«Εχω ίσως φτάσει στην ηλικία που αναμετράται κανείς με τους ιδρυτικούς μύθους της ανθρωπότητας. Με τα θεμελιώδη ερωτήματα…» αναγνωρίζει ο Χρήστος Χωμενίδης κι αυτό κάνει γράφοντας τα τελευταία χρόνια. Μετά τον μυθιστορηματικό του Σικελιανό, στον «Βασιλιά της» που κυκλοφόρησε πρόσφατα τολμά και τα καταφέρνει περίφημα να γράψει τη δική του Ιλιάδα και να ξαναδώσει τη χαμένη τιμή του Μενελάου.
Στο μεταξύ, οι τολμηρές εκπλήξεις είναι πολλές. Η Ωραία Ελένη του πρώτα «κλέβει» τον Μενέλαο (είχα κι εγώ μια γιαγιά που το τόλμησε και την αποκλήρωσαν και συγκινούμε όσο να 'ναι) και στη συνέχεια ο Μενέλαος με τη σειρά του τους επιτρέπει να «κλεφτούνε» με τον Πάρη.
Αλλωστε τι να λέμε, ο Χρήστος επιμένει: «Νομίζω ότι γενικά οι γυναίκες διαλέγουν τους άντρες τους. Οι γυναίκες θέτουν -έστω και άρρητα- τους όρους της σχέσης. Και οι γυναίκες κατά κανόνα αποφασίζουν πότε μια σχέση έχει τελειώσει. Τα αρσενικά -τι τα θέλετε;- είμαστε όντα ατελέστερα και αφελέστερα. Θέλουμε να νομίζουμε πως κρατάμε τα γκέμια. Κούνια που μας κούναγε!».
Αναγνωρίζει, βεβαίως, στον Μενέλαο την ελευθερία του δευτερότοκου: «Στον Αγαμέμνονα πέφτει το βάρος να αποδειχθεί αντάξιος του πατέρα του, να κερδίσει πίσω τις Μυκήνες. Ο Μενέλαος έχει ασύγκριτα μεγαλύτερη ελευθερία να επινοήσει πρωτοτύπως τον εαυτό του. Θα λαχταρούσα να ήμουν δευτερότοκος. Είμαι -αλίμονο- μοναχοπαίδι…» μονολογεί και ειλικρινά, ως μοναχοπαίδι, τον καταλαβαίνω.
Οσο για τον δικό του Τρωικό πόλεμο, «ο δικός μου Μενέλαος αφηγείται την πολιορκία της Τροίας με τη μέχρις ωμότητας ακρίβεια ενός πολεμικού ανταποκριτή», θα αναγνωρίσει.
Και μιλώντας στον «Φιλελεύθερο» θα παραδεχτεί το πόσο σημαντικός ήταν για την Ελένη ο Μενέλαος, ο οποίος κάθε φορά και την απελευθερώνει και την καταλαβαίνει. Και «τους αληθινά σημαντικούς ανθρώπους που συναντάμε στη ζωή μας τους περιέχουμε. Ακόμα κι όταν απομακρυνόμαστε από εκείνους. Ακόμα κι όταν μας χωρίζει ο θάνατος».
Λαχταρώντας κι οι δυο τους, ωστόσο, τη θαλπωρή που τους πρόσφερε η παιδική ηλικία: «Νομίζω ως γονείς αυτό λαχταρούμε κατά βάθος. Να επαναλάβουμε την παιδική μας ηλικία. Να τη ζήσουμε και πάλι διά των θυγατέρων και των γιων μας. Μέσα από τα μάτια της Νίκης Χ. ξαναγνωρίζω τον κόσμο. Ελπίζω να μου δοθεί και μια τρίτη φορά η ίδια χάρη υπό την ιδιότητα του παππού…»
Εδώ πια κανείς βεβαιώνεται. «Το σοφό παιδί» μεγάλωσε και ωρίμασε και εκτός από ένας αστραφτερός νους κι ένας σημαντικός συγγραφέας, μετά λόγου γνώσεως σας λέω ότι είναι και παιδί διαμάντι.
