Δεν υπάρχει οικονομικό σύστημα πουθενά στον πλανήτη που να μπορεί να «ζήσει» τους πολίτες του όταν η συντριπτική τους πλειοψηφία είναι ηλικιωμένοι και συνταξιούχοι. Το 2030 ο πληθυσμός της Ελλάδας θα είναι λίγο κάτω από 10 εκατομμύρια και η μέση ηλικία τα 49,7 έτη. Το 2050 θα είμαστε μετά βίας 9 εκατομμύρια, με μέσο όρο ηλικίας στα 53,4 έτη, όταν η Τουρκία θα έχει ξεπεράσει τα... 97 εκατομμύρια κατοίκους. Το 2070 στην Ελλάδα θα κατοικούν μόλις 8,5 εκατ. άνθρωποι.
To δημογραφικό είναι ένα εθνικό θέμα. Είναι το ίδιο σοβαρό με τα άλλα εθνικά μας θέματα και έτσι πρέπει να αντιμετωπιστεί. Είναι σαφές ότι κάτι πρέπει να γίνει και μάλιστα τώρα. Τα μέτρα για την ενίσχυση των νέων ζευγαριών είναι το ένα και πρέπει να βρεθούν οικονομικοί πόροι. Από την άλλη είναι ανάγκη η Ελλάδα να προχωρήσει σε ενσωμάτωση μεταναστών.
Έχει φτάσει η στιγμή να ανοίξουμε θαρραλέα μια σοβαρή κουβέντα για τους μετανάστες, για το πως θα τους ενσωματώσουμε και εντάξουμε σε κοινωνία και οικονομία. Εδώ και πολλά χρόνια όσοι έρχονται στην Ελλάδα, την βλέπουν πλέον ως έναν ενδιάμεσο σταθμό, όχι όπως την δεκαετία του 1990, που στόχο είχαν να φτιάξουν τη ζωή τους. Εκτός δηλαδή της υπογεννητικότητας και της γήρανσης, έχουμε και «υπομετανάστευση». Όσοι μετανάστες έρχονται από την πόρτα, φεύγουν από το «παράθυρο».
Το ερώτημα λοιπόν είναι αν θα καταφέρουμε να εντάξουμε εκείνους τους μετανάστες με τις δεξιότητες που μας χρειάζονται. Αλλά για να συμβεί αυτό, θα πρέπει να καταλήξουμε σε ένα σχέδιο, μια ξεκάθαρη πολιτική η οποία αυτή την στιγμή δεν υπάρχει. Ξέρουμε πόσους χρειαζόμαστε ; Σε ποιες δεξιότητες ; Ποιες περιοχές έχουν την μεγαλύτερη ανάγκη;
Διαφορετικά θα συνεχίσουμε να δηλώνουμε «σοκαρισμένοι» κάθε φορά που διαβάζουμε έρευνες για το πόσοι λιγότεροι θα είμαστε σε είκοσι, τριάντα και πενήντα χρόνια, χωρίς να κάνουμε το παραμικρό. Ας δούμε τα νούμερα τα οποία δεν λένε ποτέ ψέματα.
Η Ελλάδα κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη γήρανση του πληθυσμού και είναι η τρίτη πιο γερασμένη χώρα στον ανεπτυγμένο κόσμο, με ποσοστό αύξησης του πληθυσμού μεγαλύτερης ηλικίας κατά 21,4% έναντι 17.2% που είναι ο μέσος όρος της αύξησης στην ΕΕ.
Τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών αντιπροσωπεύουν σήμερα στη χώρα μας ποσοστό πάνω από το 21,3% του πληθυσμού και σύμφωνα με τις προβλέψεις το 2030 το ποσοστό αυτό θα αγγίξει το 30%, ενώ το 2050 οι Έλληνες άνω των 65 ετών θα αποτελούν περίπου το 40% του συνολικού πληθυσμού. Το ποσοστό του πληθυσμού άνω των 80 ετών διαμορφώνεται σήμερα στο 6,8% και προβλέπεται να αγγίξει το 14% το 2050.
Η γήρανση του πληθυσμού θα είναι μία από τις κυρίαρχες επιρροές στη δομή των δυτικών κοινωνιών και οικονομιών στις επόμενες δεκαετίες και θα εξασκεί καθοριστικής σημασίας επιρροή στην διαμόρφωση πολιτικών στην κοινωνία και την οικονομία.
Αν και η πηγή των αλλαγών έγκειται στη δημογραφία, οι επιπτώσεις θα είναι ευρύτατες σε σειρά κρίσιμων τομέων για την διαμόρφωση πολιτικών:
Στην ασφάλιση και την αναπλήρωση εισοδήματος στην Τρίτη ηλικία, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα.
Στην απασχόληση και την αγορά εργασίας, όπου οι ποσοτικές αλλαγές στην προσφορά εργασίας θα συναντώνται με εξελίξεις στην ζήτηση εργασίας και στο περιεχόμενο της απασχόλησης.
Στην υγεία και κοινωνική φροντίδα, με δραματική αύξηση του κόστους στα συστήματα υγείας, αλλαγές στη δομή της ζήτησης, καθώς και την εμφάνιση νέων ασφαλίσιμων κινδύνων, όπως η μακροχρόνια φροντίδα ηλικιωμένων.
Στην αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων σε μεγάλο αριθμό αγορών, όπως η κεφαλαιαγορά, ο τομέας κατοικιών, ο τουρισμός, η αναψυχή, η διατροφή, οι ασφαλίσεις, κτλ.
Στις κοινωνικές δομές, όπου η επίσημη κοινωνική προστασία θα πρέπει να αναλαμβάνει όλο και περισσότερες λειτουργίες που σήμερα εκτελούνται άτυπα από την οικογένεια.
Στην μακρο-οικονομία, όπου η ηλικιακή σύνθεση του εργατικού δυναμικού θα επηρεάσει άμεσα την παραγωγικότητα, την αποταμίευση, την απασχόληση και τα δημόσια οικονομικά.
Στην ένταση του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης, καθώς οι ανάγκες αποτελεσματικής επένδυσης των συσσωρευόμενων όγκων αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων θα οδηγήσουν σε σημαντικές εκροές κεφαλαίων προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς και τις χώρες του Τρίτου Κόσμου, με αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση των διεθνών οικονομικών συναλλαγών, καθώς και της μετανάστευσης.
Στην ποιότητα ζωής, τόσο των ηλικιωμένων όσο και του εργαζόμενου πληθυσμού.
Συμπερασματικά, η γήρανση θα επηρεάσει πολυεπίπεδα κάθε πτυχή της ζωής μας τα αμέσως επόμενα χρόνια. Η εκπόνηση εθνικής στρατηγικής για την γήρανση του πληθυσμού, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο είναι καθοριστικής σημασίας για το μέλλον αυτής της χώρας. Απαιτείται η ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικών και σχεδίων, με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα εφαρμογής, με λεπτομερές και εφικτό σχέδιο εφαρμογής του προγράμματος και με αναλυτική κοστολόγηση. Την ανάγκη αυτή πρόκειται να καλύψει μια μεγάλη σχετική μελέτη που ανατέθηκε πρόσφατα στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
* O Μιλτιάδης Νεκτάριος είναι καθηγητής του Τμήματος Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
Διαβάστε ακόμα:
