Τίποτε δεν θα αλλάξει στη στάση της Άγκυρας ως αποτέλεσμα της καταδίκης των ενεργειών της από τη Σύνοδο Κορυφής, λέει στο Liberal ο γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Θάνος Ντόκος. Και εξηγεί ότι η απειλή επιδείνωσης των ήδη κακών σχέσεων με την ΕΕ δεν είναι κάτι που μπορεί να τρομάξει την Άγκυρα. Ούτε και τα σημαντικότερα "χαρτιά" της ΕΕ έναντι της Τουρκίας, δηλαδή η πρόοδος στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις και η κατάργηση της βίζας για Τούρκους πολίτες που θέλουν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη, είναι πιθανό να προχωρήσουν στο κοντινό μέλλον.
«Κανένας τρίτος δεν πρόκειται να προασπίσει τα συμφέροντα μας εκτός αν τα οφέλη για εκείνον είναι προφανή και σημαντικά. Οι διμερείς συμμαχίες δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την εθνική μας ισχύ», επισημαίνει ο κ. Ντόκος, τονίζοντας την άμεση ανάγκη να διατηρήσουμε την ισορροπία στρατιωτικών δυνάμεων μέσω ρηξικέλευθων επιλογών, και να καλύψουμε το θεσμικό κενό στους τομείς στρατηγικού σχεδιασμού και χειρισμού κρίσεων.
Χαρακτηρίζει χαλκευμένη την κατηγορία περί στρατιωτικών σχεδιαγραμμάτων στο κινητό ενός εκ των δύο Ελλήνων στρατιωτικών, και εκτιμά ότι ο Erdogan θεωρεί τον εαυτό του τόσο ισχυρό, ώστε περιμένει προσωπική παράκληση από τον Τσίπρα για να τους απελευθερώσει. Επισημαίνει ότι μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, ο Erdogan διακατέχεται από σύνδρομο καταδίωξης, πιστεύει ότι είναι πιθανό να στείλει πλατφόρμα για έρευνες σε περιοχές της Κυπριακής ΑΟΖ, όμως δεν θα κάνει παράλογες ενέργειες, υπερκετιμώντας την ισχύ και επιρροή της Τουρκίας. Όσο για τη δήλωση Cavusoglu σχετικά με τα θαλάσσια σύνορα, θεωρεί ότι είχε και εσωτερική διάσταση, καθως απαντούσε στην εξαιρετικά ανεύθυνη και επικίνδυνη κριτική της τουρκικής αντιπολίτευσης περί "παραχώρησης" 18 νησιών και νησίδων από τις κυβερνήσεις ΑΚΡ προς την Ελλάδα.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Τι βλέπετε να συμβαίνει με τους δύο Έλληνες στρατιωτικούς μετά και την πληροφορία για εύρεση στα κινητά τους στρατιωτικών σχεδιαγραμμάτων;
Εφόσον αληθεύει η πληροφορία περί εύρεσης ενοχοποιητικών στοιχείων, πρόκειται προφανώς για μια χαλκευμένη κατηγορία που στερείται σοβαρότητας. Σε μια εποχή όπου η συλλογή στοιχείων γίνεται με κάθε είδους ηλεκτρονικές αισθητήρες (συμπεριλαμβανομένων και δορυφορικών συστημάτων), είναι δύσκολο να πάρει κανείς σοβαρά την κατηγορία ότι η Ελλάδα έστειλε δύο πεζούς στρατιωτικούς για να συλλέξουν πληροφορίες με ένα κινητό τηλέφωνο. Η τουρκική πλευρά θέλει να το χρησιμοποιήσει ως πρόσχημα για να παρατείνει την κράτηση των δύο Ελλήνων.
Πρόκειται για ένα μήνυμα ισχυρής δυσαρέσκειας για την μη έκδοση των οκτώ Τούρκων αξιωματικών που ζήτησαν άσυλο στη χώρα μας. Αλλά κυρίως ο Πρόεδρος Erdogan θέλει να στείλει ένα μήνυμα ότι είναι ο ισχυρός ηγέτης της περιοχής, και ότι μπορεί να δημιουργήσει κάθε είδους προβλήματα σε γειτονικές χώρες αν δεν ικανοποιούνται τα αιτήματα του. Το πιθανότερο είναι ότι περιμένει προσωπική παράκληση του Έλληνα πρωθυπουργού για να απελευθερώσει τους δύο στρατιωτικούς.
