Αρθρο των Ευθύμη Μαραμή - Μανώλη Καλλέργη
Είναι ενδιαφέρον ότι οι σύγχρονες ακαδημαϊκές θεωρίες και τα μοντέλα που υποστηρίζουν την νομισματική επέκταση των κεντρικών τραπεζών επικεντρώνονται κυρίως στις παραδοσιακές έννοιες της "συνολικής ζήτησης" και του "πληθωρισμού". Εφόσον η ζήτηση είναι ανεπαρκής και ο πληθωρισμός σε χαμηλά επίπεδα, η νομισματική επέκταση θεωρείται επιθυμητή αλλά και ακίνδυνη. Υποτίθεται ότι δεν υπάρχει ουσιαστικά κανένα όριο στο μέγεθος δημοσίου χρέους που μπορεί να κατέχει η κεντρική τράπεζα, εφόσον η "συνολική ζήτηση" είναι δυνητικά χαμηλότερη και ο πληθωρισμός είναι υπό έλεγχο. Διαφεύγει όμως από τους ακαδημαϊκούς το κρίσιμο ζήτημα των εξαιρετικά πολύπλοκων (μάλλον απρόβλεπτων) επιπτώσεων του νομισματικού πληθωρισμού στις δυναμικές των αγορών των assets, συμπεριλαμβανομένης της κερδοσκοπικής μόχλευσης και της δημιουργίας φουσκών.
Στο επίκεντρο της σημερινής λανθασμένης αντίληψης είναι η άποψη πως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ είναι σε θέση να αγοράζει κρατικό χρέος χωρίς να δημιουργεί πληθωριστικές επιπτώσεις εφ ''όσον οι πιστώσεις της FED διατηρούνται αδρανείς στον ισολογισμό του τραπεζικού συστήματος. Προφανώς, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση μπορεί έτσι να δαπανά παράγοντας ελλείμματα , ενώ η Fed μπορεί να νομισματοποιήσει αυτό το χρέος με ελάχιστο κίνδυνο λόγω της χαλαρής οικονομικής δραστηριότητας και του χαμηλού πληθωρισμού. Σήμερα ουσιαστικά δεν υπάρχουν περιορισμοί στο μέγεθος του κυβερνητικού χρέους, δεδομένου ότι δεν υπάρχει λόγος για την Fed να ρευστοποιήσει τις συμμετοχές της σε αυτό. Το αφήγημα συνεχίζει και υποθέτει πως το σημερινό σκηνικό παρέχει στις κεντρικές τράπεζες ουσιαστικά απεριόριστη ικανότητα να νομισματοποιήσουν χρέος, στο πλαίσιο της διαδικασίας "τόνωσης της συνολικής ζήτησης". Και σε κάποιο σημείο η Fed (και οι παγκόσμιες κεντρικές τράπεζες) θα διαγράψουν τις συμμετοχές τους στο δημόσιο χρέος και θα διαγράψουν και το χρέος των κυβερνήσεων.
Γράφημα TMS* Η τεράστια νομισματική επέκταση/κληρονομιά των Greenspan, Bernanke και πλέον Yellen στην FED
Υπάρχει μια παρεξήγηση/πλάνη πως τα αποθεματικά του τραπεζικού συστήματος στη Fed σημαίνουν πως η ρευστότητα αυτή δεν έχει αποχωρήσει από το τραπεζικό σύστημα. Στην πραγματικότητα, το τραπεζικό σύστημα κρατά αποθεματικά στη Fed, καθώς οι τράπεζες δημιουργούν νέες καταθέσεις για τους πελάτες με αντάλλαγμα ρευστότητα απο την Fed . Από το 2008, οι τραπεζικές καταθέσεις έχουν επεκταθεί από περίπου 5.500 δις δολάρια σε πλέον των 11.500 δις στο τέλος του 2014. Η αύξηση των τραπεζικών καταθέσεων (που αντικατοπτρίζεται στην Μ2) αποτελεί απόδειξη της ιστορικής μετά το 2008 επέκτασης του νομισματικού πληθωρισμού. Το γιατί αυτός ο πληθωρισμός στην αγοραστική δύναμη δεν έχει μεταφραστεί σε αύξηση του Δ.Τ.Κ. (CPI) είναι ένα σύνθετο ζήτημα (μαζικές παγκόσμιες επενδύσεις / πλεονάζουσα παραγωγή (overcapacity), απεριόριστη προσφορά τεχνολογιών και ψηφιοποιημένων προϊόντων και παραγώγων, οικονομία με βάση την παροχή υπηρεσιών, άνιση κατανομή πλούτου, "χρηματοοικονομική μηχανική", κ.λπ.).
