Είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να βρεθούμε προσεχώς μπροστά σε μια Ευρώπη που θα θυμίζει τον Πύργο της Βαβέλ. Σε μια Ευρώπη, όπου οι κυβερνήσεις της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Τσεχίας θα ζητούν ανατροπή αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που τις εμπόδισαν να περάσουν επικίνδυνες πολιτικές στις χώρες τους, όπως για το μεταναστευτικό, ενώ άλλες θα αμφισβητούν τις ανεπιθύμητες για τις ίδιες αποφάσεις των θεσμικών κοινοτικών οργάνων, σημειώνει ο Μιχάλης Γκλεζάκος για τις πιθανές συνέπειες της ετυμηγορίας του γερμανικού συνταγματικού δικαστηρίου σχετικά με την ποσοτική χαλάρωση.
Ειδικά στην οικονομία που αποτελεί το άμεσο ζητούμενο, αν δεν βρεθεί λύση και συνεχισθεί η αμφισβήτηση της ανεξαρτησίας της ΕΚΤ, τότε μπορεί, σύμφωνα με τον καθηγητή χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, να επηρεασθούν αρνητικά οι επόμενες αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για την διάθεση ρευστότητας στις δοκιμαζόμενες χώρες, μέτρα τύπου FED, να μην μπορέσουν να ληφθούν, junk ομόλογα και μετοχές να μην καταστεί δυνατό να αγορασθούν.
Η φωτιά άναψε και αν δεν σβήσει έγκαιρα, υπάρχει κίνδυνος να πάμε σε μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, όπου οι χώρες θα συνυπάρχουν εξ ανάγκης αλλά κάθε μια θα επιδιώκει να παίρνονται οι αποφάσεις που την ευνοούν απορρίπτοντας τις άλλες.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη:
- Συμμερίζεστε την άποψη ότι η απόφαση του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου, η οποία αμφισβητεί έμπρακτα πως το ευρωπαϊκό δίκαιο είναι πάνω από τα εθνικά, ανοίγει τον Ασκό του Αιόλου;
Δυστυχώς, αυτό φαίνεται να συμβαίνει. Ας δούμε το γιατί.
Το 2018, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (ΕΔ), πήρε μια απόφαση που έλεγε ότι η αγορά ομολόγων από την ΕΚΤ, στο πλαίσιο του προγράμματος «PSPP», ήταν σύμφωνη με τους ισχύοντες κανόνες της ΕΕ.
Έρχεται λοιπόν σήμερα το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο (ΓΣΔ) και χαρακτηρίζει ως αυθαίρετη και μη δεσμευτική την απόφαση αυτή, θεωρώντας ότι το πιο πάνω πρόγραμμα (αγορές 2,6 τρις στο διάστημα 2015-2018) ήταν εκτός των ορίων της εξουσίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Στην απόφαση αναφέρεται επίσης ότι η ΕΚΤ δεν εκτίμησε επαρκώς τις συνέπειες του PSPP.
Με άλλα λόγια, το ΓΣΔ θεωρεί ότι είναι αρμόδιο να κρίνει όχι μόνο τη νομιμότητα της απόφασης του ΕΔ αλλά και την οικονομική πολιτική της ΕΕ. Σε κάθε περίπτωση, τα δεδομένα της απόφασης οδηγούν σε αρκετές ανησυχητικές διαπιστώσεις
Αρχικά, το ΓΣΔ θεωρεί ότι οι αποφάσεις του ΕΔ μπορούν να αξιολογηθούν και ενδεχόμενα να απορριφθούν από τα δικαστήρια των χωρών μελών και μάλιστα αναδρομικά. Καταλαβαίνετε ότι αν αυτό υιοθετηθεί και από άλλες χώρες, θα είναι πολύ δύσκολο να γίνουν μακροπρόθεσμα αποδεκτές οι αποφάσεις της ΕΕ, με βασικό θύμα την Ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Επίσης, χρησιμοποιεί αρνητικές εκφράσεις για το ΕΔ, κάτι που δεν ήταν αναγκαίο. Αυτό κατά τη γνώμη μου δείχνει ότι η απόφαση έχει ευρύτερη σκοπιμότητα, όπως π.χ. να δημιουργήσει κάποια ρήξη, η οποία θα διευκολύνει την αρνητική στάση της Γερμανίας σε μια σειρά θεμάτων (για παράδειγμα να περιορισθεί η ενίσχυση των ασθενέστερων χωρών-μελών στη σημερινή άκρως αρνητική συγκυρία).
- Το ρωτώ, γιατί για παράδειγμα, πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι Πολωνία-Ουγγαρία-Τσεχία παραβίασαν τη νομοθεσία για πρόσφυγες-μετανάστες. Δεν θα μπορούσαν αυτές οι χώρες να αμφισβητήσουν την παραπάνω απόφαση;
Πραγματικά, οι συνέπειες της απόφασης αυτής δεν περιορίζονται στον οικονομικό τομέα. Εκτείνονται σε όλους τους τομείς.
