Πριν από μερικές εβδομάδες έδωσα μια διάλεξη στο ετήσιο συνέδριο για τις «Πόλεις του Μέλλοντος» που διοργανώνει το τμήμα Χωροταξικής Οικονομίας του Πανεπιστημίου Cambridge. Μου ζητήθηκε να διατυπώσω τις σύγχρονες θεωρίες για την επίδραση της γήρανσης του πληθυσμού στο αστικό περιβάλλον. Η θεματολογία της συνεδρίας, όπου συμμετείχα, αφορούσε κυρίως στην εσωτερική μετανάστευση και η έμφαση δόθηκε στους μη οικονομικούς παράγοντες, που επιδρούν στη μετανάστευση. Για την εισήγησή μου «δανείστηκα» τον τίτλο από ένα άρθρο του «Guardian», όπου ο αρθρογράφος ορθώς επεσήμανε πως η επικρατούσα αντίληψη θεωρεί πως οι ηλικιωμένοι έχουν την τάση να μετακομίζουν έξω από τα μεγάλα αστικά κέντρα, δηλαδή στην επαρχία. Στην Αγγλία βέβαια πράγματι συμβαίνει αυτό. Όμως είμαστε απόλυτα σίγουροι πως εσωτερική μετανάστευση για τους ηλικιωμένους σημαίνει πάντοτε εγκατάσταση στην επαρχία;
Αναμφίβολα είναι πιο εύκολο και πιο οικονομικό να προσφέρει κανείς υπηρεσίες για τους ηλικιωμένους σε μια πυκνοκατοικημένη πόλη παρά σε μια αραιοκατοικημένη περιοχή. Τα δίκτυα των μέσω μαζικής μεταφοράς είναι καλύτερα στα αστικά τμήματα και οι βασικές ανέσεις (επί παραδείγματι, μαγαζιά, φαρμακεία, τράπεζες) εγγύτερα σε σχέση με την ύπαιθρο. Παρόλα αυτά, πολλοί ηλικιωμένοι επιλέγουν να αλλάξουν το τρόπο ζωής τους και μετεγκαθίστανται σε μικρότερες πόλεις ή σε χωριά. Η ζωή βέβαια στα χωριά δεν είναι πάντοτε τόσο εύκολη και όμορφη, όπως ενίοτε απεικονίζεται σε κάποιες κάρτες ή σε πίνακες ζωγραφικής.
Όμως η ζωή στις μεγαλύτερες πόλεις της υπαίθρου καθώς και στα περίχωρα των μεγάλων πόλεων, μοιάζει να είναι ειδυλλιακή για τους ηλικιωμένους καθώς έχουν ένα ικανοποιητικό δίκτυο μέσων μαζικής μεταφοράς, προσφέρουν εύκολη πρόσβαση σε βασικές ανέσεις (μαγαζιά, τράπεζες) και ταυτόχρονα δεν συναντά κανείς το συνωστισμό των μεγάλων αστικών κέντρων. Γενικά, η τάση των ηλικιωμένων είναι να επιλέγουν τη ζωή μακριά από τα αστικά κέντρα, που θεωρητικά είναι καλύτερα για τις ανάγκες της ηλικίας τους.
Το πρόβλημα, όπως αρχικώς τέθηκε από τον αρθρογράφο του Guardian είναι πως οι μεγάλες πόλεις δεν σχεδιάσθηκαν (ούτε και τροποποιήθηκαν στην πορεία) για να είναι «φιλικές» προς τους ηλικιωμένους και τις ανάγκες τους (περισσότερα παγκάκια, περισσότερες δημόσιες τουαλέτες). Οι πόλεις πραγματικά μπορούν να γίνουν το ιδανικό μέρος για να ζει ένας ηλικιωμένος αλλά δυστυχώς ακόμη δεν είναι.
Ο προβληματισμός μου βέβαια είναι πως η παραπάνω θέση δεν απαντά πλήρως στο πρόβλημα. Σαφώς, η επανασχεδίαση των πόλεων και η προσαρμογή στις ανάγκες των ηλικιωμένων δεν θα αντισταθμίσουν πλήρως την έλλειψη κάποιων άλλων ανέσεων (λιγότερο θόρυβο, λιγότεροι άνθρωποι, καθαρότερο περιβάλλον). Ούτε μοιάζει η μη τροποποίηση των πόλεων, σύμφωνα με τις ανάγκες τους, να είναι ο ουσιαστικός λόγος που οι ηλικιωμένοι τις εγκαταλείπουν.
