Ενας καινούργιος κόσμος αναδύεται μέσα από την πανδημία. Ενας κόσμος όπου η τηλεργασία θα μονιμοποιηθεί, η ζήτηση για γραφεία θα μειωθεί, η εξάρτηση της οικονομίας από το ίντερνετ θα κλιμακωθεί. Τον τόνο της νέας εποχής θα δώσουν οι επενδύσεις στην ενέργεια, την ψηφιοποίηση, η νέα πραγματικότητα θα επηρεάσει την «παλιά» βιομηχανία, οι χρεοκοπίες θα είναι αναπόφευκτες, ενώ ο τουρισμός θα ρίξει το βαρος του σε πιο εξατομικευμένες υπηρεσίες.
Ο Αλέξανδρος Κρητικός, Διευθυντής Ερευνών του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών (DIW) με έδρα το Βερολίνο, μιλώντας στο liberal.gr, δίνει το στίγμα της νέας αυτης εποχής. Μιλά για τις τάσεις που προυπήρχαν αλλά πλέον γίνονται ο κανόνας και κάνει λόγο για δομικές αλλαγές που ήδη συντελούνται στην οικονομία, «φωτίζοντας» έναν καινούργιο και εντελώς διαφορετικό κόσμο που θα πάρει οριστικά την θέση του παλαιού, μετά τον εμβολιασμό του μεγαλύτερου ποσοστού του παγκόσμιου πληθυσμού και την λήξη της πανδημίας.
Γεννημένος στο Μόναχο το 1965, από Έλληνα πατέρα και Γερμανίδα μητέρα, ο Διευθυντής Ερευνών του DIW, ενός εκ των κορυφαίων ιδρυμάτων οικονομικών ερευνών στη Γερμανία, εξηγεί προς τα πού κινείται πια η οικονομία, ποιοι κλάδοι απειλούνται και ποιοι θα βρεθούν στην πλευρά των νικητών.
Συνέντευξη στον Βασίλη Γαλούπη
- Το εμβόλιο βρέθηκε, ο κόσμος θα εμβολιαστεί και κάποια στιγμή η πανδημία θα φύγει. Τι οικονομία θα βρούμε μπροστά μας τότε; Θα είναι διαφορετική ή θα επιστρέψει σταδιακά στο μοντέλο που υπήρχε προ πανδημίας;
Για να περάσει η πανδημία θα χρειαστεί κάτι παραπάνω από το εμβόλιο. Η πανδημία θα έχει φύγει από τις ζωές μας όταν και ο τελευταίος πιστέψει ότι ο κορονοϊός δεν πρέπει να μας φοβίζει. Όταν θα βρεθούμε δίχως δεύτερη σκέψη με κάποιον συνάνθρωπό μας στο διπλανό κάθισμα στο αεροπλάνο. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να περάσουν κάποια χρόνια. Είναι μια κατάσταση που θα διαρκέσει πάρα πολύ.
- Είμαστε σε κατάσταση σοκ ουσιαστικά αυτή τη στιγμή;
Ακριβώς. Κι αυτό επηρεάζει την καθημερινότητα των πολλών. Που πάνε, τι αγοράζουν, τι ταξίδια κάνουν κλπ. Υπάρχει, όμως, ένα 20-30% του πληθυσμού που θα συνεχίζει να κρατάει απόσταση 3 μ. από τον διπλανό του ακόμα κι αφότου ο ΠΟΥ ανακοινώσει ότι η πανδημία έχει πλέον τελειώσει.
- Αυτή η περίοδος που βιώνουμε τώρα με τα lockdowns, ήδη διαμορφώνει τη νέα οικονομία;
Όντως τη διαμορφώνει. Και αυτή η διαμόρφωση θα κρατήσει παραπάνω απ’ ό,τι μπορούμε να φανταστούμε.
- Εννοείτε ότι ακόμα κι όταν φύγει η πανδημία, δεν θα επιστρέφουμε σταδιακά στην προηγούμενη κανονικότητα; Στη δομή της οικονομίας που υπήρχε προ - πανδημίας;
Και χωρίς την πανδημία η οικονομία θα ήταν έτσι κι αλλιώς διαφορετική το 2030 απ’ ό,τι ήταν το 2010. Δεν θα υπήρχε επιστροφή. Μερικές μεγάλες αλλαγές θα υπάρξουν, όμως, λόγω της πανδημίας.
