Όσοι έχουμε εμπειρία σπουδών τόσο σε ελληνικά Πανεπιστήμια όσο και σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού, συχνά εμφανίζουμε μια τάση διαρκούς υποτίμησης των πρώτων για χάρη των δεύτερων (δηλώνω κι εγώ ένοχος). Αυτή η τάση δεν είναι, βέβαια, αδικαιολόγητη, καθώς συναντάει κανείς πληθώρα προβλημάτων εντός των ελληνικών Πανεπιστημίων, τα οποία ίσως και να μην τα δει ποτέ σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού, επί παραδείγματι: διαρκείς καταλήψεις κτιρίων και γενικευμένη ανομία. Παρ’ όλ’ αυτά, η απλή μεμψιμοιρία για τα προβλήματα που μαστίζουν το ελληνικό Πανεπιστήμιο, δεν θεραπεύει την κατάσταση, παρά μόνο απευθύνει κατηγορίες.
Αποφάσισα, λοιπόν, να γράψω ένα άρθρο που όχι μόνο δεν θα στοχεύει σε μια ανανέωση της γνωστής γκρίνιας για την ελληνική κατάντια αλλά που θα προσπαθήσει να παρουσιάσει ορισμένες προτάσεις, μέσα από το παράδειγμα των Πανεπιστημίων μιας άλλης όχι και τόσο μακρινής γεωγραφικά χώρας στην οποία βρίσκομαι ως φοιτητής στα τελευταία τρία χρόνια. Αναφέρομαι στο Ισραήλ.
Το Ισραήλ είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση χώρας και υπάρχουν πολλά άξια σχολιασμού που δεν είναι όμως της παρούσης. Όσον αφορά όμως τα Πανεπιστήμιά του, ένα πράγμα μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά: το επίπεδο σπουδών τους είναι απ’ τα πιο υψηλά που μπορεί να συναντήσει κανείς παγκοσμίως. Οι πανεπιστημιακές εγκαταστάσεις είναι άρτιες, το προσωπικό των Πανεπιστημίων του είναι εκπληκτικά κατηρτισμένο και δεν θα ήταν καθόλου υπερβολικό να ισχυριστεί κανείς, ότι μπορείς να βρεις ό,τι αντικείμενο σπουδών επιθυμείς, από συνήθη αντικείμενα, όπως κλασική φιλολογία, μεσαιωνική ιστορία και χημεία μέχρι πολύ πιο τρελά πεδία σπουδών, όπως ινδονησιακή φιλολογία, θιβετιανή φιλοσοφία και αρχαία σουμεριακά. Όταν εισήλθα για πρώτη φορά στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο των Ιεροσολύμων ένιωσα σαν να βρέθηκα στην Wonderland, όπου τα πάντα είναι εφικτά
. Όλα τα κτίρια είναι πολύ ενδιαφέρουσας αρχιτεκτονικής, εντός των Campus υπάρχουν βοτανικοί κήποι με λιμνούλες και δεν απουσιάζουν ούτε οι μικρές δασικές εκτάσεις στις οποίες, όταν έχει καλό καιρό, κυριαρχούν οι αιώρες φοιτητών για μεσημεριανή σιέστα στα διαλείμματα ανάμεσα απ’ τα μαθήματά τους. Σπουδάζεις και έχεις την αίσθηση ότι βρίσκεσαι στην εξοχή, μακριά απ’ τη βαβούρα της πόλης. Υπάρχει μέχρι και ειδικό δωμάτιο στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου με στρώματα και πουφ για να ξαπλώνουν και να κοιμούνται οι φοιτητές στα διαλείμματά τους. Το συγκεκριμένο δωμάτιο με έχει σώσει άπειρες φορές.
