Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Όλοι ξέρουμε πως ένας νέος αναγνώστης γεννιέται σε ένα σπίτι που αγαπά το διάβασμα και σέβεται τα βιβλία, και ότι το μέλλον της σχέσης αυτού του νέου αναγνώστη, αυτού του παιδιού, με τα βιβλία καθορίζεται (αναπτύσσεται, δυναμώνει, αμβλύνεται, ή και χάνεται) στο σχολείο. Αναφορικά με το τελευταίο, δεν θέλουμε να πούμε ότι χάνεται εξαιτίας, ακριβώς, του σχολείου. Αλλά ότι σε εκείνες τις ηλικίες —όταν το παιδί μας είναι πια ένας ανεξάρτητος αναγνώστης, ένας αναγνώστης δηλαδή που επιλέγει μόνος τα βιβλία που θα διαβάσει και τους ρυθμούς με τους οποίους θα τα διαβάσει— είναι πολύ δύσκολο (καλύτερα: πολύ δύσκολο πια) για έναν γονιό, ή για οποιονδήποτε κοντινό τρίτο, να «επέμβει» πυροσβεστικά.
Ο ρόλος του γονιού ως αυτού που θα εμφυσήσει και θα (προσπαθήσει να) κρατήσει αναμμένη την αγάπη του παιδιού του για τα βιβλία δεν σταματά, φυσικά, όταν το παιδί αρχίζει να πηγαίνει στο γυμνάσιο —κάθε άλλο—, μολονότι ήδη από πιο πριν το μικρό κορίτσι ή το μικρό αγόρι θα έχει αναπτυχθεί αναγνωστικά. Αλλά ο γονιός δεν είναι πλέον σε θέση να ορίσει προτεραιότητες και να «διευθύνει», να «σκηνοθετήσει» το περιβάλλον και τις συνήθειες του παιδιού όπως το έκανε παλιά, από τότε που εκείνο ήταν μερικών μηνών και μέχρι τα εφτά ή οχτώ του χρόνια, δηλαδή στο διάστημα κατά το οποίο ήταν ένας απολύτως εξαρτημένος αναγνώστης.
Έτσι, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η πιο κρίσιμη ηλικιακή περίοδος για τη γέννηση, τη σφυρηλάτηση ενός (μελλοντικού) αναγνώστη είναι η πιο τρυφερή. Είναι άλλωστε αυτή ακριβώς κατά την οποία ουσιαστικά διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του παιδιού μας συνολικά, και όχι μόνο ως προς τις αναγνωστικές του συνήθειες. Σαφώς και μπορούν να γίνονται «διορθωτικές κινήσεις» και αργότερα. Αλλά εκείνη η ηλικία, η 0-8 πάνω-κάτω, είναι και θα είναι πάντα η πιο, επαναλαμβάνουμε, κρίσιμη.
Παρ' όλα αυτά, το σπίτι δεν υποκαθιστά το σχολείο (και τανάπαλιν): ούτε τότε, ούτε σε ακόμη μεγαλύτερες ηλικίες. Οι ρόλοι γονέων και δασκάλων είναι διακριτοί και συμπληρωματικοί. Εξ ου και, όταν έχουμε ένα μικρό παιδί και θέλουμε να του εμφυσήσουμε τη δική μας αγάπη για το διάβασμα και για τα βιβλία, ΔΕΝ του κάνουμε μάθημα? δεν γινόμαστε δάσκαλοι? δεν μετατρέπουμε το σπίτι μας σε σχολείο και το παιδικό δωμάτιο σε σχολική αίθουσα.
Το παιδί μας πρέπει να αισθάνεται απόλυτη ασφάλεια και σιγουριά στο σπίτι του. Δεν θα εξεταστεί εκεί, και δεν θα πάρει καλούς ή κακούς ή μέτριους βαθμούς. Απλώς θα περνάει καλά, κάνοντας πράγματα που ναι μεν πρέπει να γίνονται, αλλά που πρέπει να γίνονται όχι επειδή το επιβάλλει κάποια μυστηριώδης, αόρατη Αρχή, αλλά γιατί είναι καλά, ωφέλιμα και διασκεδαστικά για το ίδιο. Αυτό είναι κάπως μπερδεμένο και σύνθετο βέβαια, αλλά αναφορικά με το θέμα μας, το βιβλίο, τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά και όλοι οι νέοι γονείς μπορούν να ακολουθήσουν κάποια συγκεκριμένα βήματα για να τα καταφέρουν.
Νά λοιπόν μερικά «τιπ» που θα βοηθήσουν το παιδί σας να αγαπήσει την ανάγνωση — και να κολλήσει το μικρόβιο της βιβλιοφιλίας:
1. Έχετε πάντα βιβλία στο σπίτι. Πολλά βιβλία, και παντού. Η βιβλιοθήκη είναι μια «συντηρητική» έννοια για το παιδί — πολύ «τακτική». Τα παιδιά θέλουν μιαν άλφα ακαταστασία γύρω τους. (Μπορεί και μια βήτα). Έχετε λοιπόν βιβλία παντού. Και, φυσικά, «βιβλία» για βρέφη μερικών μηνών, βιβλία από χαρτόνι, και βιβλία για κάθε ηλικία του παιδιού σας. Τα πρώτα βιβλία του παιδιού σας είναι «βιβλία» μπάνιου.
