Της Αγγελικής Κώττη
Ο μεγαλοπρεπής ναός της Αμαρυσίας Αρτέμιδος (Ερέτρια) με τους ογδόντα κίονες, ορατός τουλάχιστον μέχρι τον 17ο αιώνα, πρέπει να βρισκόταν μεταξύ της εκκλησίας της Αγίας Κυριακής, κοντά στον ποταμό Σαρανταπόταμο (αρχαίο Ερασίνο) και το λιμάνι. Αυτό υποστηρίζει η επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων Εύβοιας Έφη Σαπουνά –Σακελλαράκη. Την εκτίμησή της παρουσίασε σε ομιλία της στο πρόσφατο διήμερο συνέδριο «Εύβοια Γη των Αβάντων» που πραγματοποιήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χαλκίδας.
Η κ. Σακελλαράκη βασίζει την πεποίθησή της αυτή στα πλούσια ευρήματα του αποθέτη του ναού που η ίδια ανέσκαψε πριν από χρόνια κοντά στην Αγία Κυριακή, δηλαδή σε περιοχή διαφορετική από εκείνη που ταύτισαν με το ναό ανασκαφείς της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής. Σύμφωνα με την αρχαιολόγο που θήτευσε στην Εύβοια και μελέτησε τα αρχαιολογικά κατάλοιπα της περιοχής, από τα μέσα του 17ου αιώνα, έχουμε αναφορά για την ύπαρξη του αρχαίου ναού. Ο διάσημος γεωγράφος, κοσμογράφος και χαρτογράφος Βιντσέντζο Μαρία Κορονέλλι, αναφέρει ότι ο μεγαλοπρεπής ναός της Αρτέμιδος με τους ογδόντα κίονες βρισκόταν στην πεδιάδα της Αμαρύνθου. Δύο αιώνες αργότερα ο Γάλλος ιστορικός Jules Girard επιβεβαιώνει, ότι ναός υπήρχε και στην εποχή του, ορατός από το όρος Κοτύλαιο.
Η αρχαία Αμάρυνθος κοντά στην Ερέτρια, έχει ιστορία που αρχίζει από την Νεολιθική εποχή και διαρκή κατοίκηση ανά τους αιώνες. ήταν μια πόλη με φημισμένο ιερό, αυτό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, που αν και στις αρχές του 19ου αιώνα «καταγράφεται» από τους περιηγητές, σήμερα βρίσκεται ακόμη υπό αναζήτηση. Ελληνες και Ελβετοί αρχαιολόγοι θεωρούν, ωστόσο, πως έχουν αποκαλύψει και ανασκάψει τον ναό, σε άλλο σημείο. Όπως είχε αναφέρει στο Liberal.gr η Αμαλία Καραπασχαλίδου, τα αποτελέσματα της φετινής ανασκαφικής έρευνας χρειάζονται μελέτη, ωστόσο οι πρώτες εκτιμήσεις οδηγούν προς τα εκεί.
Η ανασκαφική έρευνα του 2019 εστιάστηκε στον κεντρικό χώρο του ιερού, όπου μία σύγχρονη οικία κατεδαφίστηκε τον Δεκέμβριο του 2018, μετά τον εντοπισμό αρχαίων κτισμάτων ακριβώς δίπλα από αυτήν, με γεωφυσική διασκόπηση από ομάδα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κάτω από την οικία, βρέθηκαν τα θεμέλια μνημειώδους κλασικού κτιρίου με προσανατολισμό ανατολή-δύση, όπως αναμένεται για ναό. Η κακή κατάσταση διατήρησης δεν επιτρέπει ακόμη μία σαφή ταύτιση. Η υπόθεση αυτή όμως, ενισχύεται από την εύρεση μεγάλου θεμελίου 4.8 μ. επί τουλάχιστον 12 μ. ακριβώς ανατολικά. Πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα, για τον βωμό του ιερού, είπαν οι ανασκαφείς.
Η κα Σακελλαράκη διαβάζει αλλιώς τα δεδομένα: «Η διασπορά πολλών αρχαιολογικών ευρημάτων στην ευρύτερη περιοχή της Αμαρύνθου, μεταξύ Άνω και Κάτω Βάθειας (οι δύο νεότεροι οικισμοί), όπως επιγραφές, αρχιτεκτονικά μέλη, ένας ομφαλός και κυρίως το περίφημο ανάγλυφο με την τριάδα Απόλλων, Λητώ, Άρτεμη, που βρίσκεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο οδήγησαν τους μελετητές του 19ου και του 20ού αιώνα σε λάθος κατεύθυνση», λέει.