Είναι σαφές ότι με την Fed να χειραγωγεί τα επιτόκια και να προβαίνει σε μαζικές αγορές μέσω της "ποσοτικής χαλάρωσης", το "χρήμα" έχει κίνητρο να εισρεύσει σε αγορές τίτλων. Η Fed με στόχο τις υψηλότερες τιμές στους τίτλους της αγοράς ευνόησε μια κερδοσκοπική μόχλευση και διάφορες "χρηματοοικονομικές τεχνικές," με συνέπεια να αντλεί χρηματοδότηση ο χρηματοπιστωτικός τομέας, εις βάρος της πραγματικής οικονομίας.
Πως στρεβλώνουν την πραγματική οικονομία οι χρηματοπιστωτικές φούσκες
Το 2006 ο επικεφαλής της B.I.S. (Τράπεζα διεθνών διακανονισμών) βασισμένος στην θεωρία των επιχειρηματικών κύκλων της Αυστριακής οικονομικής σχολής προέβλεψε επακριβώς την στεγαστική φούσκα η οποία θα προκαλούσε ένα χρόνο αργότερα την παγκόσμια οικονομική κρίση [1]. Σε ένα ενημερωτικό σημείωμα του 2006 ο κύριος William White επισήμανε ότι σύμφωνα με την Αυστριακή θεωρία των επιχειρηματικών κύκλων (**ABCT) , η δημιουργία πιστώσεων δεν επικίνδυνη μόνο ως προς το να οδηγήσει σε πληθωρισμό του δείκτη τιμών καταναλωτή (CPI) . Το κυρίως πρόβλημα είναι πως το χρηματοπιστωτικό σύστημα δημιουργώντας επισφαλείς πιστώσεις ενθαρρύνει επενδύσεις που, στο τέλος, αποτυγχάνουν να αποδειχθούν κερδοφόρες. Αυτό οδηγεί σε μια ενδεχόμενη κρίση το μέγεθος της οποίας θα αντικατοπτρίζει το μέγεθος των πραγματικών ανισοτήτων που εξελίχθηκαν βασισμένες αποκλειστικά στην ποσότητα χρέους, διότι τα κεφαλαιακά αγαθά που παράγονται κατά την βασισμένη στο χρέος τεχνητή ανάκαμψη, (π.χ. ακίνητα, βιομηχανικά εργαλεία, πρώτες ύλες) δεν είναι άμεσα ανταλλάξιμα, αλλά είναι ανθεκτικά σε διάρκεια χρόνου . Τα λάθη που προκύπτουν ακολούθως, χρειάζονται πολύ χρόνο ώστε να διορθωθούν.
Στο γράφημα βλέπουμε την αναλογία μεταξύ κεφαλαιουχικών αγαθών ( πχ εξοπλισμός επιχειρήσεων) και στην παραγωγή καταναλωτικών αγαθών . Όπως μπορείτε να δείτε, η αναλογία αυτή τείνει να επεκτείνεται κατά τη διάρκεια της πιστωτικής φούσκας , καθώς όλο και περισσότεροι παραγωγικοί συντελεστές κατευθύνονται προς τα υψηλότερα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας ( μακρόπνοα, εκλεπτυσμένα κεφαλαιακά αγαθά ). Παρατηρούμε τρείς τεράστιες πιστωτικές φούσκες προϊόν της FED οι οποίες οδήγησαν και οδηγούν σε εσφαλμένη κατανομή κεφαλαιακών επενδύσεων. Στη συνέχεια, η "διόρθωση" είναι απότομη κατά τη διάρκεια του σκασίματος της φούσκας, καθώς η κεφαλαιακή ανακατανομή προσαρμόζεται στις πραγματικές επιθυμίες και δυνατότητες (ζήτηση, δυνατότητα αποπληρωμής) των καταναλωτών έναντι των μη βιώσιμων και βασισμένων στο χρέος επενδύσεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την χρεοκοπία επιχειρήσεων και καταναλωτών αν δεν εξακολουθήσουν να χρηματοδοτούνται με χρέος καθώς δεν κάνουν πλέον αποσβέσεις στην ώρα τους και δεν έχουν κέρδη.