2. Τα βιβλία πρέπει να ανανεώνονται διαρκώς. Άρα, πρέπει να αγοράζετε καινούργια. Ή, ακόμα καλύτερα, να πείτε σε φίλους και συγγενείς πως δεν χρειάζεστε άλλα δώρα, όπως ρούχα ή παιχνίδια. Ας σας προμηθεύουν με βιβλία. Βιβλία επίσης μπορείτε να βρίσκετε και από φίλους που το παιδί τους πια μεγάλωσε και δεν τα χρειάζεται. Υπάρχουν τρόποι για να εμπλουτίζετε το απόθεμά σας σε βιβλία χωρίς να μπαίνετε σε μεγάλα έξοδα. Σε κάθε περίπτωση όμως: η βιβλιοθήκη δεν πρέπει να είναι για το παιδί σας κάτι στάσιμο? πρέπει να είναι σαν το ψυγείο σας.
3. Όταν διαβάζετε στο παιδί σας ένα εικονογραφημένο βιβλιαράκι (είτε για πρώτη, είτε για… χιλιοστή φορά), αφήστε το αν θέλει να καθοδηγεί εκείνο την ανάγνωση: δεν χρειάζεται να το πάτε «κανονικά», από την αρχή ως το τέλος. Αν θέλει να του διαβάσετε ξανά μία σελίδα, να του τη διαβάσετε ξανά. Αν θέλει να γυρίσετε πίσω, γυρίστε πίσω. Αν θέλει να μάθει πρώτα το τέλος, ας μάθει πρώτα το τέλος. Κι αν πάλι θέλει να γυρίζει μόνο του τις σελίδες, μια μπρος και μια πίσω, αφήστε το να το κάνει. Δεν θα τις σκίσει — ή, έστω, θα σκίσει λίγες μόνο. Δεν πειράζει.
4. Αν το παιδί σας αργεί να μάθει να διαβάζει, και πάλι δεν πειράζει — μη σας απασχολεί. Αυτό είναι κάτι που θα απασχολήσει τους δασκάλους του στο σχολείο. Εκείνοι ξέρουν. Εσείς είστε εδώ για να το κάνετε να διασκεδάσει με τα βιβλία και να περνάει καλά. Όχι για να μάθει να διαβάζει. Όσο λιγότερο «μαθαίνει» στο σπίτι, τόσο περισσότερο αγαπάει (τα βιβλία, το διάβασμα, τις ιστορίες, τις ζωγραφιές). Όσο περισσότερο διασκεδάζει, τόσο περισσότερο δένεται με το βιβλίο και με την ανάγνωση.
5. Όταν μεγαλώσει και αρχίσει να διαβάζει εκείνο φωναχτά το βιβλίο του καθισμένο στην αγκαλιά σας, ή στο πάτωμα, ή στο κρεβάτι, ή στον καναπέ, και κάνει λάθη, μικρά ή μεγάλα, μην το διορθώνετε. Δεν είστε δάσκαλος. Δεν πειράζει. Ας κάνει όσα λάθη θέλει, δεν έχουν καμιά σημασία. Απολαύστε το διάβασμα και τις περιπέτειες του βιβλίου. Γελάστε. Ευχαριστηθείτε κι εσείς. Δεν υπάρχουν λάθη σ' αυτή τη φάση — όλα είναι σωστά, όλα είναι αληθινά, και όλα επιτρέπονται.
6. Αν, μεγαλώνοντας, το παιδί σας επιλέξει από μόνο του βιβλία με λιγότερο κείμενο και περισσότερες εικόνες, αν αφοσιωθεί στα κόμικς ή του αρέσουν βιβλία βασισμένα σε ηλεκτρονικά παιχνίδια ή σε κινούμενα σχέδια, καλά κάνει. Δεν έχει καμία σημασία. Δεν θέλετε να διαβάσει σ' αυτή την ηλικία τους «Τρεις σωματοφύλακες» ή τα βιβλία που διαβάζατε εσείς στην ηλικία του (ή τα βιβλία που σε κάθε περίπτωση θεωρείτε ότι είναι τα πιο κατάλληλα για το παιδί σας). Ίσα-ίσα, που αναγνώσματα σαν κι αυτά βρίσκουν άλλους δρόμους, άλλους «τρόπους», για να εγκαταστήσουν στο παιδί σας το software της φιλαναγνωσίας. Κόμικς; Κόμικς!
