Των Olusegun Obasanjo και Δρ. Greg Mills*
Η Αφρική βρίσκεται στο χείλος μιας τεράστιας πληθυσμιακής έκρηξης. Η ήπειρος θα διπλασιάσει τον πληθυσμό της μέχρι το 2050, φτάνοντας τα 2,6 δισεκατομμύρια, νούμερο που αναμένεται να αντιπροσωπεύει το 57% της παγκόσμιας πληθυσμιακής ανάπτυξης.
Με βάση αυτή την εκτίμηση, οι δέκα χώρες του κόσμου με το μικρότερο ηλικιακά πληθυσμό θα βρίσκονται στην Αφρική. Εάν σχεδιαστεί σωστά, η αύξηση του πληθυσμού της Αφρικής και ο μεγάλος αριθμός ανθρώπων νέων ηλικιών, θα αποτελέσει μια τεράστια ευκαιρία, ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Εάν οι νέες γενιές καταφέρουν να συνεισφέρουν αποτελεσματικά στις οικονομίες τους, το γεγονός ότι η Αφρική θα αποτελέσει τη «νεαρότερη» ήπειρο στον κόσμο, μπορεί να καταστεί μεγάλη κινητήριος δύναμη.
Εάν, όμως, οι πολιτικές ηγεσίες δεν καταφέρουν να μεταρρυθμίσουν με βιώσιμο τρόπο τις οικονομίες τους, οι χώρες τους θα αντιμετωπίσουν μεγάλο κίνδυνο. Τα ρίσκα που προέρχονται από τον μεγάλο αριθμό ψηφιακά συνδεδεμένων και άνεργων νέων, που συγκεντρώνονται στις αστικές περιοχές, είναι, όπως έδειξε η εμπειρία της Αραβικής Άνοιξης, σημαντικά.
Είμαστε αισιόδοξοι για τις προοπτικές των αφρικανικών χωρών, αλλά μόνο αν οι δύσκολες αποφάσεις παρθούν τώρα. Η παλιά προσέγγιση πολιτικών ηγεσιών και κυβερνήσεων πρέπει να αλλάξει, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η εκρηκτική αύξηση του αφρικανικού πληθυσμού.
Η μεταρρύθμιση απαιτεί ουσιαστική αλλαγή του τρόπου με τον οποίο λειτουργούν οι αφρικανικές οικονομίες. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να γίνουν δεκτικές στο διεθνές εμπόριο και την εισροή κεφαλαίου αντί προγραμμάτων ανθρωπιστικής βοήθειας και ενισχύσεων, ότι πρέπει να βασίζονται στην επιχειρηματικότητα και όχι σε προσωπικά και πατερναλιστικά συστήματα ενώ παράλληλα ο στόχος των κυβερνήσεων πρέπει να είναι η ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα και όχι η αναδιανομή δημοσίων πόρων. Κομβικό στοιχείο όλων των παραπάνω πρωτοβουλιών είναι η ανάγκη μιας «αίσθησης του επείγοντος», προκειμένου να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας πριν τα πληθυσμιακά κύματα εξουθενώσουν τις αφρικανικές κοινωνίες.
Δεν πρόκειται, όμως, μόνο για την οικονομική ανάπτυξη. Άλλο ένα μέτρο της επιτυχίας της Αφρικανικής Μεταρρύθμισης είναι ο βαθμός σταθερότητας των κοινωνιών της. Η ήπειρος αποτελεί γεωγραφικό σημείο των δύο τρίτων των θανάτων που συνδέονται με συγκρούσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, από το 1990 και μετά.
Αν και τα πραγματικά εισοδήματα έχουν αναβαθμιστεί ουσιαστικά, από μόλις 726 δολάρια κατά κεφαλήν το 1994, στο διπλάσιο σήμερα, η ήπειρος αφ' ενός παραμένει φτωχή και αφετέρου δεν παρουσιάζει ομοιόμορφους ρυθμούς ανάπτυξης σε όλη της την έκταση.
Περίπου το ήμισυ των ακραία φτωχών κρατών στον κόσμο, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος των εύθραυστων κρατών (fragile states), με αδύναμη ανάκαμψη και μεταρρυθμίσεις, ανήκουν στην Αφρική. Η αποκατάσταση του χαμένου χρόνου των δεκαετιών του 1960, 1970 και 1980, έχει, ακόμη, μακρύ δρόμο μπροστά της.
Υπάρχουν μεγάλες ανισότητες στην ήπειρο όσον αφορά την πρόσβαση στη χρηματοδότηση, την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και άλλες βασικές υπηρεσίες ενώ οι προοπτικές απασχόλησης διαφέρουν σημαντικά, ιδίως μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών. Η βραδεία μείωση των επιπέδων φτώχειας σχετίζεται με την έλλειψη κατάλληλων δεξιοτήτων και την ύπαρξη του συστήματος που είναι απαραίτητο για την καλλιέργειά τους. Ενώ τα ποσοστά εγγραφής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση στην υποσαχάρια Αφρική έχουν βελτιωθεί από 60% το 1970 στο 100%, σήμερα, τα ποσοστά ολοκλήρωσης του εγκύκλιου συστήματος παραμένουν προβληματικά, λίγο πάνω από το 60%, την ίδια στιγμή που ο παγκόσμιος μέσος όρος αγγίζει το 60%.