Ακόμη πιο εντυπωσιακό Campus συναντάει κανείς στη Χάιφα με το Πανεπιστήμιό της να βρίσκεται σε μεγάλο υψόμετρο, στην κορυφή του όρους Κάρμηλος και να έχει τεράστιες βεράντες, για να χαζεύεις την απέραντη θέα στην πόλη. Έχω περάσει πολύ όμορφες βραδιές χαλάρωσης σε τέτοιες βεράντες απολαμβάνοντας παγωμένη λιμονάνα με θέα τη νυχτερινή Χάιφα. Επιπλέον, όλο το Πανεπιστήμιο είναι περικυκλωμένο από δάση και δασικά μονοπάτια πολύ μεγάλης έκτασης, στα οποία αρκετοί φοιτητές κάνουν εξορμήσεις τα Σαββατοκύριακα. Πολύ συχνά βλέπει κανείς μέχρι και τσακάλια να περνούν από μπροστά του μέσα στο Campus.
Αν εξετάσει κανείς το ζήτημα ασφάλειας στα Πανεπιστήμια, το οποίο είναι και πολύ επίκαιρο στη χώρα μας, αξίζει να σημειωθεί ότι στο Ισραήλ συναντώνται αρκετά απ’ τα μέτρα που περιλαμβάνονται στο νέο Νομοσχέδιο για την Παιδεία. Τόσο στη Χάιφα όσο και στην Ιερουσαλήμ, απ’ τις οποίες πέρασα, σε όλες τις εισόδους του Πανεπιστημίου υπάρχουν (ένοπλοι) φύλακες, οι οποίοι ζητούν να δουν τη φοιτητική σου κάρτα. Χωρίς φοιτητική κάρτα δεν εισέρχεται κανείς παρά μόνο αν πάρει την ευθύνη άλλο μέλος του Πανεπιστημίου αλλά και τότε ζητούν να δουν το διαβατήριο ή την ταυτότητά σου. Επιπλέον, σε όλες τις εξωτερικές πύλες υπάρχουν ειδικοί ανιχνευτές μετάλλων και εκρηκτικών υλών, ανάλογοι με αυτούς που συναντώνται στα αεροδρόμια. Για να εισέλθεις στον κυρίως Πανεπιστημιακό χώρο, βγάζεις την τσάντα σου και τη δίνεις σε έναν απ’ τους φύλακες, ο οποίος την ανοίγει για να κάνει έναν τυπικό έλεγχο στο αν υπάρχει κάτι παράνομο εντός της. Έπειτα, χωρίς την τσάντα σου και αφού έχεις αδειάσει τις τσέπες σου, περνάς απ’ τον ανιχνευτή μετάλλων. Αν δεν προκύψει κάποιο πρόβλημα, εισέρχεσαι στον κυρίως πανεπιστημιακό χώρο όπου εκεί δεν υπάρχουν άλλοι έλεγχοι και είσαι πιο άνετος στις κινήσεις. Όσο για κάμερες, υπάρχουν παντού. Όχι μόνο στο Πανεπιστήμιο αλλά και έξω στους δημόσιους χώρους.
