Του Μιχάλη Μαθιουλάκη*
Οι τελευταίες δέκα ημέρες είχαν πολύ ενδιαφέρον από πλευράς διεθνών σχέσεων. Οι τρεις ισχυρότεροι δρώντες του διεθνούς συστήματος φρόντισαν με επιδεικτικό τρόπο να τακτοποιήσουν και τις τελευταίες εκκρεμότητες που θα τους παρέχουν άνεση στις μελλοντικές τους κινήσεις στο διεθνές πεδίο.
Η αρχή έγινε από τις ΗΠΑ με τις αλλαγές στην ηγεσία του Υπουργείου Εξωτερικών και της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών της χώρας. Και στις δύο θέσεις, ο Αμερικανός πρόεδρος τοποθέτησε ανθρώπους οι οποίοι δείχνουν ότι θα εφαρμόσουν πιο άμεσα και αποτελεσματικά -χωρίς αντίλογο δηλαδή - την πολιτική που ο ίδιος θέλει να εφαρμόσει στο εξωτερικό.
Ο Mike Pompeo είναι σκληρός ρεπουμπλικάνος,απόστρατος αξιωματικός του στρατού και συμφωνεί σε όλα με τον Αμερικανό πρόεδρο. Η δε Gina Haspel, πρώην υπεύθυνη για προγράμματα ανακρίσεων με βασανιστήρια της CIA, δεν αφήνει και πολλά περιθώρια στη φαντασία για την «αποφασιστικότητα» που θα επιδείξει στην εκτέλεση των εντολών του προέδρου Trump.
Από την άλλη πλευρά, στην Κίνα ο πρόεδρος Xi Jinping φρόντισε να δείξει σε όλο τον κόσμο ότι δεν είναι απλά ένας ακόμα «προϊστάμενος» του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας. Κατοχύρωσε τη θέση της πολιτικής του σκέψης στο καταστατικό του κόμματος θέτοντας τον εαυτό του σε επίπεδο αντίστοιχο του Mao Zedong. Αυτή τη στιγμή είναι ο ισχυρότερος πολιτικός ηγέτης της Κίνας μετά τον Mao με τη διαφορά ότι ηγείται μιας χώρας με πολλαπλάσια ισχύ αυτής από την εποχή του Mao.
Παράλληλα μέσα στο ίδιο δεκαήμερο, ο Ρώσος πρόεδρος εξασφάλισε την επανεκλογή του με το ποσοστό ρεκόρ του 76,65%. Παρά τις διαμαρτυρίες για τις παρατυπίες στις εκλογές και τον αποκλεισμό των κυριότερων πολιτικών του αντιπάλων από την εκλογική διαδικασία, ο πρόεδρος Putin φρόντισε να έχει ένα εκλογικό αποτέλεσμα το οποίο τον καθιστά πιο ισχυρό από ποτέ.
ΤΕΝΙΣ ή ΜΠΟΞ;
Οι κινήσεις των τριών προέδρων τις τελευταίες δέκα μέρες έχουν ένα διακριτό άρωμα προετοιμασίας. Είναι σαν να βλέπεις αθλητές του τένις να κάνουν ζέσταμα πριν τον αγώνα. Μιλάω για τένις και όχι για μποξ καθώς η αντιπαλότητα θεωρώ ότι στοχεύει σε πόντους στο παιχνίδι παρά σε νοκ-άουτ του αντιπάλου. Όποιο όμως και να είναι το παιχνίδι, το σίγουρο είναι ότι αυτό μόλις τώρα αρχίζει.
Τι είναι αυτό όμως που ωθεί τώρα αυτή την ιδιότυπη τριπλή αντιπαράθεση; Ο καθηγητής Robert Gilpin, ένας από τους σύγχρονους ογκόλιθους των διεθνών σχέσεων, περιέγραψε πολύ απλά και εύστοχα ότι «ένα σύστημα παραμένει σχετικά σταθερό, εκτός αν ένα ή περισσότερα κράτη κρίνουν ότι είναι επικερδές να το αλλάξουν». Στη φάση που βρισκόμαστε λοιπόν, και οι τρεις πρόεδροι θεωρούν ότι έχουν συμφέρον να αλλάξουν τους συσχετισμούς ισχύος στο διεθνές σύστημα.