Όπως ακριβώς επισημαίνει η ABCT , όχι μόνο οι πιστωτικές επεκτάσεις επέτρεψαν λάθη στην κριτική ικανότητα της αγοράς να συσσωρευτούν (τα οποία αλλιώς θα είχαν αμέσως εξαλειφθεί, ενώ τώρα θα πρέπει να ρευστοποιηθούν ταυτόχρονα). Έχει προκαλέσει επιπλέον εσφαλμένη κατανομή της παραγωγής και της εργασίας και άλλων πόρων σε δραστηριότητες που μπορούν να διατηρηθούν μόνο εάν οι πρόσθετες επενδύσεις χρηματοδοτούνται από την αύξηση της ποσότητας χρήματος (χρέους). Ο κύριος White ορθότατα λοιπόν προέβλεψε το 2006 πως κατά τις τελευταίες δεκαετίες η χαλάρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών έχει αυξήσει την πιθανότητα των κύκλων boom-bust στα κεφαλαιουχικά αγαθά όπως τα ακίνητα. Τα ακίνητα προσέλκυσαν επενδύσεις καθώς έγινε εύκολη η απόκτηση τους μέσω της τραπεζικής και της κυβερνητικής πολιτικής φτηνού δανεισμού με ορίζοντα αποπληρωμής τα 30 έτη, με συνέπεια να υπάρχει κίνδυνος κατάρρευσης αυτών των επενδύσεων. Πράγμα το οποίο τελικά συνέβη.
H Ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα και η ΕΕ
Ο συνδυασμός της ελλιπούς ανάκαμψης και του αποπληθωριστικού περιβάλλοντος καταδεικνύουν ότι η ΕΚΤ θα επιταχύνει το πρόγραμμα της δικής της "ποσοτικής χαλάρωσης". Η αγορά περίπου 60 δις ευρώ ομολόγων ανά μήνα από τον Μάρτιο του 2015 έως τον Σεπτέμβριο του 2016, "δεν ήταν αρκετή", καθώς υποτίθεται ότι θα δημιουργούταν πληθωρισμός της τάξης του 2%. Έχει προκύψει αγορά περίπου 582 δις έναντι προγραμματισμένων 1.1 τρις ευρώ. Το όλο εγχείρημα αυτό που κατάφερε ήταν να διευκολύνει κάποιες πιστωτικές αγορές, αλλά τα επισφαλή δάνεια εξακολουθούν να αποτελούν το τεράστιο πρόβλημα για τις τράπεζες και η αύξηση των φόρων μειώνει την πίστη πως υπάρχει βιώσιμο μέλλον. Η Ανάπτυξη στην Ευρώπη παραμένει αναιμική καθώς η αγορά κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ (τα οποία αποτελούν το 75% των αγορών της) θα αποπληρωθεί αποκλειστικά από φόρους στην κατανάλωση και στην επένδυση. Η αύξηση της προσφοράς χρήματος το οποίο δεν φτάνει ποτέ τις τσέπες των πολιτών δεν έχει νόημα ιδίως όταν οι τράπεζες δεν ενδιαφέρονται για δανεισμό αντιμετωπίζοντας ήδη μη εξυπηρετούμενα δάνεια και βλέποντας την αύξηση της φορολογίας και τις φορο-επιδρομές να εντείνονται.
Η αγορά δημόσιου χρέους δεν δημιουργεί βιώσιμες θέσεις εργασίας και σίγουρα δεν βοηθά στην ανάπτυξη της οικονομίας. Οι κυβερνήσεις δεν παράγουν τίποτα παρά μόνο απώλεια στον πλούτο ενός έθνους. Ο πλούτος παράγεται μόνο από τον λαό, τους εργαζόμενους και τους επιχειρηματίες. Όσο μεγαλύτερη είναι η κυβέρνηση, τόσο μικρότερη είναι η οικονομική ανάπτυξη διότι ξοδεύουμε περισσότερα για τη συντήρηση της κυβέρνησης παρά για την ανάπτυξη της οικονομίας.
Το φτηνό χρέος αποδεικνύεται πανάκριβο.