7. Αν, μεγαλώνοντας ακόμη περισσότερο, το παιδί σας επιλέξει από μόνο του βιβλία που εσείς θεωρείτε βίαια για την ηλικία του ή κάπως «φτηνά», περιπέτειες φαντασίας με μάγους και τέρατα, «αστυνομικά» μυστήρια, ή ιστορίες που διαδραματίζονται σε σκοτεινές, δυστοπικές κοινωνίες (για παράδειγμα, τα μυθιστορήματα της σειράς «Hunger Games» και άλλα παρόμοια), προς Θεού: αφήστε το να συνεχίσει να τα διαβάζει. Δεν είναι κακό που είναι πολύ ή λίγο βίαια, και σίγουρα δεν είναι φτηνά. Για την ακρίβεια, είναι ενδεχομένως τα πιο κατάλληλα για την ηλικία του. Το παιδί σας αναπτύσσεται (και κοινωνικά, όχι μόνο «αναγνωστικά») πολύ πιο γρήγορα από όσο προλαβαίνετε να παρατηρήσετε.
8. Μάθετε στο παιδί σας ότι το βιβλίο δεν είναι μόνο χάρτινο. Υπάρχουν e-books και υπάρχουν και audio-books. Όλα τους είναι βιβλία. Όλα τους είναι απαραίτητα. Και όλα τους θα μας συντροφεύουν μια ζωή. Ούτε τα χάρτινα βιβλία θα χαθούν ποτέ, ούτε τα ψηφιακά και τα ακουστικά θα σταματήσουν την προέλασή τους. Κι εμείς, και το παιδί σας, τα θέλουμε ΟΛΑ. Το βιβλίο, πλέον, έχει χίλιες μορφές. Και θα αποκτήσει και άλλες. Σε λίγα χρόνια θα διαβάζουμε βιβλία επαυξημένης πραγματικότητας — κι αν όχι εμείς, σίγουρα το παιδί σας και τα παιδιά όλου του κόσμου.
9. Όταν θα επιτρέπεται στο παιδί σας να χρησιμοποιεί το ίντερνετ, δείξτε του τα σάιτ των εκδοτικών οίκων και των αγαπημένων του συγγραφέων. Μέσω των δικών σας λογαριασμών στα social media, ακολουθήστε δυο-τρεις συγγραφείς που θαυμάζει. Ορισμένοι εκδοτικοί οίκοι έχουν καταπληκτική παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: διαβάστε μαζί τι γράφουν και πώς αλληλεπιδρούν με τους αναγνώστες τους. Δείξτε στο παιδί σας τι σημαίνει newsletter εκδοτικού οίκου, και τι μπορεί να κερδίσει αν εγγραφεί στον κατάλογο των παραληπτών. Ψάξτε στο YouTube για βιβλιοφιλικά κανάλια: υπάρχουν ΧΙΛΙΑΔΕΣ. Επιλέξτε τουλάχιστον δύο: ένα ελληνικό και ένα ξένο — πάντα με παιδικά βιβλία. (Με το ξένο, το παιδί σας θα μάθει αγγλικά μέσα σε λίγους μήνες).
10. Πηγαίνετε μαζί σε παρουσιάσεις παιδικών βιβλίων σε βιβλιοπωλεία. Είναι πιο ζωντανές και πιο διασκεδαστικές από αυτές που γίνονται στα σχολεία, ακόμη και αν οι συντελεστές τους είναι ακριβώς οι ίδιοι. Πιείτε έναν καφέ στο βιβλιοπωλείο όπου συχνάζετε, μετά από μια βόλτα στα μαγαζιά ή όπου αλλού, για να δει το παιδί σας ότι εκεί δεν είναι, ακριβώς, εκκλησία. Αφήστε το να περιηγηθεί στον χώρο, και να παίξει με τη γάτα που ζει εκεί. Θα του αρέσει αυτό το στέκι, κατά πάσα πιθανότητα. Και θα μάθει να το σέβεται. Ίσως να γίνει και το δικό του στέκι κάποια στιγμή — ποιος ξέρει; Ή, έστω, ένα μέρος όπου θα προστατεύεται από το βιαστικό τρέξιμο του χρόνου.
Εκτός από τα παραπάνω, θα βρείτε και μόνοι σας ακόμη περισσότερα, και ακόμη πιο ειδικά, «τιπ». Θα βρει και το παιδί σας. Αφήστε το να κάνει ό,τι θέλει. Απλώς, να είστε κοντά του — όσο πρέπει, και όχι λιγότερο (αλλά ούτε και περισσότερο). Αφήστε και τη δική σας φαντασία να δουλέψει. Δείξτε του όλους τούς δρόμους, και ας πάρει όποιον θέλει εκείνο. Κυρίως όμως: μην είστε δάσκαλοι? μην του «μαθαίνετε» πράγματα με τα βιβλία — αυτό που έχετε να κάνετε σαν γονείς είναι να του δείξετε πως το διάβασμα είναι ΑΠΟΛΑΥΣΗ.
Γιατί, ξέρετε κάτι; Τελικά αυτό είναι που ούτως ή άλλως έχει σημασία.