- Όπως, για παράδειγμα;
Σίγουρα θα υπάρχουν μεγάλες αλλαγές και συγχωνεύσεις στον κλάδο των αεροπορικών εταιριών παγκοσμίως, αφού ήδη προ πανδημίας υπήρχε υπερπληθώρα. Ο αριθμός των εταιριών που θα επιζήσουν θα είναι αρκετά μικρότερος από σήμερα, αφού χτυπήθηκαν στο χειρότερο σημείο. Μια παράμετρος που θέλω να αναφέρω έχει να κάνει με την Aegean. Από μια άποψη είναι και τυχερή μέσα στην γενικότερη ατυχία της πανδημίας. Διότι ναι μεν είχε σχεδιάσει τις υπερατλαντικές πτήσεις, αλλά διακόπηκαν οι σχεδιασμοί λόγω της πανδημίας. Έτσι, έχει μικρότερη χασούρα από άλλες μεγάλες εταιρίες.
- Ο τουρισμός;
Και ο τουρισμός, βέβαια, ειδικά αν τον συνδέσουμε με μεγάλα events, συνέδρια κλπ., τον συνεδριακό τουρισμό. Θα περάσει καιρός μέχρι να δούμε ξανά events με π.χ. 5.000 γιατρούς. Οι εταιρείες που διοργάνωναν τέτοιες εκδηλώσεις θα επηρεαστούν κι αυτές πολύ. Είναι ευνόητο ότι όπου έχουμε πόλεις που εξαρτώνται από τον τουρισμό, εστιατόρια, μαγαζιά, ξενοδοχεία, θα έχουν δύσκολα χρόνια μπροστά τους και δεν θα επιζήσουν όλες οι επιχειρήσεις. Θα δούμε και χρεοκοπίες.
- Και πού εκτιμάτε ότι θα μεταφερθεί η οικονομία μετά την πανδημία;
Η οικονομία θα προχωρήσει πηγαίνοντας σε καινούργια θέματα, σε νέους τομείς. Αφενός μεν θα είναι όλο και πιο εξαρτημένη από το ίντερνετ, όμως θα υπάρξουν μεγάλες αλλαγές και στην ενέργεια, όπου θα δούμε αρκετές επενδύσεις. Όπως, για παράδειγμα, με την ηλεκτροκίνηση, με την ενεργειακή απόδοση αλλά και με νέους κλάδους που θα εμφανιστούν και θα που θα αναζητούν εργαζόμενους με διαφορετικού τύπου εκπαίδευση. Αναπόφευκτα, για παράδειγμα, τα «παραδοσιακά» βενζινάδικα θα λιγοστεύουν.
- Ποια είναι η εκτίμησή σας για την Ελλάδα;
Ετοιμάζονται τεράστιες επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας και στον κλάδο των ψηφιακών υποδομών. Την ίδια στιγμή ο τουρισμός θα λιγοστεύει στην Ελλάδα.
- Θα λιγοστέψει ο τουρισμός ή θα ατονήσει το ενδιαφέρον της Ελλάδας στη μονοκαλλιέργεια του τουρισμού;
Και τα δυο. Αυτό πάει να πει ότι κάποιοι θα μείνουν πίσω. Δεν νομίζω ότι ο τουρισμός θα γυρίσει γρήγορα στα νούμερα του 2019. Θα ανέβει, αλλά όχι στα ίδια ύψη. Και κερδισμένος στον τουρισμό θα είναι αυτός που ρίχνει το βάρος σε πιο εξατομικευμένες και προσωποποιημένες υπηρεσίες.
- Ποιοι θα μπορούσαν να είναι κάποιοι νέοι κλάδοι της μετά-πανδημίας εποχής, που ίσως δεν μπορούμε να τους φανταστούμε σήμερα;
Άγνωστο. Κι αυτό είναι πάντα το θέμα με το άγνωστο, που κάποιος το ανακαλύπτει και ανοίγει νέες αγορές. Μοιάζει βέβαιο, πάντως, πως πολλά θα περιστρέφονται γύρω από την αυτόνομη οδήγηση, την καθαρή ενέργεια και το πώς θα κυκλοφορούν αυτοκίνητα, αεροπλάνα, πλοία. Θα δοθεί ασφαλώς και μεγαλύτερο βάρος στην έρευνα. Αυτή η νέα πραγματικότητα θα επηρεάσει την «παλιά βιομηχανία». Κάποια στιγμή οι αεροπορικές εταιρίες θα έχουν κι αυτές αεροπλάνα που θα κυκλοφορούν αλλιώς, με «καθαρή ενέργεια».