Όσο ήμουν στη Χάιφα αλλά και στην Ιερουσαλήμ έτυχε να δω αστυνομικούς μέσα στα Πανεπιστήμια ή ακόμη και στρατιωτικούς αλλά ουδέποτε παρατηρήθηκε κάποια αυθαιρεσία, διαμαρτυρία ή ένταση, από καμία πλευρά. Στις φοιτητικές εστίες του Πανεπιστημίου της Χάιφα συμπεριλαμβάνονται στρατώνες και εκεί μένουν φοιτητές που σπουδάζουν αλλά και που πραγματοποιούν τη θητεία τους. Οι φοιτητές αυτοί κυκλοφορούσαν παντού, φέροντες υποχρεωτικά το αυτόματο όπλο τους (αφοπλισμένο προφανώς) και άλλοτε τρώγαμε μαζί τους στη Λέσχη άλλοτε παίζαμε από κοινού παιχνίδια και ήταν ένα πολύ ωραίο φοιτητικό κλίμα που δεν θύμιζε σε τίποτε τις ελληνικές φοβίες. Στην Ελλάδα, οι αστυνομικοί και οι στρατιωτικοί είναι εκ των προτέρων ταυτισμένοι με τη χούντα, θαρρείς και αυτό που φτιάχνει μια χούντα δεν είναι η επιθυμία να καταργήσεις τις ελευθερίες των άλλων αλλά συγκεκριμένα επαγγέλματα, σαν του στρατιωτικού ή του αστυνομικού. Σε συνδυασμό με κάμερες, ελέγχους στις πύλες και περιφραγμένους χώρους, σε κάποιον που φέρει ελληνικές προκαταλήψεις, όλο το σκηνικό φαντάζει ανελεύθερο. Ισχύει όμως το ακριβώς αντίθετο. Η ατμόσφαιρα είναι πολύ ήρεμη, η μετακίνησή σου εντός του Campus είναι εντελώς ελεύθερη, φοιτητές βρίσκονται παντού ξαπλωμένοι ανέμελα στα γρασίδια του Πανεπιστημίου και όλοι αντιλαμβάνονται το πολύ απλό, ότι το να υπάρχει κάρτα εισόδου, έλεγχος αντικειμένων στις εξωτερικές πύλες και κάμερες, γίνεται για την προστασία της ατομικής ακεραιότητας των μελών του Πανεπιστημίου. Όπως δεν έχουμε χούντα στα αεροδρόμια όπου συναντάει κανείς όλα τα παραπάνω έτσι δεν υπάρχει χούντα και στα πανεπιστήμια.
Πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση αποτελεί η αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης από το ίδιο το Πανεπιστήμιο. Όταν ξεκίνησα τις σπουδές μου στην Ιερουσαλήμ, έλαβα απ’ το Πανεπιστήμιο ένα mail που με ενημέρωνε ότι έπρεπε να συμμετάσχω υποχρεωτικά σε ένα φροντιστήριο σχετικά με τη σεξουαλική παρενόχληση, το οποίο στόχευε στην πληροφόρηση της ακαδημαϊκής κοινότητας και στην πρόληψη αυτού του φαινομένου. Το φροντιστήριο αυτό ήταν υποχρεωτικό σε όλα τα μέλη του Πανεπιστημίου (φοιτητές, Καθηγητές και λοιποί εργαζόμενοι) και αποτελούσε ένα είδος τεστ, όπου έπρεπε να απαντήσεις σε μια σειρά από ερωτήσεις σχετικά με το τι είναι σεξουαλική παρενόχληση και τι δεν είναι. Αφού απαντούσες σε όλα τα ερωτήματα, σου έβγαζε το αποτέλεσμα: αν πέρασες ή κόπηκες. Αν τυχόν κοβόσουν, έπρεπε να το ξανακάνεις όσες φορές χρειαζόταν μέχρι να το περάσεις. Χωρίς να περάσεις αυτό το τεστ δεν μπορούσες να παρακολουθήσεις μαθήματα και υπήρχε περίπτωση μέχρι και να σε διαγράψουν. Πρόκειται για κάτι τόσο απλό όσο ένα διαδικτυακό τεστ με στόχο την ευαισθητοποίηση των φοιτητών και φοιτητριών και μ’ αυτόν τον τρόπο το ίδιο το Πανεπιστήμιο φροντίζει να εξασφαλίσει τις αξιοπρεπείς σπουδές σου. Γενικότερα, στο Ισραήλ υπάρχει αξιολόγηση. Σοβαρή αξιολόγηση. Οι Καθηγητές δέχονται προθύμως να αξιολογηθούν για το έργο τους και οι φοιτητές αξιολογούν με σοβαρότητα. Σε κάθε τέλος εξαμήνου, στέλνονται στο πανεπιστημιακό mail δύο φόρμες για αξιολόγηση. Η μια αφορά τον Καθηγητή ως Καθηγητή (μεταδοτικότητα, συνέπεια, επιστημονικότητα κ.λπ) και η άλλη αφορά το μάθημά του (ποσοστό κάλυψης ύλης, προβλήματα κατανόησης κ.λπ).