«Κατά τη δική μου εκτίμηση, που διατύπωσα ήδη από το 1992 στο περιοδικό ΚΕΡΝΟΣ, ο ναός πρέπει να βρισκόταν μεταξύ της εκκλησίας της Αγίας Κυριακής, κοντά στον ποταμό Σαρανταπόταμο (αρχαίο Ερασίνο) και του λιμανιού».
Εστιάζοντας στον αποθέτη του ναού που βρέθηκε στην περιοχή της Αγίας Κυριακής, είπε, ότι εκείνο είναι το σημείο, στο οποίο πρέπει να βρίσκεται ο ναός, «δυστυχώς σήμερα κάτω από τα σπίτια του οικισμού».
«Μία λαθρανασκαφή το 1987 σε οικόπεδο μας έδωσε την ευκαιρία να βρεθεί ο μεγάλος αποθέτης, που περιείχε εκατοντάδες πολύτιμα ευρήματα, τα οποία δεν μπορεί παρά να προέρχονται από ένα σημαντικότατο ιερό». Τα ευρήματα αυτά χρονολογούνται από την αρχαϊκή περίοδο ως τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους».
Ειδώλια κυρίως, γυναικεία και παιδικά ως επί το πλείστον αλλά και ζώων (όπως πουλιά, χοίροι, τζιτζίκια κ.ά.) περιλαμβάνονταν στα ευρήματα από τον αποθέτη. Επίσης μεταλλικά αντικείμενα, όπως τμήμα μικρογραφικού μολύβδινου θρόνου, παρόμοιο του οποίου είναι γνωστό από τον ναό της Ορθίας Αρτέμιδος στην Σπάρτη και από τα αντίστοιχα μικρογραφικά έπιπλα από την Ερέτρια, καθώς και δύο μολύβδινα ελάσματα, εκ των οποίων το ένα σε μορφή λέοντα και το άλλο με παράσταση πιθανώς Απόλλωνα. Επίσης πόρπες του 8ουκαι 7ου αιώνα π.Χ., χάλκινα δαχτυλίδια και αντικείμενα γυναικείας δραστηριότητας, όπως ενσφράγιστα υφαντικά βάρη και σφονδύλια, που παραπέμπουν σε γυναικεία θεότητα, όπως την Άρτεμι Βραυρωνία και το ιερό της θεάς στην Ακρόπολη. Ακόμη λυχνάρια, μαρμάρινα πώματα πυξίδων, καθώς και γυάλινες οινοχόες, φοινικικής προέλευσης με γαλάζιο και κίτρινο χρώμα.
Εντοπίσθηκαν ακόμη πήλινα πλακίδια με ανάγλυφες παραστάσεις, όπως ένα στο οποίο εικονίζεται η «Αρτεμις Βενδίς», άλλα με σειρήνες ή με γοργόνειο και ένα πλακίδιο με ερμαϊκή στήλη και Χάριτες κ.ά. Τέλος και ερυθρόμορφη κεραμική του 5ου αιώνα π.Χ.
«Τα σημαντικά αυτά ευρήματα, καθώς και ο χώρος που βρέθηκαν, δίπλα στο ποτάμι και το λιμάνι, σε αντιστοιχία με το ιερό της Αρτέμιδας στην Βραυρώνα υποδηλώνει, ότι ο ναός, που καταστράφηκε στα βυζαντινά χρόνια, δεν βρίσκεται στον λόφο Γεράνι αλλά στην πεδιάδα. Ως εκ τούτου, παρ΄ ότι είμαι ευτυχής, που η Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή έχει εντοπίσει νέα στοιχεία για τον ναό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, θα πρέπει να επισημάνω, ότι δεν είναι αρκετά για την ταύτισή του. Γιατί, όπως πιστεύω, μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί στοιχεία του ιερού, όπως μία στοά, πηγάδι, βωμός, αλλά όχι ο ίδιος ο ναός. Πόσο μάλλον, που οι επιγραφές, οι οποίες ήρθαν στο φως είναι μικρό μόνον μέρος απ΄ όσες έχουν βρεθεί σε διάφορα σημεία της περιοχής σε βάθος χρόνου.
Η Αμάρυνθος (από το ρήμα αμαρύσσω, που σημαίνει λάμπω, ακτινοβολώ) είναι γνωστή και από τις πινακίδες της Γραμμικής Β των Θηβών, ενώ το ιερό της Αρτέμιδος αναφέρεται από πολλούς αρχαίους συγγραφείς, (Πίνδαρος, Παυσανίας, Στράβων, Πτολεμαίος). Σπουδαιότερη είναι η επιγραφή του Αυλωναρίου, που περιγράφει τις μεγαλειώδεις πομπές, που διοργανώνονταν στα Αμαρύσια. Η συγκεκριμένη γιορτή μάλιστα μεταφέρθηκε και στην Αθήνα, στο Άθμονον, που πήρε την ονομασία Αμαρυσία – Αμαρούσιο σήμερα.
