Σε μια αποστροφή του λόγου του στη Βουλή για το «εργασιακό νομοσχέδιο», ο Πρωθυπουργός κ. Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρθηκε σε μια εμβληματική φυσιογνωμία της Ανανεωτικής Αριστεράς, τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη.
«Η σκέψη του Μιχάλη Παπαγιαννάκη συναντιέται με τις περισσότερες διατάξεις του νομοσχέδιου» είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, προσθέτοντας: «αναρωτιέμαι που πήγε η σκέψη αυτής της φωτισμένης Αριστεράς».
Αναμφισβήτητα, είναι λίγες εκείνες οι φορές που η συζήτηση στο Κοινοβούλιο κατορθώνει να υπερβεί τις διαχωριστικές γραμμές των κομμάτων, προκειμένου να αναγνωριστούν αυτόνομα οι προσωπικότητες των πολιτικών αντιπάλων. Η αλήθεια είναι πως αυτό το προνόμιο το κέρδισε εν ζωή ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης με το ήθος και το ύφος του.
Η στέρεα παιδεία του, το συναινετικό πνεύμα του, η μαχητική επιχειρηματολογία του, η οικολογική ευαισθησία του, ο σταθερά ευρωπαϊκός προσανατολισμός της σκέψης του αλλά και η πίστη του στον εκσυγχρονισμό της χώρας διαμόρφωσαν ένα υπόδειγμα λόγου και πράξης, που κάθε άλλο παρά αυτονόητο ήταν στην πολιτική ζωή της χώρας.
Στο πρόσωπο του Μιχάλη συμπυκνώνονταν οι ιστορικές παραδόσεις και οι νεωτερικές αναζητήσεις μιας Αριστεράς, που έχοντας αρκετά πρώιμα εγκαταλείψει τις εφιαλτικές ψευδαισθήσεις του «υπαρκτού σοσιαλισμού», αναζητούσε τον «δημοκρατικό δρόμο» με πραγματισμό και με μεταρρυθμιστικό όραμα. Δεν ήταν λίγες φορές μάλιστα που οι απόψεις αυτές τον οδήγησαν σε ρήξη με τις κομματικές ηγεσίες του χώρου του αλλά και τις κυβερνητικές θέσεις.
Ας θυμηθούμε τις παρεμβάσεις του για τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων, την εκτροπή του Αχελώου, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την προστασία των υδάτινων πόρων, το δασολόγιο, το κτηματολόγιο, τη φορολογία, την «ακριβή ανάπτυξη» κλπ. Τα πράγματα ήταν πιο σύνθετα για την εσωκομματική διαφοροποίησή του.
Ιδιαίτερα από τη στιγμή που διείδε έγκαιρα πως ο ιδρυτικός πυρήνας των αρχών της «ανανέωσης» κινδύνευε από την άνοδο του ριζοσπαστικού λαϊκισμού επιχείρησε, μέσω του πολιτικού ομίλου («Αριστερά σήμερα», ΑΡ.ΣΗ) να προσφέρει μια επεξεργασμένη δέσμη ιδεών και υλοποιήσιμων προτάσεων, που υπηρετούσαν τις προοδευτικές μεταρρυθμίσεις. Ο θάνατος έκοψε απότομα το νήμα σε αυτή την ατέρμονη «μάχη των ιδεών».
Δεν ξέρω τι θα έκανε και τι θα έλεγε ο Μιχάλης αν έβλεπε την Πρώτη Φορά Αριστερά στην κυβέρνηση. Δεν ξέρω αν θα άντεχε τη συγκυβέρνηση με τους ΑΝΕΛ, τα γραφικά τσάμικα μετά το απόλυτα λαϊκιστικό και διχαστικό δημοψήφισμα, την κατεδάφιση των ανεξάρτητων αρχών, την εκπαιδευτική αντιμεταρρύθμιση, την πολιτισμική οπισθοδρόμηση του «πολακισμού».
Ή μάλλον, ξέρω · αλλά νιώθω πως θα αδικούσαμε τη σκέψη του με μια μεταθανάτια πολιτική εργαλειοποίηση των ιδεών του και της στάσης του. Αυτό άλλωστε νομίζω πως ήταν και το λάθος του πρωθυπουργού στη σχετική αποστροφή του.
Δεν ξέρω, δηλαδή, αν ο Μιχάλης Παπαγιανάκης που αγωνίστηκε σταθερά για την πολιτική ρύθμιση των κανόνων της αγοράς και την προοδευτική διαχείριση της παγκοσμιοποίησης θα συναντιόταν σήμερα με τις «περισσότερες διατάξεις του νομοσχεδίου» της ΝΔ.
Ή μάλλον ξέρω · ξέρω, δηλαδή, πως ο Μιχάλης μίλαγε απορριπτικά για το μοντέλο της φτηνής ανάπτυξης, για τα φτηνά μεροκάματα, για τη φτηνή εργατική δύναμη, «που έχει πλάι και ένα στρατό ανέργων για να την κάνει ακόμη φτηνότερη». Και εξηγούσε πως αυτό είναι «δείγμα υπανάπτυξης, που δεν οδηγεί πουθενά».
Και αναζητούσε ένα άλλο μοντέλο, στο οποίο η καλοπληρωμένη εργασία «και όχι μόνο μισθωτή, αλλά και αγροτική και βιοτεχνική» ήταν απαραίτητη συνθήκη για τη συνεργασία του «δημόσιου, του ιδιωτικού και του κοινωνικού τομέα».
Μετά την τιμητική αναφορά του πρωθυπουργού στο πρόσωπο του Μιχάλη Παπαγιαννάκη θα ήταν ακόμη πιο τιμητικό να σεβαστούμε την ιστορικότητα της σκέψης του για να κατανοήσουμε καλύτερα την επικαιρότητά της.
Ο Γιάννης Παπαθεοδώρου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Παν/μιο Πατρών