- Το κείμενο της Συνόδου Κορυφής καταδίκασε τις «συνεχιζόμενες παράνομες δράσεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο», υπογραμμίζοντας την αλληλεγγύη του σε Κύπρο, και Ελλάδα. Καλεί επίσης την Άγκυρα να σεβαστεί τα δικαιώματα της Κύπρου στην έρευνα, και εκφράζει ανησυχία για τη συνεχιζόμενη κράτηση Ευρωπαίων πολιτών. Πως να διαβάσουμε αυτή την ανακοίνωση;
To πιθανότερο είναι ότι τίποτε δεν θα αλλάξει στη στάση της Άγκυρας ως αποτέλεσμα της καταδίκης των ενεργειών της από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Η ΕΕ δεν διανύει την καλύτερη περίοδο όσον αφορά στη διεθνή επιρροή της. Επιπλέον, τα σημαντικότερα "χαρτιά" της έναντι στην Τουρκία, δηλαδή η πρόοδος στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις ή κατ' ελάχιστον η κατάργηση της βίζας για Τούρκους πολίτες που θέλουν να ταξιδέψουν σε χώρες της ΕΕ, είναι απίθανο να προχωρήσουν στο κοντινό μέλλον. Επιπλέον, η απειλή επιδείνωσης των ήδη κακών σχέσεων με την ΕΕ δεν είναι κάτι που μπορεί να τρομάξει την Άγκυρα.
-Το ρωτώ για να καταλάβουμε πόσο δυνατή ή αδύνατη είναι η Ευρώπη απέναντι στη Τουρκία. Κοινό μυστικό είναι ότι δεν θα διακινδύνευε να ξαναγυρίσει στο 2015 από πλευράς προσφυγικών ροών, γι' αυτό και χρειάζεται την Άγκυρα. Επομένως;
Η Ευρώπη είναι ιδιαίτερα ενοχλημένη από τη γενικότερη συμπεριφορά της Τουρκίας. Ωστόσο, ούτε η Γερμανία, ούτε η Γαλλία και άλλα κράτη μέλη θέλουν να σπρώξουν τα πράγματα στα άκρα, τόσο λόγω οικονομικών συμφερόντων και γεωπολιτικής σημασίας Τουρκίας, όσο και –κυρίως- λόγω προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών. Βεβαίως, αν καταρρεύσει η Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, δεν θα πρέπει να αναμένονται ροές ανάλογες του 2015-2016, ενώ το κλείσιμο των συνόρων κατά μήκος της «Βαλκανικής Διαδρομής» θα μείωνε ακόμη περισσότερο τις ροές προς την ΕΕ. Η μόνη χώρα που θα αντιμετώπιζε μη διαχειρίσιμο πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση θα ήταν η Ελλάδα.
-Τελικά μήπως είμαστε πολύ πιο μόνοι απ' όσο νομίζουμε;
Δεν είμαστε μόνοι. Η Ελλάδα μπορεί να αποκομίσει σημαντικά οφέλη από την εμβάθυνση των σχέσεών της με τις ΗΠΑ, τους Ευρωπαίους εταίρους μας, το ΝΑΤΟ, το Ισραήλ και άλλες χώρες, αλλά οι προσδοκίες μας για υποστήριξη από άλλες χώρες θα πρέπει να είναι απολύτως ρεαλιστικές. Κανένας τρίτος δεν θα προασπίσει τα συμφέροντα μας , εκτός αν τα οφέλη για εκείνον είναι προφανή και σημαντικά. Ιδιαίτερα όσον αφορά στις σχέσεις μας με την Τουρκία, η λεγόμενη "εξωτερική εξισορρόπηση" (διμερείς συμμαχίες, συμμετοχή σε ΕΕ και ΝΑΤΟ) μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά, αλλά δεν μπορεί να υποκαταστήσει την "εσωτερική εξισορρόπηση" (εθνική ισχύς).