Μόνο οι μη χρηματοπιστωτικές αμερικανικές επιχειρήσεις διαθέτουν αυτήν την στιγμή 1,73 τρισεκατομμύριο δολάρια σε ρευστό. Αν συνυπολογιστούν και τα αραβικά πετροδολάρια τότε πακτωλός δολαρίων περιφέρεται ανά την υφήλιο αναζητώντας επειγόντως επενδυτικά καταφύγια. Το καλύτερο (και με διαφορά) ήταν μέχρι πρότινος το ευρώ της συντηρητικής (πριν την εξαγγελθείσα ποσοτική χαλάρωση) Ε.Κ.Τ.
Αμερικανικά funds αγόραζαν ευρωπαϊκά κρατικά ομόλογα με ένα μέσο κουπόνι 3-4% και επιπλέον αποκόμιζαν μεγάλα κέρδη από την συνεχή ανατίμηση του ευρώ σε σχέση με το πληθωριστικό δολάριο. Πρακτικά η Ευρωζώνη αποτελούσε επί πολλά χρόνια ένα είδος πεδίου ξεπλύματος του χρήματος που "έκοβαν" στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού. Η Ελλάδα προσφέρει αυτήν την στιγμή ακόμα μια εναλλακτική "επενδυτική ευκαιρία" γι αυτά τα επιθετικά funds: Την δυνατότητα να αποκτήσουν υλική υπόσταση τα δολάρια που έχουν στην κατοχή τους με το να αγοράσουν μ'' αυτά ελληνικά μη εξυπηρετούμενα δάνεια, αρπάζοντας έτσι τις υποθήκες τους. Πρακτικά, ελληνικά ακίνητα σε τιμή ευκαιρίας. Οι πιστωτικές επεκτάσεις και η οικονομία χρέους παρέχει την ευκαιρία στους δανειολήπτες να πραγματοποιήσουν το όνειρό τους, αποκτώντας το μικρό ακίνητο που χρόνια ήθελαν. Αυτή η εικονική πραγματικότητα όμως κρατά λίγο. Διαταράσσεται όταν η φούσκα σκάσει και το χρέος δεν μπορεί πλέον να εξυπηρετηθεί. Τότε το όνειρο γίνεται εφιάλτης.
Τα θύματα των ύπουλων πιστωτικών επεκτάσεων, αγόρασαν πανάκριβα τον καιρό της φούσκας κινητά και ακίνητα και τώρα που η τεχνητή ευμάρεια "ξεφούσκωσε" αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στις "υποχρεώσεις" τους είτε προς το ελληνικό δημόσιο, είτε προς τις τράπεζες που σε συνεργία προκάλεσαν τις πιστωτικές επεκτάσεις και τις συνεπακόλουθες "φούσκες". Πλέον επικρατεί ένα "τσουβάλιασμα" με στόχο την διάσωση των τραπεζών και των κυβερνήσεων με συνέπεια να μην έχει καμία σημασία αν κάποιος δανείστηκε η όχι στα χρόνια της επίπλαστης ανάπτυξης με κοπανιστό αέρα. Λίαν συντόμως οι κυβερνήσεις και το τραπεζικό σύστημα θα αναγκάσουν τα θύματα τους να "σκοτώσουν" τα περιουσιακά τους στοιχεία σε εξευτελιστικές τιμές, σε σχέση με τις τιμές κτίσης και απόκτησης κλέβοντας ουσιαστικά τον ιδρώτα και τον κόπο όλων των ανθρώπων . Πρόκειται για μια χαρακτηριστική απεικόνιση μέρους του σοσιαλιστικού ιδεώδους. Μια μεθοδική εξίσωση στην εξαθλίωση και μια αυθαίρετη αναδιανομή χρέους ώστε να επικρατήσει τελικά μια αρρωστημένη αίσθηση "δικαιοσύνης" και ισότητας στην ανέχεια στην φτώχεια και στην απώλεια ιδιοκτησίας.
[1] http://blogs.wsj.com/ economics/2007/06/25/amid- financial-excess-a-revival-of- austrian-economics-in-basel/
*TMS (true money sypply) http://www. investopedia.com/ask/answers/ 040915/what-types-money-are- included-money-supply.asp
**ABCT http://www2.gcc.edu/ dept/econ/ASSC/Papers2013/ ASSC2013-DavidsonRoy.pdf
Γραφήματα: St Lewis Federal reserve - Acting-man.com
Οι κ.κ. Μανώλης Καλλέργης Και Ευθύμης Μαραμής είναι επιχειρηματίες/επενδυτές, ανεξάρτητοι αναλυτές της Αυστριακής σχολής οικονομικών
