«Ποτέ δεν ξέρω το τέλος μιας συγγραφής. Δεν γράφω για να πω, αλλά για να δω! Το πλάνο και η πλάνη! Από ένα σημείο και μετά η γραφή αυτονομείται, γίνεται αποκαλυπτική για τον ίδιο τον συγγραφέα. Πριν από τις λέξεις, η είσοδος σε άλλο μήκος κύματος, όπου εισέρχεται κανείς, ως κανένας, η λέξη που έσωσε τον Οδυσσέα! Ανυπόδυτος, απεκδυόμενος το όνομά του. Σε όλες τις μορφές της Τέχνης το ίδιο συμβαίνει.»
Με αρκετή ποίηση και λογοτεχνία στο ενεργητικό της, τα βιβλία «Φωτιά μέσα στο νερό», «Το καφενείο των ψεμάτων», «Ίντα», «Το αμίλητο νερό», «Εξ αιτίας του αινίγματος», «Θηλυκό νόμισμα», «Εκτός δικτύου», «Εκποίηση», θέατρο στη Γαλλία, στην Σουηδία, στην Αθήνα και στην Χίο, με κινηματογραφικές δουλειές βραβευμένες ή στα όρια του μύθου (Γλυκιά συμμορία), η Δέσποινα Τομαζάνη αποκαλύπτει στο Liberal.gr τα μυστικά της δικής της γραφής. Εμμονές και προτιμήσεις, πρώτες αναγνώσεις και όσα θα θέλαμε να γνωρίζουμε για το καινούργιο βιβλίο που γράφει. Αποδεχόμενη πια πλήρως το αναπάντητο της συγγραφής:
«Τώρα ξέρω ότι το μέγα αίνιγμα της ανθρώπινης ύπαρξης θα μείνει αναπάντητο! Μια αποδοχή που δεν καταστέλλει την δια βίου αναζήτηση κάποιας απάντησης. Ίσως είναι αυτή η στέρηση απάντησης, η άγνοια, η μόνη μας αγνότητα. Έγραψα πρόσφατα ότι είμαστε όλοι παιδιά του Χάους και της Χάης, η μόνη αδελφοσύνη.»
Και μάλλον θα πρέπει αυτή να μας ενώνει και να μας αρκεί.
Συνἐντευξη στην Ελένη Γκίκα
- Κυρία Τομαζάνη, υπάρχει τελετουργία γραφής [συγκεκριμένος χώρος, χρόνος, συνήθειες] ή παντού μπορείτε να γράψετε εσείς;
Το πρώτο μου βιβλίο το έγραψα στο Παρίσι. Τότε έγραφα κάθε πρωί. Μου πήρε μόνο τρεις μήνες. Εκδόθηκε με την πρώτη γραφή. Ένα μέρος του γράφτηκε στη Βουργουνδία, φθινόπωρο με γύρω μου φίλους συγγραφείς. Είχαν εντυπωσιασθεί που έγραφα ενώ μιλούσαν και θορυβούσαν! Ήταν σε ένα νερόμυλο που το νερό έτρεχε από κάτω. Θυμάμαι το μουσικό ισοκράτημα της ροής του νερού που με συγκέντρωνε. Έτσι γράφτηκε το «Αμίλητο Νερό»! Με τον καιρό τα πράγματα άλλαξαν. Έγραφα με απουσία άλλων γύρω μου και αποζητούσα ακόμα και την δική μου απουσία για να γράψω.
- Για να ξεκινήσετε μια ιστορία, χρειάζεστε πλάνο, να ξέρετε και την αρχή και το τέλος της, ή αρκούν μια εικόνα ή η αρχική φράση;
Ποτέ δεν ξέρω το τέλος μιας συγγραφής. Δεν γράφω για να πω, αλλά για να δω! Το πλάνο και η πλάνη! Από ένα σημείο και μετά η γραφή αυτονομείται, γίνεται αποκαλυπτική για τον ίδιο τον συγγραφέα. Πριν από τις λέξεις, η είσοδος σε άλλο μήκος κύματος, όπου εισέρχεται κανείς, ως κανένας, η λέξη που έσωσε τον Οδυσσέα! Ανυπόδυτος, απεκδυόμενος το όνομά του. Σε όλες τις μορφές της Τέχνης το ίδιο συμβαίνει. Στο θέατρο π.χ όταν δίδασκα τους ηθοποιούς τους έλεγα ότι οι ρόλοι είναι πολύ ευγενικά όντα Δεν κάθονται ποτέ στην καρέκλα που κάθεστε με την ταυτότητά σας στο χέρι!