-Αλήθεια, μέχρι που πιστεύετε ότι θα το τραβήξει η Τουρκία;
Ο Ερντογαν φαίνεται να λειτουργεί σε πολλές περιπτώσεις παρορμητικά και να ανεβάζει φραστικά τους τόνους, αλλά δείχνει επίσης να κατανοεί στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τις συνέπειες των επιλογών του. Η ανησυχία είναι σε κάποιες περιπτώσεις δεν θα κάνει ενδεχομένως παράλογες επιλογές αλλά μπορεί κάλλιστα να κάνει λανθασμένες εκτιμήσεις, υπερεκτιμώντας την ισχύ και επιρροή της Τουρκίας. Εν προκειμένω, η λογική λέει ότι δεν θα καταργήσει την προσφυγική συμφωνία με την ΕΕ, δεν θα προκαλέσει εσκεμμένα θερμό επεισόδιο με την Ελλάδα και δεν θα προσπαθήσει να εμποδίσει τις διερευνητικές εξορύξεις της Exxon Mobil και της Total στην κυπριακή ΑΟΖ. Είναι όμως πιθανό ότι θα στείλει τουρκική πλατφόρμα να πραγματοποιήσει έρευνες σε περιοχές της κυπριακής ΑΟΖ.
-Σε αντίθεση με την ΕΕ, χθες η Merkel ανέβασε τους τόνους χαρακτηρίζοντας απαράδεκτο αυτό που συμβαίνει στο Αφρίν όπου χιλιάδες άμαχοι πεθαίνουν ή αναγκάζονται να φύγουν. Άμεση ήταν η αντίδραση της Άγκυρας που έκανε λόγο για απαράδεκτη και ατυχή δήλωση, και κατηγόρησε τη Merkel ότι βλέπει «συγκεκριμένα γεγονότα μέσα από τα μάτια των τρομοκρατών». Πως το σχολιάζετε;
Πρόκειται για μια αναβίωση του λεγόμενου «Συνδρόμου των Σεβρών» (από την ομώνυμη Συνθήκη του 1920 που διαμέλιζε την Οθωμανική Αυτοκρατορία και προέβλεπε, μεταξύ άλλων και τη δημιουργία κουρδικού κράτους). Ιδιαίτερα μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016, ο Erdogan διακατέχεται από σύνδρομο καταδίωξης και αισθάνεται κατάφωρα αδικημένος από τη στάση των παραδοσιακών συμμάχων της χώρας του, Ευρωπαίων και Αμερικανών. Είναι δε ιδιαίτερα προβληματισμένος από την υποστήριξη που παρέχουν οι ΗΠΑ στους Κούρδους της Συρίας, καθώς θεωρεί ότι πρόκειται για ξεκάθαρα εχθρική στάση έναντι της Τουρκίας.
-Σε λεκτικό πάντα επίπεδο, είχαμε επίσης τις νέες προκλητικές δηλώσεις Cavusoglu, ότι τα θαλάσσια σύνορα στο Αιγαίο, είναι ασαφή, καθώς δεν είναι καθορισμένα με κάποια ισχύουσα διεθνή συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος. Συντηρεί απλά μια κατάσταση ή σημαίνει κάτι άλλο;
Είναι μια δήλωση που κινείται στο πλαίσιο της πάγιας (τουλάχιστον από το 1996) στρατηγικής της Τουρκίας για "γκριζοποίηση" περιοχών του Αιγαίου. Πρόκειται για δηλώσεις που έχουμε ακούσει πολλές φορές στο παρελθόν και οι οποίες συνοδεύονται από συγκεκριμένες ενέργειες στη θάλασσα και τον αέρα με στόχο την αμφισβήτηση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος μη-σαφώς καθορισμένου αριθμού νησιών, νησίδων και βραχονησίδων, κυρίως στην περιοχή της Δωδεκανήσου. Η δήλωση Cavusoglu είχε και μια εσωτερική διάσταση, καθως απαντούσε στην εξαιρετικά ανεύθυνη και επικίνδυνη κριτική της τουρκικής αντιπολίτευσης περί "παραχώρησης" 18 νησιών και νησίδων από τις κυβερνήσεις ΑΚΡ προς την Ελλάδα.