Υπάρχουν όμως επιστημονικά τεκμήρια που να στηρίζουν το συλλογισμό μου; Μια από τις σπάνιες μελέτες για το θέμα που κατάφερα να βρω ήταν μια δημοσκόπηση σε ανθρώπους 65+ που έμεναν σε ιδιόκτητη κατοικία σε μεγάλα αστικά κέντρα. Το 80% αυτών των ανθρώπων ήθελαν να παραμείνουν στην πόλη και μόλις το 20% ήθελαν ή σχεδίαζαν να μετακομίσουν στην επαρχία ή στο χωριό. Δυστυχώς, η μελέτη δεν συνέλεξε ενδελεχή δεδομένα για τους λόγους που τους οδήγησαν στη μια ή στην άλλη απόφαση. Γνωρίζουμε όμως ότι 55% των ηλικιωμένων απάντησαν πως είχαν τουλάχιστον έναν γείτονα με τον οποίο συνδέονταν στενά και πως αυτό άμβλυνε τις όποιες αντιξοότητες μιας μεγάλης πόλης και αποτελούσε κίνητρο παραμονής. Είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο να τονίσουμε πως σύμφωνα με πλήθος άλλων μελετών, οι ηλικιωμένοι είναι πιο διστακτικοί από τους νεότερους στην αλλαγή τόπου, αλλά όσοι τελικώς αποφασίσουν να αλλάξουν τόπο κατοικίας το κάνουν κοντά στην ηλικία συνταξιοδότησης. Υποθέτουμε πως αυτοί είναι άνθρωποι με οικονομική ασφάλεια (και ιδιοκτήτες μιας τουλάχιστον κατοικίας), που νιώθουν αυτοπεποίθηση πως μπορούν να ανταπεξέλθουν στις όποιες δυσκολίες και συνέπειες της αλλαγής τόπου κατοικίας. Επίσης, υποθέτουμε πως αυτοί οι άνθρωποι μετεγκαθίστανται κυρίως στα προάστια των αστικών κέντρων αλλά και στις πόλεις της υπαίθρου παρά στα χωριά. Τα προάστια των αστικών κέντρων καθώς και οι επαρχιακές πόλεις τους παρέχουν πολλές ανέσεις χωρίς την απομόνωση των μικρότερων περιοχών. Στην Αγγλία όμως αυτοί που μπορούν να κάνουν αυτό το βήμα είναι οι οικονομικά ασφαλείς. Οι υπόλοιποι είτε παραμένουν στα μεγάλα αστικά κέντρα (προσπαθώντας να διαχειριστούν τα αρνητικά αυτής της επιλογής) είτε μετεγκαθίστανται σε χωρία χάνοντας μεγάλο μέρος των ανέσεών τους (καλή δημόσια συγκοινωνία, μαγαζιά, τράπεζες).
Αυτή η θολή εικόνα για τα κίνητρα μετεγκατάστασης των ηλικιωμένων και τις πραγματικές τους προθέσεις έρχεται να περιπλέξει περαιτέρω μια μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Cambridge. Η μελέτη CFAS (μια από τις σημαντικότερες επιδημιολογικές μελέτες στην Αγγλία) εντόπισε ανθρώπους που μετακόμισαν τα τελευταία 10 χρόνια και ήταν τουλάχιστον 65 ετών, όταν αποφάσισαν να αλλάξουν τόπο κατοικίας. Περίπου το ένα τρίτο αυτού του πληθυσμού μετακόμισε την ίδια περίοδο, ισχυρή ένδειξη πως τα κίνητρα μετεγκατάστασης αλλάζουν καθώς οι άνθρωποι μεγαλώνουν. Οι δραματικές αλλαγές στην υγεία τους και η χηρεία αποτέλεσαν τα ισχυρότερα κίνητρα αλλαγής περιβάλλοντος για αυτούς τους ανθρώπους. Δυο ακόμη καθοριστικά κίνητρα εσωτερικής μετανάστευσης για τους 65+ αποτέλεσαν η υποβαθμισμένη περιοχή κύριας κατοικίας και η κατοικία στην ύπαιθρο. Πιο συγκεκριμένα, οι ηλικιωμένοι που μένουν στην ύπαιθρο (και δη σε χωριά) είναι πιο πιθανό να μεταναστεύσουν (προς τις μεγαλύτερες πόλεις ή τα αστικά κέντρα) από ότι οι συνομήλικοί τους που μένουν εξ αρχής στα αστικά κέντρα και στις μεγάλες πόλεις. Επιπλέον, οι 65+ που διαμένουν σε φτωχές και πιο υποβαθμισμένες περιοχές έχουν περισσότερες πιθανότητες να μετεγκατασταθούν σε σύγκριση με όσους διαμένουν σε περιοχές με υψηλότερο εισόδημα.
Χρειάζονται ακόμη πολλές μελέτες για να μπορέσουμε να επιλύσουμε τον γρίφο της εσωτερικής μετανάστευση των ηλικιωμένων. Ως τότε θα πρέπει να προσπαθήσουμε να κάνουμε τις πόλεις μας πιο φιλικές προς τις ανάγκες των 65+.
O Kenneth Howse, είναι ερευνητής στο Oxford Institute of Population Ageing του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης – Είναι επίσης μέλος του προγράμματος «Collen» για τη γονιμότητα, την εκπαίδευση και το περιβάλλον.
Το ΔΙΚΤΥΟ για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη δημοσίευσε το αφιέρωμα με τίτλο «Ο Θησαυρός των 60+» στο οποίο συμμετέχουν ειδικοί επιστήμονες με βαθιά γνώση στο χώρο της γήρανσης, θέτοντας τις προκλήσεις της νέας εποχής αύξησης του προσδόκιμου ζωής και παρουσιάζοντας ταυτόχρονα καινοτόμες και σύγχρονες λύσεις.
Ολόκληρο το αφιέρωμα του ΔΙΚΤΥΟΥ μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.
