Της Αγγελικής Κώττη
Τα ξαφνικά μπουρίνια και η μανία της φύσης είχαν δημιουργήσει και κατά τους αρχαίους χρόνους προβλήματα στη Χαλκιδική. Με σημαντικότερη μία κακοκαιρία που έμεινε ιστορική, καθώς κατέστρεψε τον στόλο του Μαρδόνιου ανιψιού αλλά και γαμπρού του Δαρείου, που παρέπλεε μία από τις χερσονήσους, προκειμένου η Περσική Αυτοκρατορία να επιτεθεί στην Ελλάδα. Αυτό έγινε το 492 π.Χ. και περί τους 20.000 Πέρσες έχασαν τη ζωή τους, ενώ καταστράφηκαν 300 πλοία.
Δώδεκα χρόνια μετά, το 480 π.Χ. σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο βασιλιάς των Περσών Ξέρξης θέλησε να οδηγήσει τον πολυπληθή στόλο του από την Άκανθο στη Θέρμη (όπως ονομαζόταν τότε η Θεσσαλονίκη), αποφεύγοντας τον επικίνδυνο περίπλου του Άθωνα για να μην έχει την τύχη του στόλου του Μαρδόνιου. Έτσι, διέταξε και άνοιξαν μια διώρυγα που εκτεινόταν από τα σημερινά Νέα Ρόδα μέχρι την Τρυπητή και συνέδεε τον κόλπο της Ιερισσού με τον Σιγγιτικό κόλπο, όπου βρισκόταν οι πόλεις Ασσα, Πίλωρος, Σίγγος και Σάρτη που ήταν ήδη υποταγμένες στους Πέρσες.
Σύμφωνα με την περιγραφή του Ηρόδοτου, το έργο ο Ξέρξης το ανέθεσε στους Αρταχαίη και Βούβαρο. Ο Αρταχαίης όμως λίγο πριν τελειώσει η διώρυγα αρρώστησε βαριά και πέθανε, κάτι που θεωρήθηκε μεγάλη συμφορά και κακός οιωνός από τον Ξέρξη. Ο Αρταχαίης τάφηκε στην Άκανθο με μεγάλες τιμές.
Η διώρυγα σήμερα είναι θαμμένη, και μέχρι αυτή την ανακάλυψη οι επιστημονες είχαν σοβαρό ερώτημα μήπως ήταν δίολκος, δηλαδή σύρονταν τα πλοία σε ένα μονοπάτι και δεν είχε διανοιγεί. Σύμφωνα όμως με την σπουδαία αρχαιολόγο, την αξέχαστη Ιουλία Βοκοτοπούλου, η διώρυγα όχι μόνο διανοίχτηκε, αλλά και χρησιμοποιήθηκε. Παρά τη φυσική επιχωμάτωσή της, στο στενότερο σημείο του Ισθμού διαφαίνεται κατά τόπους ένα μεγάλο χαντάκι.
Πρόβλακας, άλλωστε, ονομάζεται στην παραλία των Νέων Ρόδων το σημείο όπου άρχιζε η διώρυγα. Εκεί διακρίνονται αρχαίοι τοίχοι μέσα στη θάλασσα. Το τοπίο μεταξύ των χωριών σε τίποτα δε θυμίζει την αρχαία τεράστια κατασκευή, αν εξαιρέσει κανείς μια μικρή κοιλάδα στο κέντρο του ισθμού. Εχει μήκος 2 χιλιόμετρα και πλάτος 30 μέτρα. Το μέγιστο βάθος της υπολογίζεται στα 15 μέτρα. Είναι ορατή από μεγάλο ύψος, αφού το σημείο έχει υποστεί καθίζηση.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι η διώρυγα εγκαταλείφθηκε μετά την διάνοιξή της, γι' αυτό δεν υπάρχουν υπολείμματα κτιρίων γύρω της. Η όλη επιχείρηση του Ξέρξη μοιάζει, μάλλον, με προσπάθεια εντυπωσιασμού και επίδειξης δυνάμεως στους τότε κατοίκους της Χαλκιδικής.
Οι Βρετανοί και Έλληνες επιστήμονες, χρησιμοποιώντας γεωλογικές πληροφορίες, τις οποίες συγκέντρωσαν αρκετά μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, εκεί που κείται σήμερα το έργο, σχεδίασαν έναν χάρτη με τις λεπτομέρειες των διαστάσεων και της πορείας του διώρυγας. Τα ευρήματα επιβεβαιώνουν τις περιγραφές που είχε δώσει ο αρχαίος ιστορικός Ηρόδοτος. Το έργο είναι πειστήριο μιας εντυπωσιακής στρατιωτικής, στρατηγικής διοίκησης εργατικού δυναμικού και μηχανικής.
«Από την ανάλυση των ιζημάτων στη διώρυγα, ξέρουμε ότι μάλλον είχε σύντομο χρόνο ζωής», σχολιάζει ο Ρίτσαρντ Τζόουνς, επικεφαλής ερευνητής στο σχέδιο και αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης. «Οι Πέρσες δεν το αντιμετώπισαν ως μνημείο που θα επιζήσει στους αιώνες. Μόλις πέρασε ο στόλος τους, τελείωσε η λειτουργία του», συμπλήρωσε. «Ήταν μία κολοσσιαία επιχείρηση», εξήγησε ο Μπεν Ισερλιν, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Λις, ο οποίος ξεκίνησε το σχέδιο εξερεύνησης της διώρυγας στις αρχές της δεκαετίας του ''90. «Δεν υπήρχαν τροχαλίες. Έτσι οι εργάτες έπρεπε να σκάβουν με φτυάρια, να βάζουν το χώμα σε καλάθια και να περνούν τα γεμάτα καλάθια ο ένας στον άλλον κατά μήκος μέχρι την άκρη», πρόσθεσε.
«Ήταν ένας πολύ φιλόδοξος στόχος για τις συμβατικές αρχαιολογικές τεχνικές», σύμφωνα με όσα έχει πει ο Βασίλης Καραστάθης, μέλος της ομάδας που πραγματοποίησε τη σεισμική έρευνα και γεωφυσικός στο Εθνικό Αστεροσκοπείο της Αθήνας. Η δομή του διώρυγας, που σκιαγραφήθηκε από την ομάδα των γεωφυσικών, επιβεβαιώθηκε από την ανάλυση ιζηματογενών δειγμάτων, που ανασύρθηκαν από διαφορετικά βάθη.
Η Μαρία Μπρόσιους, ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Απόν Ταϊν του Νιουκάστλ, δήλωσε ότι η μηχανική δεξιοτεχνία, η οποία παρατηρήθηκε στην περίπτωση του διώρυγας, προϋπήρχε του Ξέρξη. «Η ικανότητα κατασκευής ενός έργου σαν κι αυτό μπορεί να ανιχνευθεί ακόμη και στους Βαβυλώνιους και τους Ασσύριους», εξήγησε.
