Του Μιχάλη Μαθιουλάκη*
Εξετάζοντας τον ρόλο της ενέργειας στην εθνική ασφάλεια της Ελλάδας θα πρέπει να ξεκινήσουμε με μια απλή ερώτηση: Μπορεί η ενέργεια και οι συμμαχίες που διαμορφώνονται γύρω από ενεργειακά συμφέροντα να εξασφαλίσει την εθνική ασφάλεια της Ελλάδας; Η απάντηση είναι εξίσου απλή: Όχι, δεν μπορεί.
Στην Ελλάδα, τους τελευταίους μήνες έχουμε μπει στη διαδικασία να θεωρούμε ότι η ανάπτυξη κοινών ενεργειακών συμφερόντων με τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. είναι από μόνη της ικανός παράγοντας για να μας προστατέψει από τις επιθετικές διαθέσεις της Τουρκίας. Η πεποίθηση που τείνει να διαμορφωθεί είναι ότι πρωτίστως οι ΗΠΑ, δευτερευόντως το Ισραήλ και στη συνέχεια η Ε.Ε., προκειμένου να προωθήσουν τα ενεργειακά τους συμφέροντα, θα «βάλουν στη θέση της» την Τουρκία.
Η αλήθεια είναι αρκετά διαφορετική από αυτό που πιστεύουν πολλοί στην Ελλάδα και την Κύπρο και συνίσταται σε δύο βασικά στοιχεία: Πρώτον, τα ενεργειακά συμφέροντα από μόνα τους δεν φέρουν κανένα ειδικό βάρος αν δεν συνδέονται με τα συνολικότερα θέματα ασφάλειας που αντιμετωπίζουν οι διάφοροι δρώντες του διεθνούς συστήματος.
Δεύτερον, οι παραπάνω δρώντες, κυρίως οι ΗΠΑ και το Ισραήλ, έχουν κάθε κίνητρο να υποστηρίξουν και προστατεύσουν τη δημιουργία και λειτουργία συγκεκριμένων ενεργειακών υποδομών που προωθούν τα δικά τους συμφέροντα, αλλά δεν έχουν οποιοδήποτε κίνητρο για να προστατεύσουν την εθνική ασφάλεια και τα συμφέροντα Ελλάδας και Κύπρου - και οποιουδήποτε άλλου κράτους εκτός του δικού τους.
Αυτό οφείλουν να το κατανοήσουν οι πολιτικές ελίτ -και αρκετοί αναλυτές- στην Ελλάδα και την Κύπρο, ώστε να αποφύγουν κρίσιμα λάθη στην προσέγγισή τους στα ενεργειακά θέματα και να μην αιφνιδιάζονται από τις κατά καιρούς αλλαγές στις επιλογές της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας των ΗΠΑ -και μελλοντικά του Ισραήλ, της Ε.Ε., της Γαλλίας, της Αιγύπτου- ή όποιου άλλου εμπλέκεται στην περιοχή.
Με δεδομένα τα παραπάνω, είναι λοιπόν άχρηστα τα ενεργειακά θέματα ως εργαλείο για την ενίσχυση της εθνικής ασφάλειας της Ελλάδας; Οχι βέβαια. Κάθε άλλο μάλιστα. Τα δύο παραπάνω στοιχεία αποτελούν τη βάση -και μια μοναδική ευκαιρία- πάνω στην οποία οφείλουμε να δομήσουμε την εξωτερική και αμυντική μας πολιτική. Ας δούμε, λοιπόν, ποιο συγκεκριμένα μερικά πράγματα.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Αρχικά οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι τα ενεργειακά μας συμφέροντα προσθέτουν αξία σε όρους διεθνούς πολιτικής μόνο εφόσον συνδέονται με τα συνολικότερα θέματα ασφάλειας ισχυρότερων δρώντων του διεθνούς συστήματος.