Είναι προφανές ότι η απόφαση του ΓΣΔ αποτελεί βόμβα στα θεμέλια της ΕΕ, δεδομένου ότι δημιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο. Να μπορεί δηλαδή κάθε χώρα να αμφισβητεί (για τις δικές της σκοπιμότητες), τις αποφάσεις των οργάνων της ΕΕ. Ήδη ο Πολωνός υφυπουργός δικαιοσύνης καλωσόρισε την απόφαση. Είναι πιθανό να δούμε τις κυβερνήσεις της Πολωνίας, της Ουγγαρίας, της Τσεχίας κλπ να ζητούν την ανατροπή αποφάσεων του ΕΔ, που τις εμπόδισαν να περάσουν επικίνδυνες πολιτικές στις χώρες τους.
Προφανώς, αν τα πράγματα παραμείνουν ως έχουν, θα βρεθούμε σε μια Ευρώπη που θα μοιάζει με τον Πύργο της Βαβέλ. Το πιθανότερο είναι όμως ότι η Γερμανία θα προσπαθήσει να αμβλύνει τις εντυπώσεις, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, για να μπορούν να λειτουργήσουν τα όργανα της ΕΕ.
Στη χειρότερη εκδοχή πάντως, η απόφαση του ΓΣΔ θα αποτελέσει τη αφετηρία για μια σταδιακή μετάλλαξη της ΕΕ όχι προς την κατεύθυνση της βαθύτερης ενοποίησης και αλληλεγγύης αλλά προς την κατεύθυνση της δημιουργίας μιας Ευρώπης πολλών ταχυτήτων.
- Αν η πορεία της ευρωπαϊκής οικονομίας τους επόμενους μήνες επιδεινωθεί και η ΕΚΤ κρίνει ότι πρέπει να λάβει ακόμη πιο γενναία μέτρα (π.χ. τύπου FED, όπως αγορά junk ομολόγων ή και μετοχών), μετά και τις τελευταίες εξελίξεις δεν θα το σκεφτεί δύο και τρεις φορές προτού το κάνει;
Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μια αρνητική εξέλιξη, γιατί οι αποφάσεις της ΕΚΤ, η οποία κατά κύριο λόγο θα προσφέρει ρευστότητα στις δοκιμαζόμενες οικονομίες των χωρών-μελών, θα μπορούν να αμφισβητηθούν και ενδεχόμενα να επηρεασθούν σημαντικά προς την κατεύθυνση του περιορισμού των πόρων που θα διατεθούν.
Για παράδειγμα, μέτρα τύπου Fed δεν θα μπορούν να ληφθούν πλέον τόσο εύκολα. Ούτε junk ομόλογα ούτε junk μετοχές θα είναι εύκολο να αγορασθούν, Είδαμε πόσο κουμπωμένοι ήταν οι Βόρειοι στις προτροπές για χορήγηση ενισχύσεων αλλά και δανειακών κεφαλαίων με ευνοϊκούς όρους, στις χώρες που δοκιμάζονται, κυρίως στις Νότιες. Τώρα, με την απόφαση του ΓΣΔ στο χέρι, θα έχουν έναν ακόμη λόγο να φέρνουν αντιρρήσεις. Ειδικότερα η Μέρκελ, η οποία βρίσκεται σε κλοιό πιέσεων από τα εγχώρια κόμματα, θα είναι ακόμη περισσότερο απρόθυμη, αφού η όποια «γενναιόδωρη» απόφαση θα έχει πολιτικό κόστος.
Βέβαια, η Λαγκάρντ έδειξε να αντιμετωπίζει αυτή την απόφαση με ψυχραιμία και να παραμένει στην αρχική της θέση, ότι δηλαδή «θα κάνει ότι μπορεί» για να βοηθήσει την ευρωπαϊκή οικονομία η οποία θα γνωρίσει μια πρωτοφανή ύφεση κατά το 2020 (κατά μέσο όρο -8%). Επίσης, θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε ότι η απόφαση του ΓΣΔ δεν αφορά το «νέο QE» των 750 δις ευρώ. Όμως αυτό δεν σημαίνει τίποτα, αφού η φωτιά άναψε και πλέον θα μπορεί να αμφισβητηθεί η νέα ποσοτική χαλάρωση από τα δικαστήρια των χωρών που δεν «καίγονται» για τη ρευστότητα που προγραμματίζει να χορηγήσει η ΕΚΤ. Ας μην συζητάμε δε, για ευρωομόλογα ή διηνεκή ομόλογα, τα οποία απομακρύνονται μετά την απόφαση του ΓΣΔ.
