Τα τελευταία 30 χρόνια –οπωσδήποτε από τα ασφαλιστικά της ΝΔ του 1990-92– απλοποιείται η διαδικασία υπολογισμού και απονομής συντάξεων. Οι εκατοντάδες φορείς του 1992 είναι σήμερα ένας. Το 1990 το ΙΚΑ μόνο του διέθετε 800 τρόπους υπολογισμού των εισφορών που το 2016 έγιναν ένας (πριν αυτό πολλαπλασιαστεί το 2019).
Το 1992 η απαρίθμηση μόνο των νομικών βάσεων για το πώς υπολογίζεται ο χρόνος ασφάλισης γέμιζε 11 πυκνογραμμένες σελίδες. Από αυτές προέκυπτε (μετά από επίπονη στατιστική επεξεργασία) ότι ο κανόνας -αυτό που νομίζαμε ότι ίσχυε- αφορούσε το 15% των αιτήσεων, ενώ το 85% προέκυπτε από ευνοϊκότερες εξαιρέσεις.
Αυτά βέβαια αναφέρονταν στο ΙΚΑ, το μόνο ταμείο που κάπως κατέγραφε τι ίσχυε και τι γινόταν· στα υπόλοιπα Ταμεία μάλλον κυριαρχούσαν τα ίδια ή χειρότερα, αλλά κανείς δεν ήξερε, διότι τίποτε δεν δινόταν στη δημοσιότητα.
Τι πέτυχαν τριάντα χρόνια απλοποίησης και ασφαλιστικών νόμων; Είχαμε νόμους μίνι και μάξι, μνημονιακούς και μη, δεξιούς και αριστερούς, προοδευτικούς και φιλελεύθερους, «Σκούπα και φαράσι. Όλοι όμως επαίρονταν πως ήταν «αποφασιστικοί και ρηξικέλευθοι». Το σωρευτικό αποτέλεσμα: Ένα βουνό εκκρεμών αιτήσεων συνταξιοδότησης γύρω από μια τεράστια ψηφιακή καταβόθρα.
Πώς εξηγείται το παράδοξο της επίμονης περιπλεκτικής απλοποίησης; Σε όρους 1821, οι κυβερνήσεις φαίνεται ότι κερδίζουν τις μάχες, χάνουν όμως τον κλεφτοπόλεμο. Ορίζονται καλοπροαίρετα γενικές απλουστευτικές διαδικασίες ή ακόμη και διαδικασίες απεμπλοκής. Αυτές όμως στην πράξη μένουν αδρανείς, αναιρούνται ή ακόμη επιδεινώνουν την κατάσταση.
Μαθαίνουμε σήμερα ότι η συνένωση ταμείων, ακόμη και όταν μετά το 2016 συνοδεύτηκε με συνένωση διαδικασιών, περιέπλεξε περισσότερο τα πράγματα σε σύγκριση με την εποχή που το κάθε ταμείο διέθετε δικό του νόμο και δικό του τρόπο.
Το διογκούμενο βουνό αιτήσεων είναι μνημείο που δοξάζει τις γραφειοκρατικές στενώσεις. Διαρκής υπενθύμιση ότι η διάθεση περιπλοκής υπερισχύει της επιθυμίας επιτάχυνσης.
Η τροπολογία για την έκδοση συντάξεων είναι η πιο πρόσφατη προσπάθεια στρατηγικής παράκαμψης των γραφειοκρατικών στενωπών. Το κάνει αλλάζοντας τα σημεία αρνησικυρίας (τα veto points) της διαδικασίας και με αυτό τον τρόπο ανοίγει τον δρόμο για οριστική ισοπέδωση του βουνού των συντάξεων.
Θα πετύχει; Υπάρχουν, σίγουρα κίνδυνοι και ερωτηματικά: τα σημεία όπου η διαδικασία μπλοκάρει μπορεί απλώς να μετατοπιστούν μεταφέροντας το πρόβλημα κάπου αλλού. (Στις ενστάσεις; Σε οικονομικές διαφορές;).
Προσθέτοντας άλλη μια στρώση (ιδιωτικής) γραφειοκρατίας δεν ελλοχεύει ο κίνδυνος η συνολική διαδικασία να επιβαρυνθεί; Πώς και βάσει ποιών κριτηρίων θα διεξάγεται ο ανταγωνισμός μεταξύ ιδιωτών διεκπεραιωτών; Πόσον καιρό θα χρειαστούν για να ολοκληρωθούν οι εκτελεστικές πράξεις που προβλέπονται; Τι θα γίνει όταν δεν υπάρχουν πια εκκρεμότητες;
Πιο σημαντικό όμως είναι ότι προσφέρει μια ευκαιρία ώστε να λυθούν επιτέλους οι εκκρεμότητες. Αυτό θα ανακουφίσει όσους περιμένουν, αλλά κυρίως θα μας επιτρέψει να ασχοληθούμε με όσα σήμερα κρύβει το βουνό - τα πραγματικά προβλήματα της ασφάλισης και συνταξιοδότησης.
* Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
