Ζωντανό, φιλόξενο, κυρίως ασφαλές, με ανοιχτές βιβλιοθήκες όλο το 24ωρο, αμφιθέατρα που φιλοξενούν σοβαρά επιστημονικά συνεδρια και εκδηλώσεις, με λιγότερα ομοειδή τμήματα και πιο ανταγωνιστικά, ισχυρή λογοδοσία και ευέλικτα προγράμματα σπουδών. Είναι το Πανεπιστήμιο του 2030, έτσι όπως το περιγράφει μέσω του Liberal, η Βάσω Κιντή, στο πλαίσιο της ομώνυμης πρωτοβουλίας του Ιδρύματος Μποδοσάκη. «Οποιος έχει επισκεφτεί ξένα πανεπιστήμια ζηλεύει τη καθαριότητα και τη γαλήνη που επικρατεί. Το περιβάλλον σε ωθεί να μελετήσεις και να σκεφτείς, έτσι γεννιούνται συχνά νέες ιδέες, νέα σχέδια. Πρέπει να το πετύχουμε και στην Ελλάδα», τονίζει η καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑ.
Συντονίστρια, για λογαριασμό του Ιδρύματος, του σχεδίου δράσης για το Πανεπιστήμιο του 2030, το οποίο παρουσιάστηκε προ ημερών στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, η κα Κιντή, φαντάζεται τα ελληνικά πανεπιστήμια της επόμενης 10ετίας ως «φάρους έρευνας και πολιτισμού», όχι σαν τους σημερινούς αφιλόξενους χώρους, που μόλις πέσει το σκοτάδι, ερημώνουν, ειδικά στις συχνά διόλου ασφαλείς πανεπιστημιουπόλεις. Οραματίζεται πιο ευέλικτα προγράμματα σπουδών, που θα ανανεώνονται συνεχώς, θα δημιουργούν τις εξελίξεις αντί να τις παρακολουθούν και να κρατούν σε αυτά εγκλωβισμένους τους φοιτητές, όπως τα σημερινά, τα οποία συχνά διαμορφώνονται με βάση τους συσχετισμούς ισχύος στο προσωπικό ή έπειτα από συνδικαλιστικού τύπου διεκδικήσεις. Για να συμβούν όλα αυτά, χρειαζόμαστε αλλαγές στον τρόπο διοίκησης, αυτονομία από το υπουργείο Παιδείας, που σημαίνει όμως ότι η διοίκηση των ΑΕΙ πρέπει να λογοδοτεί σε έναν εποπτικό φορέα. «Χωρίς αυτή την εποπτεία, μεγαλύτερη αυτονομία μπορεί να οδηγήσει σε αυθαιρεσία», όπως εξηγεί.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Η ανάπτυξη των ΑΕΙ στην Ελλάδα ακολούθησε κυρίως πολιτικές και όχι εκπαιδευτικές λογικές και όπως αναφέρετε και στο «Σχέδιο για το Πανεπιστήμιο του 2030», ο αριθμός ομοειδών τμημάτων είναι υπερβολικά μεγάλος. Τι έκτασης πρέπει να είναι οι συγχωνεύσεις τμημάτων στα ελληνικά AEI;
Θα ήταν ανεύθυνο εκ μέρους μου να πω σε μια συνέντευξη τι έκταση πρέπει να έχουν οι συγχωνεύσεις τμημάτων. Όπως γράφουμε και στο κείμενο, πρέπει να προηγηθεί αξιολόγησή τους από την ΕΘΑΑΕ και στάθμιση όλων των παραγόντων που πρέπει να εκτιμηθούν.
Δεν πρέπει η τυχόν συγχώνευση να γίνει με τον τρόπο που ίδρυσε ο κ. Γαβρόγλου, όχι μόνο πανεπιστημιακά τμήματα, αλλά και πανεπιστημιακά ιδρύματα, με βουλευτικές τροπολογίες των δύο σειρών γραμμένες στο γόνατο στις 12 τη νύχτα. Αυτό σημαίνει ότι η αξιολόγηση πρέπει να είναι ουσιαστική και όχι τυπική ώστε να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες για φοιτητές και προσωπικό των τμημάτων που δεν ανταποκρίνονται στις ακαδημαϊκές προδιαγραφές.
Πρέπει κάπως η κατάσταση να εξορθολογιστεί. Δεν μπορώ καν να υπολογίσω πόσα τμήματα μηχανικών πλέον έχουμε. Ο εξορθολογισμός θα είναι προς όφελος των πανεπιστημίων, των φοιτητών και της χώρας γιατί θα συγκεντρωθούν δυνάμεις εκεί όπου μπορεί να παραχθεί πραγματικά έργο.
- Στον τομέα αποτελεσματικότερης διοίκησης των ΑΕΙ, προτείνετε σημαντικές αλλαγές μέσα από δύο διακριτούς πυλώνες, ένα εκτελεστικό και έναν εποπτικό-στρατηγικό. Ποιο το σκεπτικό αυτών των αλλαγών ; Γιατί εφόσον αυτές γίνουν, το Πανεπιστήμιο του αύριο θα λειτουργεί καλύτερα;
Οι δύο πυλώνες πρέπει να υπάρχουν για να λειτουργούν τα checks and balances στη διοίκηση ενός σύνθετου οργανισμού. Εφόσον θέλουμε μεγαλύτερη αυτονομία των πανεπιστημίων από το Υπουργείο, πρέπει το εκτελεστικό σκέλος της διοίκησης να λογοδοτεί σε έναν εποπτικό φορέα εντός των πανεπιστημίων, το Συμβούλιο. Χωρίς αυτήν την εποπτεία, μεγαλύτερη αυτονομία μπορεί να οδηγήσει σε αυθαιρεσία.
Οι αλλαγές στον τρόπο διοίκησης έχουν κομβικό χαρακτήρα διότι θα αναχαιτιστούν φαινόμενα αυθαιρεσίας σε πολλούς τομείς της λειτουργίας των πανεπιστημίων. Θα γίνεται, επίσης, ένας κάπως μακροχρόνιος σχεδιασμός για την πορεία των πανεπιστημίων.
- Έτερο θέμα, η λογοδοσία. Τι χρειάζεται να γίνει ώστε οι διοικήσεις των ιδρυμάτων και οι καθηγητές τους να λογοδοτούν συνεχώς για τα καθήκοντα που τους έχουν ανατεθεί; Πως θα γίνει η αξιολόγηση μέρος της καθημερινής λειτουργίας των ΑΕΙ;
Δεν χρειάζεται τα ιδρύματα να λογοδοτούν συνεχώς ούτε να υπάρχει καθημερινή αξιολόγηση. Δεν θέλουμε να επιβληθεί μία audit culture στα πανεπιστήμια. Οι φοιτητές και οι πανεπιστημιακοί θέλουν ένα ασφαλές και ήρεμο περιβάλλον στο οποίο όλα αυτά τα διοικητικά ζητήματα θα αντιμετωπίζονται από ικανά στελέχη με εμπειρία διοίκησης και αξιολόγησης ώστε να μπορούν απερίσπαστοι να αφοσιωθούν στην έρευνα, στη διδασκαλία και στη μελέτη.
Θέλουμε να υπάρχει ουσιαστική αξιολόγηση και λογοδοσία σε τακτά χρονικά διαστήματα από τα υπεύθυνα όργανα και αυτές οι αξιολογήσεις να έχουν συνέπειες. Να μην είναι απλώς διαπιστωτικές. Τις συνέπειες δεν πρέπει να τις βλέπουμε τιμωρητικά. Μια σοβαρή αξιολόγηση εντοπίζει αδυναμίες για να διορθωθούν, επιτυχίες για να επιβραβευθούν και να ενισχυθούν.
- Διεθνώς, συμβατικά επιστημονικά αντικείμενα που καθόρισαν για χρόνια την οργάνωση των ΑΕΙ, αναμορφώνονται, υποβαθμίζονται ή εγκαταλείπονται. Η τάση είναι ότι το Πανεπιστήμιο του μέλλοντος θα πρέπει να αντιμετωπίζει τη γνώση ολιστικά. Τι αλλαγές πρέπει να γίνουν στα προγράμματα σπουδών των ελληνικών ΑΕΙ;
Τα προγράμματα στα ΑΕΙ πρέπει να γίνουν πιο ευέλικτα. Σήμερα μπαίνουν οι φοιτητές σε σχολές και τμήματα χωρίς να ξέρουν καλά-καλά τι θα σπουδάσουν και εάν ανακαλύψουν ότι δεν τους ενδιαφέρει το αντικείμενο δεν μπορούν να μετακινηθούν σε κάτι άλλο χωρίς να χάσουν πολλά χρόνια. Μένουν εγκλωβισμένοι σε ένα πρόγραμμα σπουδών.
Επίσης, τα προγράμματα σπουδών πρέπει να ανανεώνονται συνεχώς για να παρακολουθούν τις εξελίξεις τις επιστήμης και να μην διαμορφώνονται με βάση τους συσχετισμούς ισχύος στο προσωπικό ή ύστερα από συνδικαλιστικού τύπου διεκδικήσεις (π.χ., να βάλουμε και κάποια παιδαγωγικά μαθήματα για να παίρνουν οι φοιτητές παιδαγωγική επάρκεια ή να βαφτίσουμε κάποια μαθήματα παιδαγωγικά).
Στο σχέδιό μας προτείνεται να υπάρχουν ενότητες μαθημάτων (π.χ., Φυσικές Επιστήμες, Πληροφορική, Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Μαθηματικά, κ.λπ.) και να μπορούν να συνδυάζονται ώστε να δημιουργούνται και νέα πτυχία, διεπιστημονικά και συνδυαστικά (π.χ., βιοπληροφορική).
