Του Αλέξανδρου Σκούρα
“Η ΝΔ βάζει στο στόχαστρο ένα ακόμη δημόσιο αγαθό”. Με αυτές τις λέξεις απάντησε ο ΣΥΡΙΖΑ στις (ατυχώς διατυπωμένες) απόψεις του βουλευτή της ΝΔ κ. Μπάμπη Παπαδημητρίου. Εδώ έχουμε ένα δίλημμα: Ή οι λέξεις έχουν σημασία, ή μπορεί ο καθένας να λέει ό,τι του κατέβει στο κεφάλι χωρίς συνέπειες.
Οποιοδήποτε σοβαρό βιβλίο οικονομικών και αν πάρει κανείς, θα μάθει ότι τα δημόσια αγαθά έχουν δύο κύρια χαρακτηριστικά: Είναι μη-ανταγωνιστικά στην κατανάλωση και υπάρχει αδυναμία αποκλεισμού του καταναλωτή από τη χρήση τους. Σε απλά ελληνικά, μη-ανταγωνιστικά στην κατανάλωση σημαίνει ότι η χρήση του αγαθού από έναν καταναλωτή δεν μειώνει την ικανότητα των υπολοίπων να χρησιμοποιήσουν το αγαθό. Αδυναμία αποκλεισμού σημαίνει ότι είναι αδύνατον να αποκλειστεί κάποιος από την κατανάλωση του αγαθού, ακόμα και αν δεν έχει πληρώσει το τίμημά του.
Κλασικά παραδείγματα δημόσιων αγαθών είναι η εθνική άμυνα, τα ανοιχτά λογισμικά, η παρακολούθηση ενός ελεύθερου τηλεοπτικού σταθμού, ή ακόμα και η προστασία από αστεροειδείς. Στην εθνική άμυνα για παράδειγμα, ένας ανήλικος πολίτης που δεν πληρώνει φόρους και δεν έχει εισόδημα, θα λάβει ακριβώς την ίδια προστασία από τα ένοπλα σώματα που θα λάβει και ένας φορολογούμενος πολίτης. Για τον λόγο αυτό, η εθνική άμυνα είναι αγαθό με αδυναμία αποκλεισμού. Επίσης, η εθνική άμυνα είναι και μη-ανταγωνιστικό αγαθό, καθώς όταν ένας πολίτης απολαμβάνει την προστασία της, δεν μειώνεται η δυνατότητα των υπολοίπων να την απολαύσουν κι αυτοί. Το παρακάτω διάγραμμα, που προέρχεται από μία από τις καλύτερες διαδικτυακές πηγές εκμάθησης οικονομικών στον κόσμο (Marginal Revolution University), περιγράφει και τις υπόλοιπες ομάδες αγαθών σε σχέση με το κατά πόσο είναι μη-ανταγωνιστικά και την αδυναμία αποκλεισμού:
Στην περίπτωση του νερού, έχουμε ένα αγαθό που δεν ικανοποιεί καμία από τις δύο προϋποθέσεις που θέτει η οικονομική επιστήμη για τα δημόσια αγαθά. Η ΕΥΔΑΠ έχει πρόσβαση στους μετρητές μας και τη δυνατότητα να μας κόψει την παροχή όταν αθετήσουμε τους όρους του συμβολαίου μας - άρα το αγαθό έχει δυνατότητα αποκλεισμού. Επίσης, καθώς δεν υπάρχει κάποια αστείρευτη πηγή πόσιμου νερού, υπό συγκεκριμένες συνθήκες είναι πιθανό η κατανάλωση του ενός να στερήσει τη δυνατότητα κατανάλωσης από τον άλλον, όπως συμβαίνει σε περίπτωση λειψυδρίας.
Είναι σαφές ότι σε μία ανεπτυγμένη οικονομία, μας είναι αδιανόητο το να μην έχει κάποιος πρόσβαση στο νερό επειδή δεν μπορεί να πληρώσει τον λογαριασμό του. Όμως, εξίσου αδιανόητο είναι και το να υποκρινόμαστε ότι το νερό, ένας πολύτιμος και απαραίτητος πόρος για την επιβίωση του ανθρώπου, θα διατίθεται σε όλους και για κάθε σκοπό δωρεάν, από τη στιγμή που η διαθεσιμότητά του είναι πεπερασμένη -ότι για παράδειγμα θα γεμίζουμε πισίνες δωρεάν, ή θα αφήνουμε στα σπίτια μας διαρκώς τις βρύσες ανοιχτές χωρίς συνέπεια.
Ο μηχανισμός των τιμών είναι ένα χρήσιμο, απαραίτητο εργαλείο στα χέρια της κάθε εταιρείας, ιδιωτικής ή κρατικής, που διαχειρίζεται το πόσιμο νερό μίας χώρας προκειμένου να διασφαλίζει ότι όλοι οι πολίτες θα έχουν πάντα διαθέσιμο πόσιμο νερό και ότι η σπατάλη αυτού του πολύτιμου πόρου θα στοιχίζει ακριβά σε όσους δεν φέρονται υπεύθυνα. Το ποιος είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος να διασφαλιστεί και η πρόσβαση όλων στο νερό και η συνετή του διαχείριση είναι μια άλλη συζήτηση, που έχει όμως ως προαπαιτούμενο τη συνειδητοποίηση του ρόλου των τιμών.