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
-Κύριε Χωμενίδη, τι έχει ο Μενέλαος και τον θελήσατε για ήρωά σας; Και η Ωραία Ελένη; Γιατί θελήσατε να την αλλάξετε; Ως και πιστή την κάνατε…
Οπως όλοι οι αρχετυπικοί ήρωες, έτσι και η Ωραία Ελένη και ο Μενέλαος Ατρείδης επιδέχονται πολλαπλών ερμηνειών. Κάθε γενιά τούς προσλαμβάνει ανάλογα με τα δικά της βιώματα και τις δικές της ανάγκες. Κάθε καλλιτέχνης -εφόσον κάνει την αποκοτιά να καταπιαστεί μαζί τους- τους ξαναπλάθει. Γι' αυτό και τέτοιοι ήρωες δεν γερνούν ποτέ… Ειλικρινά δεν ξέρω τι με ώθησε να γράψω τον «Βασιλιά της». Η έμπνευση προφανώς επωαζόταν μέσα μου -δίχως εγώ να το συνειδητοποιώ- επί χρόνια. Εχω ίσως φτάσει στην ηλικία που αναμετράται κανείς με τους ιδρυτικούς μύθους της ανθρωπότητας. Με τα θεμελιώδη ερωτήματα…
-«Δεν αποτίναξα την εξουσία του πατέρα μου για να φυλακιστώ σε έναν γάμο»: η δική σας Ωραία Ελένη τους κλέβει τους άντρες, δεν την κλέβουν, έτσι δεν είναι;
Ετσι είναι. Νομίζω ότι γενικά οι γυναίκες διαλέγουν τους άντρες τους. Οι γυναίκες θέτουν -έστω και άρρητα- τους όρους της σχέσης. Και οι γυναίκες κατά κανόνα αποφασίζουν πότε μια σχέση έχει τελειώσει. Τα αρσενικά -τι τα θέλετε;- είμαστε όντα ατελέστερα και αφελέστερα. Θέλουμε να νομίζουμε πως κρατάμε τα γκέμια. Κούνια που μας κούναγε!
-Αν ήταν πρωτότοκος και όχι δευτερότοκος γιος ο Μενέλαος θα ήταν αλλιώς; Θα ήταν υποχρεωμένος, ενδεχομένως, και να γίνει Αγαμέμνων;
Στον «Βασιλιά της», ο Αγαμέμνων διαμορφώνεται ψυχικά ως πρωτότοκος και ο Μενέλαος ως δευτερότοκος. Στον Αγαμέμνονα πέφτει το βάρος να αποδειχθεί αντάξιος του πατέρα του, να κερδίσει πίσω τις Μυκήνες. Ο Μενέλαος έχει ασύγκριτα μεγαλύτερη ελευθερία να επινοήσει πρωτοτύπως τον εαυτό του. Θα λαχταρούσα να ήμουν δευτερότοκος. Είμαι -αλίμονο- μοναχοπαίδι…
-Το ότι επιλέγετε να είναι γιατρός, είναι ήδη η πρώτη του αντίθεση όσον αφορά την εξουσία;
«Ο Βασιλιάς της» ολοκληρώθηκε στις 3 Ιανουαρίου του 2020. Σε ανύποπτο δηλαδή χρόνο, μήνες προτού ξεσπάσει η πανδημία, εγώ δημιουργούσα έναν χαρακτήρα ο οποίος βρίσκει την υπαρξιακή δικαίωση ασκώντας την ιατρική. Νιώθω πράγματι τεράστιο σεβασμό, δέος σχεδόν, για τους γιατρούς. Πιστεύω δε ότι ένας γιατρός, κάποιος που αναμετράται διαρκώς με την απόλυτη εξουσία του θανάτου, δεν θα έπρεπε κανονικά να παίρνει διόλου στα σοβαρά την πεπερασμένη εξουσία των ανθρώπων. «Είσαι σήμερα μονάρχης κι ίσαμ’ αύριο δεν υπάρχεις…», όπως λέει και ο Ελύτης.
-Τι έχετε κρατήσει ως έχει, τελικά, από την Ιλιάδα; Ο Δούρειος ίππος δεν υπήρξε καν, η Ελένη ήταν η πρόφαση…
Η Ιλιάδα -μην το ξεχνάτε- αποτελεί την επίσημη αφήγηση του Τρωικού Πολέμου. Ενα ιδρυτικό κείμενο του πολιτισμού και της πολιτικής, εγκεκριμένο από την καθεστηκυία τάξη τότε και μέχρι σήμερα. Δεν είναι τυχαίο πως τα παιδιά στην κλασική Αθήνα μάθαιναν γράμματα με τον Ομηρο ούτε ότι ο Μεγαλέξανδρος είχε την Ιλιάδα στο προσκέφαλό του. Ο δικός μου Μενέλαος αφηγείται την πολιορκία της Τροίας με τη μέχρις ωμότητας ακρίβεια ενός πολεμικού ανταποκριτή. Δεν καταδέχεται εξωραϊσμούς και στρογγυλέματα. Για τον Μενέλαο ο πόλεμος -κάθε πόλεμος- είναι ένα φρικτό γεγονός. Θρηνεί που από αδυναμία χαρακτήρα εμπλέκεται, έστω και ως πρόσχημα, σε αυτόν.
