Του Αλέξανδρου Σκούρα
Δεν υπάρχει τίποτα πιο εύκολο για έναν πολιτικό από το να εντοπίσει κάτι που φαντάζει στη συνείδηση των ψηφοφόρων ως κακό και να προτείνει την παρέμβαση του κράτους προκειμένου να αποδοθεί δικαιοσύνη. Τα παραδείγματα χιλιάδες! Όμως, η στήλη όντας αφοσιωμένη στις αρχές του κλασικού φιλελευθερισμού, οφείλει να επισημαίνει ότι πάντοτε οι κρατικές παρεμβάσεις συνεπάγονται με δευτερογενείς συνέπειες, που συχνά είναι απρόθετες και απρόβλεπτες, που ενδεχομένως να είναι και χειρότερες από την αδικία που επιχειρεί να διορθώσει ο εκάστοτε πολιτικός.
Ένα τέτοιο εξαιρετικό παράδειγμα ανέφερε πρόσφατα στο Freekonomics podcast ο καθηγητής χρηματοοικονομικών στο πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα του Καναδά, Βικάς Μερότρα. “Το φαινόμενο κόμπρα αναφέρεται σε μία πολιτική της αποικιακής Ινδίας όταν ο Βρετανός κυβερνήτης του Δελχίου ήθελε να απαλλάξει την πόλη από τις κόμπρες καθότι πίστευε ότι υπήρχαν πάρα πολλές. Έτσι, επικήρυξε τις κόμπρες με αμοιβή. Περίμενε ότι έτσι θα έλυνε το πρόβλημα. Όμως, ο πληθυσμός του Δελχίου, ή τουλάχιστον μεγάλο μέρος του, ανταποκρίθηκε εκτρέφοντας κόμπρες (προκειμένου να τις σκοτώσει και να λάβει την αμοιβή από το κράτος). Ξαφνικά, η κυβέρνηση λάμβανε πάρα πολλές νεκρές κόμπρες και αποφάσισε ότι η πολιτική δεν ήταν όσο έξυπνη φαινόταν στην αρχή και απέσυρε την πρωτοβουλία. Όμως, μέχρι να γίνει αυτό, οι εκτροφείς είχαν τεράστιο αριθμό από κόμπρες που δεν είχαν πλέον τί να τις κάνουν. Και τι κάνεις όταν δεν υπάρχει αγορά για να πουλήσεις; Τις ελευθερώνεις. Έτσι, το πρόβλημα με τις κόμπρες έγινε αρκετά χειρότερο στο Δελχί.”
Η διδακτική αυτή ιστορία μπορεί να συνέβη αρκετά χρόνια πριν την ανάπτυξη της οικονομικής επιστήμης, των μακροοικονομικών και των περίπλοκων μοντέλων τους, όμως αναδεικνύει τον κίνδυνο του παρεμβατισμού που διαρκεί μέχρι και σήμερα. Όπως επισημαίνει ο Alex Tabarok σε μάθημα του Marginal Revolution University, τη δεκαετία του 90' η κυβέρνηση των ΗΠΑ επέβαλε έναν νέο φόρο της τάξης του 10% σε διάφορα είδη πολυτελείας μεταξύ των οποίων και τα πολυτελή σκάφη αναψυχής. Οι κορυφαίοι οικονομολόγοι που εργάζονταν στο επιτελείο της κυβέρνησης υπολόγιζαν ότι μόνο από τον φόρο στα σκάφη, το κράτος θα εισέπραττε 31 εκ. δολάρια. Στην πραγματικότητα, τα έσοδα από τον φόρο πολυτελείας, που είχε επικοινωνηθεί ως ένας “δίκαιος φόρος που τον πληρώνουν μόνο οι πλούσιοι” απέδωσε μόλις 16,6 εκ. δολάρια. Οι λόγοι ήταν αρκετά απλοί. Αρκετοί επέλεξαν να αγοράσουν σκάφη από το εξωτερικό, άλλοι ανέβαλαν την αγορά σκάφους θέλοντας να δουν πως θα εξελιχθεί ο φόρος ενώ αρκετοί αποφάσισαν να μην αγοράσουν καθόλου. Σαν να μη φτάνει αυτή η αποτυχία, οι πωλήσεις πολυτελών σκαφών έπεσαν κατά 52,7% και κόστισαν και 7.000 θέσεις εργασίας σε ανθρώπους που στην τεράστια πλειοψηφία τους δεν ήταν καν πλούσιοι! Και σαν να μη φτάνει ούτε αυτό, το κράτος πλήρωσε σε επιδόματα ανεργίας περισσότερα χρήματα από όσα έλαβε από τον φόρο πολυτελείας.
Είναι φυσικό ότι και στη χώρα μας υπάρχουν δεκάδες αντίστοιχα παραδείγματα, αν και δυστυχώς δεν υπάρχουν αρκετοί οικονομολόγοι για να τα αναδείξουν. Για ορισμένους η απάντηση στις κόμπρες του παρεμβατισμού είναι ο κατά το μέγιστο δυνατός περιορισμός τους. Για άλλους, είναι ο όσο το δυνατό ενδελεχέστερος υπολογισμός των απρόθετων και απρόβλεπτων συνεπειών των κρατικών παρεμβάσεων προκειμένου να μειωθούν οι εκπλήξεις και τα προβλήματα που δημιουργούν. Δυστυχώς, η μεγάλη πλειοψηφία πολιτών και αναλυτών δεν ενδιαφέρεται καθόλου για τις κόμπρες. Ζητά την κρατική παρέμβαση και μετά διαμαρτύρεται όταν αυτή αποτυγχάνει.