Για τις ΗΠΑ, το τόξο που συνδέει την Ανατολική Μεσόγειο με τα Βαλκάνια αντιμετωπίζεται ως «frontier», ως ένα σύνορο δηλαδή που δύναται να λειτουργήσει ως σημείο ανάσχεσης του ισλαμικού εξτρεμισμού από τη μία και της ρωσικής επιρροής από την άλλη. Τα δύο αυτά στοιχεία αποτελούν τα δύο κυρίαρχα συστατικά που οι ΗΠΑ θεωρούν ως απειλή για τα στρατηγικά τους συμφέροντα στη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη. Τα κράτη που περιλαμβάνονται σε αυτό το τόξο είναι το Ισραήλ, η Κύπρος, η Ελλάδα, τα υπόλοιπα Βαλκάνια και η Ουκρανία. Σε αυτό το τόξο θα μπορούσαν κάτω από προϋποθέσεις να ενταχθούν η Αίγυπτος και η Τουρκία. Η ενέργεια αποτελεί την κυρίαρχη συγκολλητική ουσία μεταξύ των κρατών αυτού του συνόρου και αυτή είναι η αξία της σε στρατηγικό επίπεδο.
Υποδοχή LNG
Κρίσιμο ρόλο σε αυτόν τον σχεδιασμό έχουν συγκεκριμένες ενεργειακές δομές στην Ελλάδα. Η μονάδα υποδοχής LNG στη Ρεβυθούσα, ο σταθμός επαναεριοποίησης φυσικού αερίου FSRU στην Αλεξανδρούπολη, ο αγωγός φυσικού αερίου IGB μεταξύ Ελλάδας-Βουλγαρίας και ο αγωγός φυσικού αερίου μεταξύ Ελλάδας-Σκοπίων είναι κρίσιμες υποδομές προς αυτή την κατεύθυνση. Σε αυτές τις δομές είναι κρίσιμη η επιχειρηματική συμμετοχή αμερικανικών συμφερόντων με εμπλοκή κεφαλαίων, προσωπικού, δέσμευσης χωρητικότητας και με διασφάλιση των οδεύσεων φυσικού αερίου σε όλη τη διαδρομή από τα Βαλκάνια έως την Ουκρανία και την κεντρική Ευρώπη. Ας μην ονειροπολούμε βεβαίως ότι οι ΗΠΑ θα στείλουν τον 6ο στόλο να προστατεύσει την Ελλάδα σε περίπτωση εντάσεων με την Τουρκία, αλλά θα πρέπει να θεωρούμε δεδομένο ότι πλοία που φέρουν αμερικανικό LNG στη Ρεβυθούσα και την Αλεξανδρούπολη για να διοχετεύσουν φυσικό αέριο από τα Βαλκάνια μέχρι την Ουκρανία θα λειτουργούν με εξασφαλισμένο το καθεστώς ασφάλειας των φορτίων που μεταφέρουν.
Παραγωγή φυσικού αερίου
Αντίστοιχα σημαντικές είναι και οι υποδομές παραγωγής φυσικού αερίου. Εδώ το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο μεσοπρόθεσμο διάστημα στην Κύπρο. Η -λανθασμένη- κοινή πεποίθηση που κυριαρχεί εδώ, είναι ότι η εμπλοκή της αμερικανικής ExxonMobil στις διερευνητικές γεωτρήσεις στην Κύπρο σημαίνει ότι οι αμερικανικές δυνάμεις θα προστατεύσουν την κυπριακή ΑΟΖ από τις τουρκικές βλέψεις. Όπως είδαμε παραπάνω, αυτό δεν ισχύει. Η όποια προστασία αφορά -ως οφείλει- μόνο αυτές καθαυτές τις εγκαταστάσεις γεώτρησης και το προσωπικό που απασχολείται σε αυτές. Το ίδιο ισχύει και για τους Γάλλους και τις διερευνητικές γεωτρήσεις της Total. Αυτό είναι το καλύτερο που μπορούμε να περιμένουμε και παρά το ότι δεν προσφέρει προστασία στην ΑΟΖ, εντούτοις επιτρέπει να προχωρήσει η εξόρυξη τυχόν εκμεταλλεύσιμων -αν τελικά υπάρχουν- ποσοτήτων φυσικού αερίου.