-Τα πάντα είναι «θέμα πειθούς και αυθυποβολής»;
Μάλιστα. Η πίστη προηγείται του θαύματος - η πίστη είναι το θαύμα. Εάν απαιτείς να δεις το θαύμα για να πιστέψεις, και να το δεις δεν θα πιστέψεις…
-«Είδαμε, όσο περιπλανιόμαστε στον κόσμο, κάτι που να άξιζε όχι τη ζωή μας, μια τρίχα έστω απ’ τα ωραία μας μαλλιά;». Τίποτα δεν αξίζει για να πεθάνει κανείς, κ. Χωμενίδη; Εντούτοις πεθαίνουν άνθρωποι για διάφορα, γιατί;
Ενα λεπτό! Το γεγονός ότι ο Μενέλαός μου χλευάζει τις περισσότερες ανθρωποκτόνες συγκρούσεις δεν τον κάνει μηδενιστή. Το αντίθετο! Το γεγονός ότι δεν θα καταδεχόταν να θυσιάσει τη ζωή του για ένα ψύλλου πήδημα ή για έναν θρόνο, ότι δίνει τόση αξία στον μετρημένο χρόνο που του αναλογεί πάνω στη Γη είναι που καθιστά μεγαλειώδη τη στάση του απέναντι στην Ελένη. Ο Μενέλαος ανεβαίνει πρόθυμα ως σφάγιο στον βωμό. Οχι όμως στον βωμό του πλούτου ή της εξουσίας. Αλλά της αγάπης.
-«Πάντως η αδελφή μου ήταν ημίθεα. Κατάρα αυτό. Να μην τα βρίσκεις ούτε με θεούς ούτε με ανθρώπους. Να μη χωράς πουθενά», έχετε συναντήσει στη ζωή σας, κ. Χωμενίδη, έναν τέτοιον άνθρωπο; Ή ενδεχομένως νιώσατε κάποια στιγμή ή κάποια εποχή έτσι;
Εάν έχω συναντήσει ημίθεο; Ημίθεοι, νομίζω, ήταν οι ροκ σταρ. Οσοι εφάρμοσαν την εντολή «live fast, die young». Εκείνοι που -όπως γράφει ο Τζακ Κέρουακ στον «Δρόμο» του- «τρελαίνονταν να ζήσουν, τρελαίνονταν να σωθούν, που ποθούσαν τα πάντα ταυτόχρονα, εκείνοι που ποτέ δεν χασμουριούνταν αλλά που καίγονταν σαν τα μυθικά κίτρινα ρωμαϊκά κεριά, που έσκαγαν σαν πυροτεχνήματα ανάμεσα στ’ αστέρια κι από μέσα τους ξεπηδούσε το μπλε φως της καρδιάς τους…». Ο Τζέιμς Ντιν, η Τζάνις Τζόπλιν, η Εϊμι Γούντχαουζ. Πολύ νωρίτερα ο Αρθούρος Ρεμπό… Σε εμάς ο Κώστας Καρυωτάκης και ο Κίτσος Μαλτέζος και ο Αλέκος Παναγούλης… Από τέτοιο υλικό είναι φτιαγμένη η Ελένη στον «Βασιλιά της».
- «Αντί για τον θάνατο ήρθε ο Πάρης»: η ψευδαίσθηση του έρωτα στη βεβαιότητα του θανάτου;
Ο έρωτας ουδέποτε είναι ψευδαίσθηση. Και ο πλέον σύντομος σε αναγεννά. Ο Πάρης λειτούργησε ως μοχλός για να αποδράσει η Ελένη από το παλάτι της Σπάρτης, το οποίο είχε καταντήσει για εκείνην πνιγηρό κελί φυλακής. Με αυτήν την έννοια είναι ευλογημένος. Και ο Μενέλαος πρώτος το παραδέχεται στον «Βασιλιά της».
- «Είμαι όμως βασιλιάς του εαυτού μου. Η κάθε μου μέρα μου ανήκει και την κυβερνώ κατά το κέφι μου», είναι και μια πρόταση ζωής όλο αυτό, δεν είναι;
Ασφαλώς. Το μόνο προτιμότερο από το να είσαι βασιλιάς του εαυτού σου είναι να είσαι βασιλιάς της Ελένης σου. Μα προκειμένου να σε διαλέξει η Ελένη για βασιλιά της, πρέπει να έχεις ήδη γίνει βασιλιάς του εαυτού σου.
-«Ενδοξος -το πιστεύω ακράδαντα- δεν είναι αυτός που κατακτά. Αλλά εκείνος που απελευθερώνει»: το πιστεύατε αυτό και νεότερος;
Σας το είπα. Για να γράψω τον «Βασιλιά της» έπρεπε να φτάσω στη σημερινή μου ηλικία. Ποτέ ωστόσο δεν θυμάμαι να διακατεχόμουν από το πάθος της κατάκτησης. Εχω άλλα τρομερά ελαττώματα. Μοναχοφάης, όμως, δεν είμαι.