Κεντρικό μέλημα των σημερινών πολιτικών ηγεσιών πρέπει να είναι η τοποθέτηση της Αφρικής σε μια νέα πορεία, με δημιουργία άφθονων νέων θέσεων εργασίας, όπως επίσης και οι τρόποι εξασφάλισης ότι αυτή η νέα πορεία θα είναι διαρκής. Στον πυρήνα αυτής της πορείας έγκεινται οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις.
Οι νέοι που παραμένουν απαισιόδοξοι για το οικονομικό μέλλον τους, είναι απίθανο να παραμείνουν αδρανείς, απλά περιμένοντας την αλλαγή. Θα την απαιτήσουν. Τα δύο τρίτα των Αφρικανών που ερωτήθηκαν, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, από τη (σ.σ. δημοσκοπική εταιρία) Afrobarometer, απάντησαν ότι η δημοκρατία, ανεξάρτητα από τις ατέλειες και ανεπάρκειές της, είναι πάντα προτιμότερη από οποιοδήποτε άλλο είδος πολιτικής οργάνωσης.
Σε γενικές γραμμές, όσο πιο δημοκρατικό είναι το σύστημα διακυβέρνησης στην Αφρική, τόσο καλύτερα τα αναπτυξιακά αποτελέσματα. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, αφού τα ανταγωνιστικά πολιτικά συστήματα συνήθως συνεπάγονται έναν ανταγωνισμό ιδεών στην πολιτική αγορά.
Η πορεία προς την ανάπτυξη ενός κοινού πολιτικού σκοπού δεν είναι θεμελιωδώς τεχνοκρατική. Η κυβέρνηση δεν υπάρχει μόνο για την παροχή κοινών αγαθών εκπαίδευσης, υποδομών, υγείας και οικονομικών ευκαιριών, ακριβώς όπως και η ανάπτυξη, σε τελική ανάλυση, δεν μπορεί να μετρηθεί μόνο με βάση τα στοιχεία του ΑΕΠ, αλλά και ως προς τον βαθμό των θεμελιωδών ελευθεριών.
Για παράδειγμα, ένα βασικό μάθημα από τις πρόσφατες μεταρρυθμίσεις του πρωθυπουργού Ahmed Abiy στην Αιθιοπία είναι, πράγματι, ότι δεν μπορεί να δημιουργηθεί ανάπτυξη χωρίς συμμαχίες. Αντιθέτως, προϋπόθεση της ανάπτυξης είναι η αντιμετώπιση του δημοκρατικού ελλείμματος ενώ είναι επίσης απαραίτητη η ένταξη και η συμμετοχή όλων των εθνοτικών κομμάτων.
Οι συνασπισμοί των ηττημένων, που μπορούν να αποσταθεροποιήσουν τις εσωτερικές κοινωνίες της Αφρικής, μπορεί να είναι προϊόντα ενός πλειοψηφικού (majoritarian) συστήματος όπου η πολιτική των ταυτοτήτων (identity politics) κυριαρχεί. Μπορεί, όμως, να είναι και το αποτέλεσμα της έλλειψης ισότητας πρόσβασης και ευκαιριών που αντιμετωπίζουν οι πλειοψηφίες. Όπως το θέτει ο συνάδελφός μας, ο πρώην πρωθυπουργός της Αιθιοπίας, Hailemariam Desalegn, η δημοκρατία και η ανάπτυξη είναι αλληλένδετες.
Η μακροπρόθεσμη οικονομική επιτυχία της Αφρικής εξαρτάται από την ενίσχυση της δημοκρατικότητάς της. Μόνο σε αυτή τη βάση, οι κυβερνήσεις θα αναγκαστούν να δημιουργήσουν θεσμούς που θα ωφελήσουν την πλειοψηφία. Η εξάρτηση από την καλή θέληση και τη σοφία μιας μικρής, εδραιωμένης ελίτ, είναι επιλογή που αποτυγχάνει σε δεκάδες χώρες, εδώ και δεκαετίες. Χωρίς την ανταγωνιστική επιταγή της επανεκλογής, καμία αφρικανική πολιτική ηγεσία δεν θα ενισχύσει τον ιδιωτικό τομέα προκειμένου να δημιουργηθούν βιώσιμες θέσεις εργασίας προς αντιμετώπιση της συνεχούς πληθυσμιακής ανάπτυξης.
* O Olusegun Obasanjo είναι πρ. Πρόεδρος της Νιγηρίας και της Αφρικανικής Ένωσης, Πρόεδρος του Brenthrust Foundation. Ο Δρ. Greg Mills είναι Εκτελεστικός Διευθυντής του Brenthrust Foundation.
** Τo παραπάνω κείμενο αποτελεί μέρος του αφιερώματος του ΔΙΚΤΥΟΥ για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη «Ανακαλύπτοντας την Αφρική του 21ου αιώνα», με απόψεις ειδικών, προσωπικοτήτων κι επιστημόνων που σχετίζονται με την Αφρική και μας εισάγουν στον διάλογο για την νέα ανερχόμενη δύναμη παγκόσμιας κλίμακας που επηρεάζει άμεσα το μέλλον της Ελλάδας και της Ευρώπης.
Διαβάστε ακόμα:
