Του Κωνσταντίνου Βέργου*
Όταν πριν ένα μήνα άρχισε να ξετυλίγεται το γαϊτανάκι των Panama Papers, η πρώτη εντύπωση ήταν ότι επρόκειτο μία από τις κινήσεις αντιπερισπασμού των ΗΠΑ για να μαζέψουν την παγκόσμια ρευστότητα στην κορυφαία αυτή, και πιο ανεπτυγμένη, χώρα του κόσμου. Η υπόθεση αυτή είναι σωστή. Εκείνο που δεν είχε προβλεφθεί είναι ότι οι εξελίξεις θα ήταν ραγδαίες. Και φαίνεται ότι οδηγούν σε απίστευτη αποδόμηση του παγκόσμιου συστήματος φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής!
Ο λόγος που οι εξελίξεις είναι τόσο ραγδαίες δεν είναι τόσο επειδή αποκαλύφθηκε ότι κομμάτι της επιχειρηματικής κοινότητας φοροαποφεύγει. Αυτό δεν είναι νέο, ούτε σοκάρει. Είναι, ότι αποκαλύπτεται ότι κομμάτι πολιτικών είναι μπλεγμένοι σε υπεράκτιες εταιρίες, ενώ επίσης η μπόχα της φοροδιαφυγής ξεκίνησε από τα μικρά ψαράκια αλλά αρχίζει και οδηγεί στα μεγάλα αφεντικά,τους καρχαρίες, που κουμαντάρουν όχι μόνο την Ευρωπαική Ενωση αλλά και τις ΗΠΑ, στις πολυεθνικές εταιρίες!
Πριν 3 βδομάδες αποκαλύφθηκε ότι οι δύο σημαντικότερες πολιτικές ηγεσίες την Ευρώπη, η Αγγλία και η Γερμανία, έχουν «θέματα»! Ο Βρετανός πρωθυπουργός Κάμερον είχε ΄μεταφέρει χρήματα σε υπεράκτιες εταιρίες, ενώ επίσης ο Γερμανικός τύπος μιλάει για εμπλοκή ανθρώπων του περιβάλλοντος Σόιμπλε σε φοροαποφυγη! Χθες όμως βγήκε νέα αποκάλυψη! Ο Αυστραλός πρωθυπουργός εμπλέκεται στα Panama Papers, καθώς το όνομά του εμφανίζεται ως εκπρόσωπου εταιρίας offshore, αν και μη ενεργά πλέον! Ουσιαστικά, έχει πέσει η κουρτίνα που έκρυβε αφορολόγητες συναλλαγές ανθρώπων του πολιτικού χώρου, και τώρα αυτοί βρίσκονται σε δυσάρεστη θέση. Είτε θα πρέπει να παραιτηθούν και να εκλεγούν στη θέση τους άλλοι που θα προχωρήσουν τόσο σε αλλαγές νομοθεσίας όσο και σε πιθανές διώξεις εμπλεκόμενων πολιτικών. Είτε οι εμπλεκόμενοι πολιτικοί θα αλλάξουν τα πράγματα από μόνοι τους, και έτσι θα καταφέρουν να πετάξουν από πάνω τους την ταμπέλα της «φοροαποφυγης», να εμφανιστούν ως «άσπιλοι» ηγέτες και να γλυτώσουν και την πολιτική εξαφάνιση.