-Το ερώτημα παραμένει. Δεδομένου ότι ΕΕ και ΗΠΑ δεν δείχνουν διατεθειμένες να τα "σπάσουν" με τον Erdogan, εμείς πως πρέπει να κινηθούμε;
Η αποτελεσματικότερη στρατηγική για τη χώρα μας είναι μια ενεργητική διαχείριση των ελληνοτουρκικών σχέσεων μέσω "εσωτερικής και εξωτερικής εξισορρόπησης": αρραγές εσωτερικό μέτωπο σε εθνικά θέματα, διατήρηση της ισορροπίας στρατιωτικών δυνάμεων (μέσω ρηξικέλευθων επιλογών), κάλυψη θεσμικού κενού στους τομείς του στρατηγικού σχεδιασμού και χειρισμού κρίσεων, ενίσχυση του περιορισμένης δυναμικότητας μηχανισμού για την παρακολούθηση και ανάλυση εσωτερικών και εξωτερικών εξελίξεων στη γειτονική χώρα.
Επίσης, κλείσιμο άλλων εξωτερικών μετώπων με λύσεις ανεκτού κόστους, άνοιγμα διαύλων επικοινωνίας σε πολλαπλά επίπεδα και προσπάθεια αύξησης της οικονομικής αλληλεξάρτησης με τη γείτονα, οικοδόμηση και εμβάθυνση συμμαχιών, συνδιαμόρφωση σχέσεων ΕΕ και Τουρκίας, συμβολή στην ενίσχυση ευρωπαϊκών ικανοτήτων σε θέματα άμυνας. Αυτή η στρατηγική θα πρέπει να έχει ως μελλοντικό στόχο τη συγκέντρωση διπλωματικού κεφαλαίου και τη βέλτιστη προετοιμασία για μια διπλωματική διευθέτηση –μέσω προσφυγής σε διεθνές δικαιοδοτικό όργανο- με τρόπο που θα κατοχυρώνει τα ζωτικά εθνικά συμφέροντα.
-Δεν πρέπει να βρούμε "ευρηματικούς" τρόπους που χωρίς να αναιρούν τη γενική εικόνα των σχέσεων ΕΕ -Τουρκίας, να επικεντρώνουν σε θέματα που μας ενδιαφέρουν; Όπως π.χ. την υιοθέτηση μιας ευρωπαϊκής ταξιδιωτικής οδηγίας που θα αναφέρει ότι όσοι επισκέπτονται την Τουρκία κινδυνεύουν να συλληφθούν ; Η' μέτρα κατά εταιρειών που συνεργάζονται με την τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου ΤΡΑΟ, αν πρόκειται για έρευνες στην ανατολική Μεσόγειο;
Ήδη υπάρχει μια άτυπη ταξιδιωτική οδηγία όσον αφορά Αμερικανούς πολίτες ή πολίτες ευρωπαϊκών χωρών που έχουν διάφορα προβλήματα με την Τουρκία. Οι αρμόδιες αρχές συστήνουν στους πολίτες τους να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί. Θα ήταν αρκετά δύσκολο, αλλά όχι αδύνατο, να μετατραπεί σε επίσημη ταξιδιωτική οδηγία. Αν συνέβαινε αυτό, το πλήγμα για τον τουρκικό τουρισμό θα ήταν σημαντικό και η αντίδραση Erdogan αρκετά έντονη. Μέτρα κατά εταιριών στον ενεργειακό τομέα θα ήταν πολύ δύσκολο να ληφθούν, εκτός αν η Τουρκία προχωρούσε σε μια ιδιαίτερη προκλητική ενέργεια απέναντι σε εταιρίες από μεγάλες και ισχυρές χώρες.
Ο Θάνος Ντόκος είναι γενικός διευθυντής ΕΛΙΑΜΕΠ
Φωτογραφία: APImages