Στο θέμα της ΑΟΖ, μεγαλύτερο όφελος θα είχαμε από την υλοποίηση του έργου EuroAsiaInterconnector, που δύναται να συνδέσει με καλώδιο υπερυψηλής τάσης 2GW το Ισραήλ με την Κύπρο και την Ελλάδα και το οποίο θα δημιουργούσε τετελεσμένα από τα σημεία που περνάει. Ας σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο έργο το πολεμάει αυτή τη στιγμή η ίδια η ελληνική κυβέρνηση για λόγους που συνδέονται με την ανεπάρκειά της στο θέμα της ηλεκτρικής διασύνδεσης της Κρήτης. Το θέμα όμως είναι μεγάλο και πολύ σοβαρό και θα αποτελέσει το αντικείμενο χωριστού άρθρου.
Είναι χρήσιμος ο EastMed;
Επιστρέφοντας στο φυσικό αέριο, εξίσου σημαντικό με την εξόρυξη είναι και το θέμα της όδευσης του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου προς τις διεθνείς αγορές. Εδώ η -λανθασμένη και πάλι- πεποίθηση είναι ότι η σύμπραξη Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας για τον αγωγό EastMed οδηγεί το Ισραήλ να προστατεύσει την Κύπρο έναντι της Τουρκίας. Πέραν των αντικειμενικών τεχνικών δυσκολιών που έχει η κατασκευή του έργου, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η υλοποίησή του δεν προσφέρει κανένα λόγο στο Ισραήλ να προστατέψει την Κύπρο από τον οποιονδήποτε.
Αν κατασκευαστεί ο αγωγός, θα στέλνει φυσικό αέριο στην Ευρώπη, ασχέτως αν η Τουρκία παραβιάζει την ΑΟΖ, προκαλεί την Κύπρο, ή ακόμα προχωρήσει σε οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια προς αυτήν. Ούτε βεβαίως αφορά το Ισραήλ αν η Τουρκία θα απαιτεί με επιθετικό τρόπο τη συμμετοχή του παράνομου τουρκοκυπριακού μορφώματος στα έσοδα της Κύπρου από τη λειτουργία του αγωγού. Εξίσου, ούτε η Ε.Ε. θα έχει κάποιο λόγο παρέμβασης, καθώς γι'' αυτήν το ενδιαφέρον εστιάζεται στο να έρθει το φυσικό αέριο στις ευρωπαϊκές αγορές και όχι σε ποιους μοιράζονται τα έσοδα από αυτό.
Αντίστοιχα, η αμερικανική, γαλλική και ιταλική εταιρεία που εμπλέκονται στην εξόρυξη, δεν ενδιαφέρονται για τη στάση της Τουρκίας, αφού με τη λειτουργία του αγωγού θα έχουν τις εισπράξεις τους, ασχέτως τυχόν εντάσεων της Τουρκίας με την Κύπρο και την Ελλάδα. Αντίθετα λοιπόν με αυτό που πιστεύουν όσοι απλά ξύνουν την επιφάνεια της σχέσης ενέργειας και εθνικής ασφάλειας στη χώρα μας, ο αγωγός EastMed προσφέρει ελάχιστα οφέλη στην εθνική ασφάλεια Κύπρου και Ελλάδας.
Η επιλογή του LNG
Τα πράγματα είναι διαφορετικά αν αντί για τον αγωγό EastMed οδηγηθούμε στην κατασκευή εργοστασίου υγροποίησης φυσικού αερίου (LNGTrain) στην Κύπρο. Το έργο έχει προταθεί στο παρελθόν όπου οι ποσότητες φυσικού αερίου καθιστούσαν την πιθανότητα λειτουργίας του απαγορευτική. Οι συνδυασμένες ποσότητες των κοιτασμάτων «Αφροδίτη» και «Καλυψώ», όμως, μαζί με τις προς εξαγωγή ποσότητες του Ισραήλ καθιστούν το έργο οικονομικά βιώσιμο - αντίστοιχα έστω του αγωγού EastMed.