- Ποιο βιβλίο σας γράφτηκε με πιο παράξενο και αλλόκοτο τρόπο;
Νομίζω το μυθιστόρημά μου «Το θηλυκό νόμισμα», μου πήρε τρεις μήνες αγωνίας γιατί δεν ήξερα ή δεν τολμούσα να γράψω τον θάνατο των συνδαιτημόνων. Τελικά παραμένει στην κρίση του αναγνώστη.
- Υπάρχουν συγγραφικές εμμονές; Θέματα στα οποία επανέρχεστε, τεχνικές που χρησιμοποιείτε και ξαναχρησιμοποιείτε, γρίφους κι αινίγματα που προσπαθείτε μια ζωή γράφοντας να επιλύσετε;
Η πρώτη μου ποιητική συλλογή έχει τον τίτλο «Εξ αιτίας του αινίγματος». Τώρα ξέρω ότι το μέγα αίνιγμα της ανθρώπινης Ύπαρξης θα μείνει αναπάντητο! Μια αποδοχή που δεν καταστέλλει την δια βίου αναζήτηση κάποιας απάντησης. Ίσως είναι, αυτή η στέρηση απάντησης, η άγνοια, η μόνη μας αγνότητα. Έγραψα πρόσφατα ότι είμαστε όλοι παιδιά του Χάους και της Χάης, η μόνη αδελφοσύνη.
-Τι πρέπει να έχει μια ιστορία για να γίνει ιστορία σας;
Η ζωή κάθε ανθρώπου είναι μια ιστορία. Με ενδιαφέρουν ωστόσο οι ιστορίες που στον πυρήνα τους αναδεικνύουν την εξαίρεση του κανόνα. Μια υπέρβαση που εξυψώνει τη σχέση του ήρωα με το πεπρωμένο του. Η προσέγγιση οποιουδήποτε θέματος είναι αυτή που μετράει την ποιότητα, ο τρόπος. Η υπέρβαση των εμποδίων, η μάχη με τα δύσκολα συνθέτει τους ήρωες. Να πω όμως ότι προσωπικά βαριέμαι τα μυθιστορήματα. Κι αν διαβάζω κάποια, είναι ο συγγραφέας που με ενδιαφέρει και όχι καθαυτή η ιστορία.
- Το πρώτο βιβλίο που διαβάσατε και σας εντυπωσίασε;
Το πρώτο βιβλίο που διάβασα ήταν σίγουρα δανεικό. Δεν θυμάμαι αν ήταν ο Ζορρό, η Μάσκα, πάντως τεύχη δανεικά από ένα γείτονα. Μου άρεσε η περιπέτεια των ηρώων και η ανακάλυψη κάποιου μυστηρίου. Αργότερα αγόραζα τα τεύχη του Γκαούρ -Ταρζάν τα οποία και λάτρεψα. Είχαν χαρακτήρες εξαιρετικά δομημένους και αστείρευτο χιούμορ με τον Ποκοπίκο και την Χουχού. Ταυτίστηκα βέβαια με την πανώρια, μελαμψή Ταταμπού, γυναίκα του θρυλικού Έλληνα Γκαούρ! Κάθε βράδυ στην προσευχή μου παρακαλούσα να ονειρευτώ τη Ζούγκλα, να τους δω όλους τους αγαπημένους μου ήρωες.
Έκτοτε κανένα άλλο αφήγημα δεν διήγειρε σε τέτοιο βαθμό τη φαντασία μου και τώρα σκέφτομαι ότι τα βιβλία πραγματώνονται μέσα στο παρθένο σύμπαν του αναγνώστη. Λέω παρθένο, όπως ένα παιδικό μυαλό. Όλες οι εμβριθείς αναγνώσεις που ακολούθησαν, ενώ ενηλικιωνόμουν, δεν μου δημιούργησαν ανάλογο πάθος. Είμαι ευγνώμων στον συγγραφέα Νίκο Ρούτσο που τα τεύχη του συντρόφεψαν τόσο απολαυστικά την παιδική μοναξιά μου. Οι παιδικές προσευχές μου... έπιασαν. Ζω την Ζούγκλα των ενηλίκων αδιαλείπτως.
- Υπάρχει βιβλίο που μπορείτε να πείτε ότι σας άλλαξε τη ζωή ή βιβλίο στο οποίο συχνά επιστρέφετε; Αγαπημένοι σας συγγραφείς και ποιητές;
Στα μόνα βιβλία που κατά καιρούς επιστρέφω είναι τα φιλοσοφικά και η ποίηση. Από τους σύγχρονους συγγραφείς τα βιβλία του Γιώργου Μανιάτη έχω διαβάσει δύο και τρεις φορές γιατί ο στοχασμός του, όπως και ο χειρισμός της γλώσσας με ενδιαφέρουν άμεσα. Το βιβλίο του π.χ «Ο Μίδας βασιλιάς έχει αυτιά γαιδάρου ή Εκατέρωθεν της ουσίας» είναι αξεπέραστο ως δοκίμιο για τη συγγραφή. Ένα βιβλίο αξίζει όταν επιστρέφουμε σε αναγνώσεις του. Αν είναι ζων οργανισμός συμπορεύεται και αποκαλύπτεται κάθε φορά στον εν δυνάμει αναγνώστη του.
Γνωρίζω ποιητές, που το πλατύ αναγνωστικό κοινό ούτε καν έχει ακούσει το όνομά τους. Σπουδαίους ποιητές. Από τους γνωστούς ξεχωρίζω τον ποιητή-μαθηματικό Έκτορα Κακναβάτο. Στη χώρα μας έχουμε πολλούς και σπουδαίους ποιητές. Αν κάτι είναι παρήγορο σ' αυτή τη ρημαγμένη πατρίδα είναι η ποίηση και το τραγούδι. Όταν ο λαός τραγουδά και χορεύει, η χώρα δεν χάνεται. Σιγά σιγά όμως κι αυτό το έμφυτο χάρισμα του Έλληνα μαραίνεται και φθίνει στον καιρό μας.
- Κατά την διαδικασία της συγγραφής, ακούτε μουσική, έχετε ανάγκη από απόλυτη σιωπή, διαβάζετε άλλα βιβλία ή ποιητές, καταφεύγετε σε εικαστικά έργα;
Όχι, δεν ακούω μουσική όταν γράφω. Δεν ακούω, παρά μόνο αυτά που λένε τα πρόσωπα του βιβλίου ή τη διατύπωση της γλώσσας που εκφράζεται και την οποία υπηρετώ ως ενδιάμεσο. Δεν ταυτίζομαι με ό,τι γράφω. Κάποτε ήμουν στη Νέα Υόρκη. Με πήρε τηλέφωνο ο Γιώργος Βέης, τότε πρόξενος. Δεν τον ήξερα ούτε εγώ, έχω δώσει το τηλέφωνό μου. Άρχισε να μου διαβάζει κάτι. Μου φάνηκε ωραίο και του το είπα. Ποιος το έγραψε, τον ρώτησα. Εσύ μου απάντησε!
- Να αναφερθούμε σε εκείνο που γράφετε σήμερα;
Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν βιβλία που αλλάζουν τη ζωή μας. Βεβαίως μας επηρεάζει η όποια δυνατή γραφή. Μέσα στα βιβλία οι περισσότεροι αναγνώστες τον εαυτό τους ψάχνουνε πώς αλλιώς να επικοινωνήσουν. Την διαφορετικότητα δεν είμαστε εκπαιδευμένοι να την δεχόμαστε άμεσα. Υπάρχουν όμως και οι συγγραφείς εκείνοι που υπηρετούν το εκφράζειν και όχι το εκφράζεσθαι, όπως άριστα το διατυπώνει ο Μανιάτης. Δύσκολο αυτό το ζητούμενο. Ανήκει στον πυρήνα μιας διαδικασίας όπως η απόσταξη. Και τώρα με ρωτάς για ό,τι συγγράφω αυτόν τον καιρό.
Ξεκίνησα να γράψω ένα βιβλίο πριν έντεκα χρόνια που θέμα του έχει έναν ήρωα, ένα χωριατόπαιδο από την βόρειο Χίο που βρέθηκε να πολεμά στην Αίγυπτο με τον Ναπολέοντα. Είχα πει στον εαυτό μου: Να γράψεις κι εσύ μια φορά ξέροντας την αρχή και το τέλος! Αμ Δεν! Πέρασαν από το 2012 που άρχισα δέκα χρόνια και το βιβλίο δεν έχει ακόμα γραφτεί. Σκόνταψε είναι η αλήθεια πάνω στον "μεγάλο δάσκαλο του γένους" Κοραή σύγχρονο και συμπατριώτη του ήρωά μου. Διάβασα τις επιστολές του, πέντε τόμοι είναι, όχι βέβαια και τους πέντε, αναζητώντας κάποια αναφορά για τον ήρωά μου, γύρω από το1822 οπότε και η σφαγή της Χίου, πλην ουδεμία ανευρέθη.
Ο Κοραής γράφει ότι η επανάσταση του 22 στη Χίο ήτο πράξις ανοήτων. Εν ολίγοις θα έπρεπε πρώτα να μορφωθούν και μετά να επαναστατήσουν οι Έλληνες. Καθήμενος εν Παρισίοις προέτρεπε τον πένητα Έλληνα να δώσει και τη ζωή του ακόμα για τους πολέμους των Γάλλων με εκείνο το γελοιωδέστατο «Άσμα Πολεμιστήριον» και όσα άλλα για να κολακέψει τον τότε χορηγό του Ναπολέοντα. Σταματώ εδώ. Και το βιβλίο που δεν γράφτηκε, καλά τον τίτλο του κρατεί.