- Με το ίντερνετ;
Αρκετές εργασίες θα μπορούν να μεταφερθούν στο σπίτι. Ήδη τώρα είδαμε ότι όπου μπορούσε να γίνει, έγινε. Και θα βρεθούν και νέοι τρόποι εργασίας μεταξύ σπιτιού - γραφείου. Η ζήτηση για γραφεία και μεγάλους χώρους εργασίας θα είναι μικρότερη. Κι εδώ θα υπάρξει σημαντική αλλαγή.
- Οι αποταμιεύσεις έχουν αυξηθεί, λόγω αβεβαιότητας και lockdown. Φοβάστε ότι αν κάποια στιγμή, μετά την πανδημία, αρχίζουν όλοι να ξοδεύουν ταυτόχρονα, υπάρχει περίπτωση πληθωρισμού;
Να σας πω την αλήθεια, δεν θεωρώ πολύ ρεαλιστικό κάτι τέτοιο. Ίσως προσωρινά για ένα μικρό διάστημα, αλλά δεν το φοβάμαι. Θα αρχίσουμε κάποια στιγμή να ξοδεύουμε παραπάνω, αλλά βλέπω με επιφύλαξη ενδεχόμενο πληθωρισμού. Μην ξεχνάμε ότι κάποιοι έχουν χάσει τα εισοδήματά τους αυτή την εποχή κι έχουν επηρεαστεί σημαντικά. Άλλα είναι που φοβάμαι…
- Όπως, για παράδειγμα;
Τι θα γίνει με τους ελεύθερους επαγγελματίες. Και μέσα στους ελεύθερους επαγγελματίες είναι ουσιαστικά και οι άνθρωποι της τέχνης. Αυτοί που δημιουργούν, όπως στα θέατρα ή στα κονσέρτα. Εκεί βλέπουμε πλέον, επί πανδημίας, και περιπτώσεις κατάθλιψης. Δεν είναι μόνο το βιοποριστικό ζήτημα, αλλά και ότι δεν μπορούν να κάνουν αυτό με το οποίο εκφράζονται. Είναι ένα πολύ σοβαρό θέμα αυτό. Πρέπει να δούμε πως θα καταφέρουμε να τους σώσουμε ως κοινωνία όσο πιο γρήγορα μπορούμε, αν θέλουμε οι καλλιτέχνες να κρατήσουν την κουλτούρα μας σ’ αυτό το επίπεδο που ήταν. Μπορεί να χάσουμε ένα κομμάτι του πολιτισμού μας. Ίσως, μάλιστα, αναγκαστούν να ψάξουν για άλλες δουλειές για να βιοποριστούν. Εδώ, στη Γερμανία, κάνανε ό,τι μπορούσαν για να κρατήσουν ανοιχτά θέατρα και συναυλιακούς χώρους, εξαντλώντας όλα τα μέτρα προφύλαξης. Παρά ταύτα τα κλείσανε τώρα.
- Θα έχουμε οικονομία δυο και τριών ταχυτήτων;
Πιστεύω πως ναι. Οι πιο αδύναμοι είναι που θα βρεθούν στην πιο δύσκολη θέση. Οι άνθρωποι δίχως κάποια εξειδίκευση θα έχουν μεγαλύτερο πρόβλημα.
- Τι σχήμα θα έχει η οικονομία; V, U, W;
Τώρα έχουμε πάει στο W. Είναι άγνωστο, όμως, πόσο πάνω θα πάει η δεύτερη γραμμή. Κι αυτή την περίοδο, όμως, όπως και μετά τη λήξη της πανδημίας θα συνεχίσουμε να βλέπουμε αλλαγές. Όταν υπάρξει άνοδος θα είναι σε άλλη μορφή πια. Και θα έχουν συμβεί δομικές αλλαγές. Χωρίς την πανδημία πλέον θα υπάρχουν άλλοι κερδισμένοι και χαμένοι.