Το ότι μεγάλο κομμάτι (όχι όλοι όμως) της πολιτικής ηγεσίας, τόσο σε ΗΠΑ όσο και Ευρωπαϊκή Ένωση, εκπροσωπεί τα συμφέροντα πολυεθνικών εταιριών, εις βάρος των πολλών μικρών εταιριών, είναι κάτι δεδομένο, αυτό όμως συμβαίνει όχι μόνο λόγω προσωπικότητας, αλλά και λόγω διαδικασίας! Οι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για παράδειγμα, αποτελούν σχεδόν αυτούσιες προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (της γνωστής μας…«Κομισιόν», δηλαδή) που στη συνέχεια ψηφίζονται συνήθως με μικρές διαφοροποιήσεις από το Ευρωκοινοβούλιο, με συναπόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (1 ψήφος κάθε χώρα)! Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν) φτιάχνει τις «οδηγίες» σε 3 στάδια («ανάλυση επιπτώσεων», διαμόρφωση της οδηγίας από «ειδικούς» και τέλος «δημόσια διαβούλευση») και στις 3 φάσεις των οποίων 95% των εμπλεκομένων είναι φορείς που εκφράζουν τα οργανωμένα συμφέροντα μεγάλων πολυεθνικών εταιριών (ή χρηματοδοτούμενων από αυτές ερευνητικών φορέων και «think tanks») που εξάλλου έχουν εξειδικευμένα και έμπειρα στελέχη. Μετέχουν κυρίως άνθρωποι των πολυεθνικών, όχι επειδή απαγορεύεται να συμμετάσχουν άλλοι, ή επειδή γίνεται κάτι μυστικό στη διαδικασία (η διαδικασία είναι ανοικτή) αλλά διότι είναι αδύνατον άλλοι φορείς ή ιδιώτες να το κάνουν συστηματικά για πρακτικούς λόγους! Είναι τόσο αδύνατον, όσο αδύνατον είναι ομάδες σαν τον «Ηλυσιακό», για παράδειγμα, να κερδίζουν την …«Ατλέτικο Μαδρίτης»! Γι αυτό κάτω από ομαλές διαδικασίες, η «γραφειοκρατία» των Βρυξελλών, δύσκολα θα κινούντο σε κατεύθυνση εξυγίανσης. Όμως πλέον δεν έχουμε ομαλές διαδικασίες!
Κάτω από την πίεση των αποκαλύψεων των Panama Papers αλλά και του ΟΗΕ για φοροδιαφυγή πολυεθνικών, αλλά και τις ανάγκες των χωρών, δρομολογούνται πλέον ταχύτατα εξελίξεις! Ήδη χτες ο Βρετανός Πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον αφού διοργάνωσε παγκόσμια διάσκεψη για την διαφθορά στην Αγγλία, δεσμεύτηκε ότι η Βρετανία θα απαιτεί από οποιαδήποτε εταιρεία αγοράζει ακίνητα στην Αγγλία να κοινοποιεί τους πραγματικούς ιδιόκτητες της που θα καταχωρούνται σε δημόσιο πρωτόκολλο, ενώ ακίνητα που θα έχουν αγοραστεί χωρίς νόμιμα δικαιολογητικά, θα δημεύονται! Άλλες πέντε χώρες που συμμετείχαν στη διάσκεψη, μεταξύ άλλων Γαλλία, Ολλανδία και Νιγηρία, θα ακολουθήσουν Παρότι η διάσκεψη ασχολήθηκε μόνο με μία από τις πηγές μαύρου χρήματος, δηλαδή τα ακίνητα, και δεν ακουμπάει σε άλλα περιουσιακά στοιχεία κρίσιμα για την Αγγλία, αποτελεί μια απρόσμενα ταχεία εξέλιξη προς την κατεύθυνση της διαφάνειας, ιδιαίτερα καθώς η αγορά ακινήτων της Αγγλία αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες αγορές ξεπλύματος μαύρου χρήματος παγκοσμίως, αν και όχι την σημαντικότερη της Αγγλίας! Η απόφαση αυτή 'κλειδώνει' στην συμφωνία των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών και ΗΠΑ για ανταλλαγή πληροφοριών για το ιδιοκτησιακό καθεστώς! Παρότι φαίνεται απλή απόφαση, η ύπαρξη μητρώου και δημοσιοποίηση στοιχείων είναι βασικό στοιχείο για την πάταξη της φοροδιαφυγής και αποφυγής.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση από την άλλη αποφάσισε να κινήσει διαδικασίες «εξπρές» διερεύνησης του σε τι βαθμό η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία έχει παραβιαστεί σε θέματα ξεπλύματος χρήματος, φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής, στα πλαίσια των διαρροών που προκύπτουν από τα Panama Papers. Η κίνηση αυτή, παρότι προσωρινά πάγωσε καθώς η νομική υπηρεσία γνωμοδότησε ότι απαιτεί πρώτα γραπτές απαντήσεις από τα κράτη μέλη, αποτελεί προάγγελο ότι αλλάζει το «πνεύμα» αντιμετώπισης των ανήθικων αυτών πρακτικών, καθώς η φοροαποφυγή, που ως τώρα ήταν εκτός «ραντάρ» τώρα μπαίνει στο «μάτι του κυκλώνα». Αυτό όμως είναι απίστευτη εξέλιξη, που ακουμπάει τις πρακτικές των πολυεθνικών εταιριών, που είναι το 'μεγάλο αφεντικό στην ΕΕ και στις ΗΠΑ!