Η δημιουργία εγκαταστάσεων υγροποίησης του φυσικού αερίου Ισραήλ και Κύπρου σε κυπριακό έδαφος έχει στοιχεία ισχυροποίησης της ασφάλειας του νησιού που δεν μπορεί να προσφέρει ένας αγωγός. Καθώς ένα κράτος έχει συμφέρον να προστατέψει ενεργειακές εγκαταστάσεις ενδιαφέροντός του και όχι γενικότερα συμφέροντα άλλων κρατών, ένα LNGTrain στον Βασιλικό της Κύπρου που υγροποιεί ισραηλινό και κυπριακό αέριο το οποίο θέλουν να πουλάνε αμερικανικές και γαλλικές εταιρείες στις αγορές της ΕΕ, αποτελεί ενεργειακή δομή την εύρυθμη λειτουργία της οποίας όλοι οι παραπάνω έχουν κρίσιμο συμφέρον να προστατεύσουν.
Τέλος, καθώς όπως είπαμε τα ενεργειακά συμφέροντα χρειάζεται να εξυπηρετούν και ευρύτερους στρατηγικούς σχεδιασμούς, η προώθηση του LNG συμπίπτει περισσότερο με τους στρατηγικούς σχεδιασμούς των ΗΠΑ από ό,τι η ανάπτυξη νέων αγωγών. Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να κρατήσουμε υπόψη μας σχετικές δηλώσεις στελεχών της ExxonMobil, οι οποίοι έγκαιρα επανέφεραν στο τραπέζι το θέμα ενός LNGTrain στην Κύπρο σε περίπτωση που η αμερικανική εταιρεία -η οποία σε παγκόσμιο επίπεδο επικεντρώνεται στην ανάπτυξη του LNG- βρει αυτό που ψάχνει στην περιοχή.
Συμπερασματικά
Τα συμφέροντα που συνδέονται με την ενέργεια δεν οδηγούν από μόνα τους στην ενίσχυση της εθνικής μας ασφάλειας. Αυτό σημαίνει ότι πέρα από το να φροντίσουμε -ως οφείλουμε- την εθνική μας ασφάλεια αποκλειστικά με δικές μας δυνάμεις, θα πρέπει να επιμεληθούμε ώστε η ανάπτυξη των ενεργειακών υποδομών να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να λειτουργεί επικουρικά στις δικές μας δυνάμεις.
Ο τρόπος με τον οποίο θα υλοποιήσουμε τα ενεργειακά έργα σε Ελλάδα και Κύπρο και όχι οι ενεργειακοί πόροι αυτοί καθ' αυτοί είναι το στοιχείο που θα καθορίσει αν η ενέργεια μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην εθνική μας ασφάλεια. Το 2019 είναι χρονιά που για πολλά από αυτά τα έργα θα πρέπει να παρθούν οριστικές αποφάσεις. Αυτές οφείλουν να εμπεριέχουν δομικά στοιχεία πολιτικού ρεαλισμού, αν θέλουμε να ελπίζουμε ότι μπορούν να προσθέσουν αξία στην εθνική ασφάλεια της χώρας μας για τις επόμενες δεκαετίες.
* Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης ([email protected]) είναι ακαδημαϊκός, διευθυντής του Greek Energy Forum, διευθυντής Επιστημονικής Ερευνας του Ελληνικού Ινστιτούτου Ενεργειακής Ρύθμισης και αναλυτής Ενεργειακής Στρατηγικής στην επιστημονική ομάδα της έδρας «Θουκυδίδης» του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, υπεύθυνος για τα ενεργειακά θέματα της ΜΕΝΑ και Ανατολικής Μεσογείου.
Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της Παρασκευής, 28/12/2018