- Ποια επομένως πρέπει να είναι η απάντηση της ΕΕ ;
Η πρόεδρος της Κομισιόν δήλωσε βέβαια ότι τα εθνικά δικαστήρια δεσμεύονται από το δίκαιο ΕΕ και από τις αποφάσεις του ΔΕΕ, και ακόμη ότι η άσκηση της νομισματικής πολιτικής εμπίπτει στις αποκλειστικές αρμοδιότητες της ΕΕ. Παρ όλα αυτά όμως, η ΕΕ δεν μπορεί να αντιπαρατεθεί στο ΓΣΔ γιατί τότε θα αναγκάσει τη Γερμανική κυβέρνηση να το υπερασπισθεί και έτσι το ρήγμα θα πάρει απρόβλεπτες διαστάσεις.
Το πιθανότερο είναι να επιδιωχθούν κάποιες μεσοπρόθεσμες ισορροπίες, που όμως δεν είναι εύκολο να πούμε που θα μας βγάλουν. Είναι πολλοί οι παράγοντες που θα παίξουν το ρόλο τους και θα καθορίσουν τις εξελίξεις. Για παράδειγμα, τα εκλογικά αποτελέσματα στις χώρες που θα μπουν στην εκλογική διαδικασία την επόμενη διετία, θα είναι κρίσιμα. Αν μάλιστα υποθέσουμε ότι η πανδημία μπορεί να ενισχύσει τα λαϊκίστικα και εθνικιστικά κόμματα, τότε τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα.
- Υπάρχουν δομικά προβλήματα που «γεννούν» αυτές τις αποφάσεις; Τι είναι εκείνο που οδηγεί την ΕΕ να κάνει «ένα βήμα εμπρός και δύο πίσω;»
Το μεγαλύτερο δομικό πρόβλημα έγκειται στο ότι έχουμε μια ένωση η οποία ασκεί τη νομισματική πολιτική, αλλά δεν έχει καμία εξουσία πάνω στην οικονομική πολιτική των μελών της. Πουθενά αλλού δεν συμβαίνει αυτό. Άλλωστε και η απόφαση του ΓΣΔ πάνω σε αυτό στηρίζεται: Θεωρεί ότι μέσω της νομισματικής πολιτικής η ΕΚΤ επηρέασε έντονα την οικονομική πολιτική για την οποία δεν είναι αρμόδια.
Καταλαβαίνετε βέβαια ότι αυτό το φαινόμενο εξυπηρετεί τις οικονομικά ισχυρότερες χώρες, οι οποίες δεν επιθυμούν μια ουσιαστική οικονομική ενοποίηση και έτσι προσπαθούν να συγκεράσουν ετερόκλητα πράγματα, όπως π.χ. ένα ενιαίο νόμισμα με πολλές επιμέρους οικονομικές πολιτικές.
- Πόσο κινδυνεύει η ευρωπαϊκή ενοποίηση;
Ακριβώς αυτό είναι το θύμα. Αν δεν βρεθεί κάποια λύση, υπάρχει κίνδυνος να πάμε σε μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων και πολύπλοκων σχέσεων, όπου οι χώρες-μέλη θα συνυπάρχουν εξ ανάγκης, αλλά κάθε χώρα θα επιδιώκει να παίρνονται οι αποφάσεις που την ευνοούν και θα απορρίπτει όσες είναι ανεπιθύμητες γι αυτήν; Που θα μας οδηγήσει αυτό αν όχι στο φυλλορρόημα του αρχικού οράματος της Ενωμένης Ευρώπης; Η απόφαση του ΓΕΔ βάζει (απρόσμενα) έναν τοίχο μπροστά στην Ευρωπαϊκή πορεία. Η αλληλεγγύη, η εμβάθυνση της ενοποίησης, η ενίσχυση της συνοχής, η προώθηση μιας δημοκρατικής Ευρώπης δικαίου, η οικονομική σύγκλιση των χωρών-μελών, όλα αυτά θα βρίσκουν πλέον μπροστά τους τα εμπόδια που θα δημιουργούν οι αποφάσεις σκοπιμότητας των επιμέρους χωρών. Φτάσαμε στην κρίσιμη καμπή.
Ας ευχηθούμε να ισχύσει εδώ η λαϊκή ρήση «κάθε δύσκολο για καλό». Δηλαδή, να συνειδητοποιηθεί ότι για να δούμε κάποτε μια Ευρώπη με πολιτική, οικονομική και πολιτιστική συνοχή, πρέπει να αλλάξουμε ρότα. Μόνο με μεγάλες πολιτικές αποφάσεις, που θα βάλλουν στην άκρη τη γραφειοκρατία και τα μεσοπρόθεσμα συμφέροντα των επιμέρους χωρών, θα το καταφέρουμε. Αλλιώς, το παράδειγμα του ΓΣΔ θα ακολουθήσουν αύριο άλλα δικαστήρια και άλλα όργανα, ενταγμένα σε εφήμερες σκοπιμότητες.