Παρότι ο Βρετανός πρωθυπουργός δεν κάλεσε εκπρόσωπους από τον Παναμά και τις Βρετανικές Παρθένες Νήσους (2/3 παγκόσμιας φοροδιαφυγής «εξωτικών προορισμών» ιδιωτών), χθες οι αρχές του ΟΟΣΑ γνωστοποίησαν ότι η «συμφωνία ανταλλαγής φορολογικών πληροφοριών» που ήδη έχει υπογραφεί από 100 χώρες, περιλαμβανόμενων ΗΠΑ και ΕΕ, θα υπογραφεί πλέον και από τον Παναμά, Λίβανο, Μπαχρέιν και δυο ακόμη χώρες φορολογικούς παραδείσους. Αυτή η συμφωνία μπαίνει σε ισχύ τον Σεπτέμβριο του 2018 και πιάνει πλέον στην τσιμπίδα τις πολυεθνικές εταιρίες και ιδιώτες!
Οι ΗΠΑ τέλος προχωρούν σε αλλαγές με προσωπική παρέμβαση του Μπαράκ Ομπάμα, του Αμερικάνου προέδρου! Οι εταιρείες θα υποχρεώνονται, όταν ψηφιστεί ο νόμος στο Κογκρέσο, να δίνουν ακριβή πληροφορία για τους ιδιοκτήτες τους, διευρύνοντας τη νομοθεσία που τώρα υπάρχει μόνο σε Φλώριδα και Νέα Υόρκη, ενώ επίσης θα πιάσει και ξένες εταιρίες που τώρα λειτουργούν ως 'οχήματα' φοροαποφυγής στις ΗΠΑ!
Οι παραπάνω εξελίξεις δείχνουν ότι τα Panama Papers αλλάζουν κυριολεκτικά τον τρόπο που λειτουργεί ο καπιταλισμός παγκόσμια, προς μια κατεύθυνση μεγαλύτερης διαφάνειας που πλέον αγγίζει τα οργανωμένα συμφέροντα όχι μόνο του οργανωμένου εγκλήματος (λαθρεμπορίου ναρκωτικών, όπλων κλπ.) αλλά και των πολυεθνικών, οι οποίες κάνουν πάνω από τα 2/3 της παγκόσμιας φοροδιαφυγής / φοροαποφυγής σύμφωνα με τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα ως τώρα! Η εξέλιξη αυτή, παρότι κινείται από τα συμφέροντα των ΗΠΑ, εξασφαλίζει μεγάλο κομμάτι πόρων για όλα τα έθνη, και γι αυτό είναι μια κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Βέργος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικών, Πανεπιστήμιο Πόρτσμουθ, Αγγλία
Το παρόν άρθρο εκφράζει τις προσωπικές απόψεις του γράφοντος, δεν αποτελεί οδηγό ή σύσταση για επενδύσεις οποιασδήποτε μορφής προς οιονδήποτε και για οτιδήποτε τίτλο ή παράγωγο αυτού.