- «Περαστικός είσαι. Περαστικός πρέπει να 'σαι». «Μέχρι να συναντήσω την Ελένη, ανήκα αποκλειστικά στην περιέργεια»: τώρα ο Μενέλαος και εντελώς φιλόσοφος. Λες και τα είδε και τα ξέρασε όλα, είναι και λίγο ο Μενέλαος της εποχής μας; Ενας Μενέλαος στα μέτρα σας;
Ο ίδιος ο Μενέλαός μου θα κοκκίνιζε εάν σας άκουγε να τον λέτε φιλόσοφο. «Θυμόσοφος είμαι», θα διόρθωνε. «Ενίοτε και αμπελοφιλόσοφος, όταν το τσούζω το κρασάκι μου!» Μακράν εμού το ψήλωμα του νου που κάνει κάποιον να περνιέται για φιλόσοφος. Ο τελευταίος φιλόσοφος αντάξιος της λέξης υπήρξε ο Κορνήλιος Καστοριάδης.
- «Τους έχετε όμως απαλλάξει από το πιο βαρύ. Από την ευθύνη της ζωής τους. Ο δούλος δεν αγωνιά για τίποτα»: μεγάλο… κουπί η ελεύθερη βούληση; Ισως γι’ αυτό και σήμερα πίσω από διάφορες συνωμοσίες και δοξασίες να ζούμε, τελικά, σαν δούλοι;
Πιστεύω πως είναι το μέγιστο στοίχημα για τον άνθρωπο, ανεξαρτήτως εποχής. Να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του. Να χειραφετηθεί. Εχω παρατηρήσει ότι πολλοί οι οποίοι θα έπρεπε να απολαμβάνουν την ελευθερία των υλικών τους προνομίων τελικά υποδουλώνονται σε αυτά. Η εξουσία, πολιτική και οικονομική, τείνει να αλλοτριώνει τους εξουσιαστές στον ίδιο -ίσως και σε μεγαλύτερο- βαθμό από τους εξουσιαζόμενους.
-«Με την Ελένη μάς συνέβαινε ουσιαστικά το ίδιο. Αναζητούσαμε κι οι δυο την παιδική μας ηλικία»: όλοι την παιδική μας ηλικία αναζητάμε; Τι είναι, τελικά, η παιδική μας ηλικία, ώστε να αποτελεί την ύψιστη επιδίωξη;
Για πάρα πολλούς ανθρώπους -συγκαταλέγομαι σε αυτούς- η παιδική ηλικία συνιστά έναν χαμένο παράδεισο. Εχει να κάνει σίγουρα με το πώς πέρασες τα πρώτα χρόνια σου, πόση αγάπη δέχθηκες για την ακρίβεια και όχι -προς Θεού- πόσες πληρωμένες παροχές… Νομίζω ως γονείς αυτό λαχταρούμε κατά βάθος. Να επαναλάβουμε την παιδική μας ηλικία. Να τη ζήσουμε και πάλι διά των θυγατέρων και των γιων μας. Μέσα από τα μάτια της Νίκης Χ. ξαναγνωρίζω τον κόσμο. Ελπίζω να μου δοθεί και μια τρίτη φορά η ίδια χάρη υπό την ιδιότητα του παππού…
-Αν σας ζητούσαν να χαρακτηρίσετε αυτό το βιβλίο με λίγα λόγια, ή να το κατατάξετε, τι θα λέγατε;
Είμαι ο πλέον ακατάλληλος για να χαρακτηρίσω ή να κατατάξω τα βιβλία μου.
- Ειλικρινά τώρα, εσείς πιστεύετε ότι θα υπήρχε γυναίκα που θα εγκατέλειπε αυτόν τον Μενέλαο, έστω και αν ήταν η Ωραία Ελένη;
Ούτε συζήτηση. Μόνο που εγκαταλείποντάς τον, θα τον έπαιρνε μαζί της. Τους αληθινά σημαντικούς ανθρώπους που συναντάμε στη ζωή μας τους περιέχουμε. Ακόμα κι όταν απομακρυνόμαστε από εκείνους. Ακόμα κι όταν μας χωρίζει ο θάνατος.
- Τώρα γιατί μου φαίνεται ότι αυτός ο «Βασιλιάς» σας είναι και στάση ζωής εφικτή για τον καθένα; Μπορεί να έχει μεγάλο κόπο, αλλά ο καθένας μας δεν θα μπορούσε να είναι ο Βασιλιάς της ζωής του;
Και θα μπορούσε και θα όφειλε. Με αυτή την έννοια, «Ο Βασιλιάς της» είναι μία προτροπή.
*Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο που κυκλοφόρησε 20 - 21 Ιουνίου