Ο Αμερικανός πρόεδρος έχει το “America first” στον πυρήνα της ατζέντας του. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προκαλούν πλέον αλλαγές σε δύο επίπεδα. Στο διεθνές εμπόριο και στις διεθνείς ροές ενέργειας. Οι αλλαγές στο διεθνές εμπόριο βρίσκουν απέναντι τους την Κίνα και αυτές στην ενέργεια βρίσκουν την αντίσταση της Ρωσίας.
Ο Κινέζος πρόεδρος κατά την ομιλία του στην ετήσια συνεδρίαση του Κοινοβουλίου της Κίνας επανάφερε τον σοσιαλισμό ως κεντρικό κινητήριο μοχλό της κινέζικης πολιτικής ατζέντας με το περίφημο «μόνο ο σοσιαλισμός μπορεί να σώσει την Κίνα» ενώ παράλληλα ξεκαθάρισε τις βλέψεις του δηλώνοντας ότι«έχουμε την ικανότητα να λάβουμε τη θέση που μας αξίζει στον κόσμο». Η σοσιαλιστική ατζέντα του Xi Jinping αποτελεί απειλή για τις ΗΠΑ, ενώ για να πάρει «τη θέση που της ανήκει» στον κόσμο, η Κίνα θα πρέπει να θίξει ρωσικά γεωπολιτικά συμφέροντα σε πολλές ζώνες ενδιαφέροντος της Μόσχας.
Ο Ρώσος πρόεδρος αμέσως μετά την επανεκλογή του δήλωσε ότι αυτή θα είναι και η τελευταία θητεία του, εκπέμποντας το μήνυμα ότι πλέον στην ατζέντα του μπαίνει και το χτίσιμο της υστεροφημίας του, κάτι που συνήθως περνάει μέσα από επιτεύγματα σε γεωπολιτικό παρά οικονομικό επίπεδο. Στη Ρωσία η πολιτική εξουσία παραδοσιακά αντλεί δύναμη από τις πωλήσεις των φυσικών της πόρων και από την πεποίθηση στο λαό ότι αποτελεί το αντίπαλο δέος της δύσης. Την τελευταία φορά που τα δύο παραπάνω δεδομένα έπαψαν να ισχύουν -μετά την πτώση της ΕΣΣΔ - η πολιτική ηγεσία της Ρωσίας βρέθηκε στις χειρότερες στιγμές της. Η Ρωσία νιώθει την πίεση των ΗΠΑ στην πρωτοκαθεδρία στον ενεργειακό τομέα και πλέον την πίεση και της Κίνας για την πρωτοκαθεδρία ως το αντίπαλο - ιδεολογικά - δέος της δύσης.
Ο καθένας από τους τρεις προέδρους λοιπόν, έχει τους λόγους του να πιστεύει ότι είναι επικερδές να «αλλάξει το σύστημα»σύμφωνα με τον ορισμό του RobertGilpin. Ο επιφανής ακαδημαϊκός όμως, αναφέρει εύστοχα πως το τι είναι επικερδές για το κράτος δεν είναι κάτι το αντικειμενικό αλλά εξαρτάται από την αντίληψη της κυβερνώσας ελίτ και αφορά κυρίως υποκειμενικούς και ψυχολογικούς παράγοντες.
Αντικειμενικοί παράγοντες που δημιουργούν σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ ΗΠΑ, Κίνας και Ρωσίας όπως είδαμε όντως υπάρχουν. Ωστόσο είναι οι άλλοι, οι υποκειμενικοί και ψυχολογικοί, τους οποίους οφείλουμε να προσέξουμε.
* Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης είναι αναλυτής Ενεργειακής Στρατηγικής και Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Greek Energy Forum. Μετέχει στην επιστημονική ομάδα της Έδρας «Θουκυδίδης» του Πανεπιστημίου Μακεδονίας υπεύθυνος για τα ενεργειακά θέματα της ΜΕΝΑ και Ανατολικής Μεσογείου.
Είναι πτυχιούχος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Πτυχιούχος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών, κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος στη Στρατηγική Ανάλυση και Υποψήφιος Διδάκτορας Ενεργειακής Στρατηγικής από το ίδιο πανεπιστήμιο.
