Η μεταχείριση παιδιών - θυμάτων βίας στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα προβληματική. Τα παιδιά καλούνται για ανάκριση στην Αστυνομία και πρέπει να περιγράψουν την παραβίαση που υπέστησαν σε πολύωρες καταθέσεις, σε διαφορετικές υπηρεσίες κατά τα διάφορα στάδια της διαδικασίας, σε ακατάλληλους χώρους και συνθήκες και σε επαγγελματίες που δε διαθέτουν επαρκείς γνώσεις και εκπαίδευση, αλλά ούτε και υποστήριξη.
Συμβαίνουν έτσι δύο εξαιρετικά σημαντικά πράγματα: Καταρχάς, το παιδί - θύμα, κακοποιείται ξανά, αυτή τη φορά από το σύστημα. Η ψυχολογική επιβάρυνση στην οποία υπόκειται είναι δραματική, καθώς καλείται να απαντά σε εντελώς ανάρμοστες ερωτήσεις, ξανά και ξανά, μόνο του, στο ζοφερό περιβάλλον μιας αίθουσας ανάκρισης της αστυνομίας, για το πιο τραυματικό γεγονός της ζωής του και ενώ βρίσκεται ακόμη σε ιδιαίτερα ευάλωτη κατάσταση. Πολλές φορές τα παιδιά μετανιώνουν για την απόφασή τους να μιλήσουν.
Κατά δεύτερον, λόγω έλλειψης εξειδικευμένης εκπαίδευσης των επαγγελματιών και χρήσης ειδικών πρωτοκόλλων στη σύνθετη διαδικασία της δικανικής εξέτασης ανηλίκων, οι καταθέσεις των παιδιών, οι οποίες είναι και η σημαντικότερη (αν όχι η μοναδική) πηγή στοιχείων για την κακοποίηση, καταλήγουν συχνά να είναι αναξιόπιστες και άρα δεν μπορούν να στοιχειοθετήσουν σωστά τη δικογραφία. Πολύ συχνά λοιπόν, το παιδί επιστρέφει στο σπίτι που το κακοποιεί, καθώς περισσότερα από 75% των περιστατικών παιδικής κακοποίησης συμβαίνουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον.
Μια προσπάθεια δεκαετιών για να αλλάξει αυτή η δραματική αντιμετώπιση των θυμάτων οδήγησε στη δημιουργία των Αυτοτελών Γραφείων Ανήλικων Θυμάτων – ή αλλιώς, τα Σπίτια του Παιδιού το 2017. Τα Σπίτια του Παιδιού είναι δομές εξειδικευμένες και ειδικά στελεχωμένες για τη δικανική εξέταση των ανήλικων θυμάτων κακοποίησης και σεξουαλικής βίας. Πρόκειται για τη βέλτιστη αλλά και κοινή πρακτική στην Ευρώπη και παγκοσμίως, η οποία επιτρέπει στα ανήλικα θύματα να εξετάζονται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, φιλικούς για το παιδί, από εξειδικευμένους επιστήμονες, με ειδικά συστήματα βιντεοσκόπησης που επιτρέπουν τη μοναδική κατάθεση του παιδιού. Διασφαλίζουν, δηλαδή, την αξιοπιστία της δικανικής εξέτασης (forensic interview) και την ανεύρεση της αλήθειας δίχως τον επανατραυματισμό των θυμάτων.
Ενδεικτικά, η Βουλγαρία έχει 20 τέτοια σπίτια, η Τουρκία 30, η Κούβα 3. Σ' όλες αυτές τις χώρες η εξέταση των ανήλικων θυμάτων γίνεται με το ενδεδειγμένο τρόπο, ο οποίος αποτρέπει την επαναθυματοποίηση του παιδιού.
Ο Ν4478/2017 προβλέπει τη δημιουργία 5 τέτοιων δομών (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Πάτρα και Ιωάννινα). Ενοικιάστηκαν χώροι και τα Σπίτια στελεχώθηκαν με εξειδικευμένο προσωπικό, το οποίο μάλιστα εκπαιδεύτηκε στο National Children’s Advocacy Center της Αμερικής. Με Υπουργική Απόφαση ρυθμίστηκε η στελέχωση και λειτουργία των Σπιτιών, με όλες τις απαραίτητες διαδικασίες και πρωτόκολλα, βασισμένη στην εμπειρία της Αμερικής και σε διεθνείς βέλτιστες πρακτικές.
Παρόλα αυτά, τέσσερα χρόνια μετά, τα Σπίτια του Παιδιού δεν λειτουργούν. Ο Συνήγορος του Πολίτη συνέταξε σχετικό Πόρισμα - κόλαφο (‘Καθυστέρηση λειτουργίας της δομής Αυτοτελή Γραφεία Προστασίας Ανήλικων Θυμάτων «Σπίτι του Παιδιού»’, Σεπτέμβριος 2020), ζητώντας την άμεση ενεργοποίησή τους. Κορυφαίες οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών για τα Δικαιώματα του Παιδιού ζητούν το ίδιο και διοργανώνουν σχετικές ενημερωτικές εκδηλώσεις. Ως τελευταία εξέλιξη, σήμερα διαβάζουμε την ακατανόητη είδηση πως η υπόθεση ανετέθη από το Υπουργείο Δικαιοσύνης σε Ανώνυμη Εταιρεία του Δήμου Αθηναίων.
Υπογραμμίζουμε λοιπόν τα εξής: πρώτον, την ανάγκη διατήρησης της αυτονομίας και αυτοτέλειας των Σπιτιών του Παιδιού, όπως αυτή προβλέπεται θεσμικά. Η δικανική εξέταση των παιδιών θυμάτων είναι μια σοβαρή υπόθεση και η αρμοδιότητα ανήκει αποκλειστικά στο κράτος. Δεύτερον, πως ο νόμος υπάρχει και πως δεν υφίσταται κανένας λόγος να ξεκινήσει μια διαδικασία από την αρχή και να αγνοηθεί η επιστημονική εμπειρία δεκαετιών, η οποία είναι βασισμένη σε διεθνείς βέλτιστες πρακτικές. Τρίτον, πως κάθε επιπλέον μέρα καθυστέρησης βλάπτει, ανεπανόρθωτα και απευθείας, τα πλέον ευάλωτα μέλη της κοινωνίας μας, τα οποία το κράτος οφείλει να προστατεύει κατά προτεραιότητα: τα παιδιά θύματα.
Παρακολουθήστε τη συζήτηση που διοργανώνουν τα Παιδικά Χωριά SOS, Το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού και η Terre des hommes Hellas, εδώ, σήμερα στις 17.00. Στη συζήτηση συμμετέχουν η τ. Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου κ. Ξένη Δημητρίου, η Βοηθός Συνήγορος του Παιδιού κ. Θεώνη Κουφονικολάκου και η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εγκληματολογικής Ψυχολογίας κ. Όλγα Θεμελή.
* Η Μυρτώ Ξανθοπούλου είναι σύμβουλος Στρατηγικής για τη Φιλανθρωπία και την Κοινωνία των Πολιτών