- Κάποιοι υποστηρίζουν ότι στην εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, το σωστό ερώτημα δεν είναι ποιο πτυχίο σου δίνει επαγγελματική εξασφάλιση, αλλά ποιο πτυχίο σου επιτρέπει να συνεχίζεις να μαθαίνεις για το υπόλοιπο της ζωής σου. Ποια η γνώμη σας;
Ακριβώς. Οι επιστήμες εξελίσσονται ραγδαία. Δεν γίνεται να μένουμε καθηλωμένοι σε περιχαρακώσεις που είναι σήμερα ξεπερασμένες. Πρέπει όχι μόνο να παρακολουθούμε τις εξελίξεις αλλά και να τις δημιουργούμε. Οι φοιτητές πρέπει να αποκτούν πολλές και διαφορετικές δεξιότητες για να μπορούν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της εποχής και του μέλλοντος.
Η παλιά εποχή με τα επαγγελματικά δικαιώματα που ήταν μόνο για το δημόσιο έχει παρέλθει. Γιατί οι μεγάλες καινοτομίες να έρχονται μόνο από νέους φοιτητές στο εξωτερικό και όχι και από φοιτητές των ελληνικών πανεπιστημίων;
- Δεκαετίες τώρα έχουμε μάθει σε πανεπιστήμια όπου οι φοιτητές παραμένουν σε αυτά τόσο όσο είναι αναγκαίο, ενώ προτιμούν χώρους έξω από το campus για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, να ψυχαγωγηθούν, να αθληθούν. Τι συμβαίνει διεθνώς και πως μπορούν τα ΑΕΙ να γίνουν ένας πιο ζωντανός χώρος;
Όπως λέμε στο σχέδιο, τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι αφιλόξενοι χώροι. Όταν πέσει το σκοτάδι ερημώνουν, ειδικά στις πανεπιστημιουπόλεις, και σε αρκετές περιπτώσεις αυτές δεν είναι ασφαλείς. Αυτή η κουλτούρα επείγει να αλλάξει.
Όποιος έχει επισκεφθεί πανεπιστήμια στο εξωτερικό ζηλεύει την καθαριότητα και τη γαλήνη που επικρατεί. Το περιβάλλον σε ωθεί να μελετήσεις και να σκεφτείς, στις βιβλιοθήκες που είναι ανοικτές για την ακαδημαϊκή κοινότητα συχνά όλο το 24ωρο, και στους ανοιχτούς χώρους, όπου μπορείς να συνομιλήσεις στο γρασίδι, στο καφέ, στο εστιατόριο, με ανθρώπους από άλλες σχολές, καθηγητές και φοιτητές, να μάθεις τι κάνουν στα μαθήματα, στην έρευνα, να συζητήσεις ένα νέο βιβλίο ή μια νέα ταινία. Έτσι γεννιούνται συχνά νέες ιδέες, νέα σχέδια.
Επίσης, βλέπουμε να οργανώνονται πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, να ανταλλάσσονται απόψεις ελεύθερα και ήρεμα. Πρέπει να το επιτύχουμε και στην Ελλάδα.
- Συμπερασματικά πώς φαντάζεστε το Πανεπιστήμιο του Μέλλοντος στην Ελλάδα;
Το φαντάζομαι φωτεινό, καθαρό, με ωραίες, εξοπλισμένες αίθουσες και βιβλιοθήκες, ζωντανό όλες τις ώρες της μέρας ακόμη και της νύχτας, με τους φοιτητές και τους καθηγητές σε διάδραση και επικοινωνία μεταξύ τους, όχι μόνο στα εργαστήρια και τα αμφιθέατρα, αλλά και έξω από αυτά. Με σοβαρά επιστημονικά συνέδρια και διαλέξεις αλλά και σοβαρές εκδηλώσεις επιμόρφωσης και πολιτισμού για όλη την κοινωνία. Τα φαντάζομαι φάρους έρευνας και πολιτισμού.
* Το Πανεπιστήμιο του 2030 αποτέλεσε μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μποδοσάκη στο πλαίσιο της συμμετοχής του στην Πρωτοβουλία 1821-2021 και με το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον της χώρας. Το συγκεκριμένο σχέδιο, ένα από τα τέσσερα που ετοιμάζει, υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας, παρουσιάστηκε προ ημερών στο Μέγαρο Μουσικης και φιλοδοξεί να θέσει τις βάσεις για ανταλλαγή απόψεων και ιδεών με την επιστημονική κοινότητα, καθώς και τους εμπλεκόμενους κοινωνικούς και επαγγελματικούς φορείς. Το σχέδιο επιμελήθηκε επιστημονική επιτροπή, υπό το συντονισμό της Βάσως Κιντή, που απαρτίζουν οι Βασιλική Γεωργιάδου, Αχιλλέας Γραβάνης, Μανώλης Δερμιτζάκης, Ελευθερία Ζεγγίνη, Στάθης Καλύβας.