Επειδή η χρηματοδότηση των Πανεπιστημίων αποτελεί σύνηθες πρόβλημα, μια λύση που δοκιμάστηκε ήταν η μερική ιδιωτικοποίησή του ή για την ακρίβεια, η προσθήκη ενός ιδιωτικού παραρτήματος στο δημόσιο Πανεπιστήμιο. Στην Ιερουσαλήμ τέτοιο είναι το Rothberg International School. Πρόκειται για ιδιωτικό Πανεπιστήμιο, το οποίο έχει διαφορετικό πρόγραμμα σπουδών από το δημόσιο και διαφορετικούς Καθηγητές αλλά στεγάζονται στον ίδιο χώρο, συνεργάζονται μεταξύ τους και συχνά μοιράζονται κοινά προγράμματα. Τα δίδακτρα του Rothberg είναι πολύ πιο υψηλά απ’ του δημοσίου Πανεπιστημίου αλλά στην περίπτωση του Ισραήλ τόσο το δημόσιο όσο και το ιδιωτικό παράρτημά του, κάνουν εξίσου καλή δουλειά και το κυριότερο: ένα μεγάλο μερίδιο των εσόδων του ιδιωτικού, πηγαίνουν στο δημόσιο Πανεπιστήμιο και έτσι δημιουργούνται περισσότερες υποτροφίες και καλύτερες εγκαταστάσεις για τους φοιτητές. Η βιβλιοθήκη του Εβραϊκού Πανεπιστημίου αλλά και της Χάιφα είναι υπερβολικά ενημερωμένες και τόσα χρόνια που είμαι φοιτητής εκεί δεν έχω ξοδέψει δεκάρα για να αγοράσω βιβλία για τις έρευνές μου, αφού ό,τι χρειάζομαι το έχει ήδη η βιβλιοθήκη και αν κάτι δεν το έχει, φροντίζουν και σου το φέρνουν από άλλες βιβλιοθήκες ή και από το εξωτερικό, χωρίς να πληρώσεις τίποτα για τον διαδανεισμό. Για να επιτευχθούν βέβαια χωρίς προβλήματα όλα τα παραπάνω, βοηθάει σίγουρα και ο αριθμός των εισακτέων. Το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο έχει περίπου 24.000 φοιτητές την ίδια στιγμή που μόνο το ΑΠΘ έχει 76.000, εκ των οποίων ενεργοί είναι οι 43.000.
Δεν ξέρω τι άποψη έχει κάποιος άλλος για τα όσα περιγράφω αλλά ομολογώ ότι το Ισραήλ, με πολύ απλό τρόπο, καταφέρνει να γλιτώσει από ένα σωρό προβλήματα που συναντάμε στα ελληνικά Πανεπιστήμια. Εξασφαλίζει ύψιστη ασφάλεια στο ακαδημαϊκό προσωπικό, παρέχει υψηλό επίπεδο σπουδών στους φοιτητές, προστατεύει με σθένος την αξιοπρέπεια των μελών του Πανεπιστημίου, προωθεί συχνά εξωτερικές δραστηριότητες ψυχαγωγίας φοιτητών (προσκλήσεις για ταινίες, θεατρικές παραστάσεις, εορτασμούς) και έχει φιλικές εγκαταστάσεις που βοηθούν στην απόλαυση των σπουδών. Ακόμη κι αν δεν μπορέσουμε ποτέ να φτάσουμε σε κάτι τέτοιο, ίσως δεν χάνουμε τίποτε αν το μιμηθούμε έστω κι επιλεκτικά.
* Ο Αστέριος Κεχαγιάς είναι Υποψ. Διδάκτορας, Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ., Υποψ. Διδάκτορας, Ινστιτούτο Αρχαιολογίας, Εβραϊκό Πανεπιστήμιο Ιεροσολύμων.
