Του Γιάννη Παντελάκη
Υπάρχει η αλληλεγγύη, υπάρχει και η φιλανθρωπία. Έννοιες που έχουμε ταυτίσει στο μυαλό μας, αλλά ωστόσο δεν είναι ίδιες. Οι διαφορές μεγάλες και με ιδεολογικό υπόβαθρο. Όμως, στην εποχή μας, ούτε αυτό δεν είναι αναγκαίο να γίνει, ο ορισμός της κάθε μιας δηλαδή, για να περιγράψουμε αυτό που συμβαίνει στον τρόπο αντιμετώπισης των προσφύγων. Εκεί, βλέπουμε δυο θεαματικά διαφορετικές συμπεριφορές που ξεφεύγουν κατά πολύ από ορισμούς και έννοιες. Είναι αυτοί που απλά ένοιωσαν την ανάγκη να τους στηρίξουν, είναι κι αυτοί που ένοιωσαν την ανάγκη να στηριχτούν οι ίδιοι μέσα από το δράμα των προσφύγων.
Δημοσιογράφος γερμανικού τηλεοπτικού σταθμού έπαιρνε συνεντεύξεις από ένα ζευγάρι ηλικιωμένων που σ'' ένα χωριό κοντά στην Ειδομένη φιλοξένησαν μια πρόσφυγα. Την ώρα που η κάμερα έγραφε, εντελώς τυχαία βγήκε η πρόσφυγας και, θέλοντας να ευχαριστήσει τους ηλικιωμένους, άρχισε να τους φιλάει τα χέρια. Αυτοί ντρέπονται, αμήχανα τραβάνε τα χέρια τους και ξεσπάνε σε κλάματα. Η κάμερα καταγράφει, αλλά καταγράφει τυχαία, δεν είναι μια στημένη ιστορία.
Επαγγελματίας φιλάνθρωπος, σταρ της ποπ, μητροπολίτες με πολλούς χρυσούς σταυρούς να κρέμονται στον λαιμό και άλλοι επισκέπτονται τι λιμάνι του Πειραιά για να προσφέρουν υλική βοήθεια στους πρόσφυγες που στοιβάζονται σε μεγάλες βρώμικες αίθουσες ή μικρές σκηνές. Οι τηλεοπτικές κάμερες και οι φωτογραφικοί φακοί τους καταγράφουν χαμογελαστούς και θαρρείς και ευτυχισμένους. Οι κάμερες και οι φακοί δεν κατέγραψαν κάτι τυχαίο, ήταν μια στημένη ιστορία. Και σαν από τέτοια, όταν έσβησαν τα φώτα και τα φλας, αποχώρησαν και οι πρωταγωνιστές του κάδρου.
Έχουν σημειολογικό ενδιαφέρον όσα συμβαίνουν τον καιρό αυτό με τους πρόσφυγες. Όχι τους ίδιους, αλλά τα κομμάτια εκείνα της κοινωνίας που τους προσεγγίζουν με διάφορους τρόπους. Φαινόμενα που αναδείχτηκαν όλα τα χρόνια της κρίσης, όταν ομάδες του πληθυσμού βρέθηκαν μετέωρες με έντονα προβλήματα επιβίωσης. Αλλά, κορυφώθηκαν αυτά τα φαινόμενα τους τελευταίους μήνες, όταν άρχισαν να καταφτάνουν με μεγάλους ρυθμούς θύματα πολέμων ή οικονομικής ανέχειας. Θα είχε επιπλέον τεράστιο ενδιαφέρον να καταγραφεί πώς μια κοινωνία σε κρίση αντιμετωπίζει μεγάλες ομάδες ανθρώπων που έχουν μεγαλύτερες ανάγκες. Να καταγραφεί με στοιχεία και αριθμούς.
Αφορμή για όλα αυτά, ένα εξώφυλλο ενός λάιφ στάιλ περιοδικού. Μερικοί προβεβλημένοι από διάφορους χώρους (τραγουδιστές, δημοσιογράφοι, παρουσιαστές και άλλοι) πήγαν, λέει, στην Ειδομένη στον απέραντο καταυλισμό προσφύγων και εκδήλωσαν την ευαισθησία τους φωτογραφιζόμενοι με σωσίβια και υποδυόμενοι τους πρόσφυγες. Το αποτέλεσμα θα το δούμε κρεμασμένο στα μανταλάκια με τη φωτογραφία τους και τον τίτλο «είμαστε όλοι πρόσφυγες». Πώς να εξηγήσεις πως δεν είμαστε όλοι πρόσφυγες, πώς να εξηγήσεις πως δεν πουλάς τον πόνο του άλλου, πώς να εξηγήσεις πως οι πρόσφυγες δεν είναι ένας ρόλος σαν κι αυτούς που υποδύονται στη μικρή οθόνη; Πώς να εξηγήσεις πως λίγη από την ενέργεια και τα χρήματα που δαπάνησαν (ελπίζοντας προφανώς ότι θα τα πάρουν πίσω) αν τα έδιναν αθόρυβα τους πρόσφυγες, θα είχαν κάνει κάτι μικρό αλλά που θα έπιανε τόπο;
Προσωπικά, δεν μου κάνει εντύπωση τόσο το εγχείρημά τους, άλλωστε περίπου αναμενόμενο ήταν και μάλλον εμπορικά επιτυχημένο θα είναι. Υπάρχει ένα μεγάλο μέρος ανθρώπων που καταναλώνει με ικανοποίηση τα προϊόντα που παράγει το λάιφ στάιλ, άρα υπάρχει το κοινό εκείνο που θ'' αποδεχτεί τα πρόσωπα της φωτογραφίας και ως ευαίσθητα. Πιο μεγάλη εντύπωση κάνει ο επαρχιωτισμός, η φτήνια και η παρακμή που απεικονίζονται σ'' ένα πρωτοσέλιδο, που λίγο περισσότερο αν το σκεφτείς, αναδεικνύουν και μια από τις αιτίες για τις οποίες βρισκόμαστε κοντά στο σημείο μηδέν…
