Στα ανεπτυγμένα κράτη που επιδοτούν αδρά την πανεπιστημιακή εκπαίδευση, η κινητικότητα των φοιτητών από τη φτώχεια προς τη μεσαία τάξη (οικονομική κινητικότητα) είναι σαφώς ευκολότερη. Με άλλα λόγια είναι πιο εύκολο κάποιος φτωχός να αυξήσει δραστικά το εισόδημά του αν έχει πρόσβαση στη δωρεάν εκπαίδευση, ιδιαίτερα στη δωρεάν πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Αυτός είναι ο βασικός μηχανισμός που παραθέτουν όσοι πιστεύουν ότι η αυξημένη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης μειώνει την οικονομική ανισότητα. Το πρώτο διάγραμμα δείχνει ότι πράγματι υπάρχει αρνητική συσχέτιση μεταξύ της δαπάνης των κρατών για τριτοβάθμια εκπαίδευση και του δείκτη Gini της οικονομικής ανισότητας μέσα στα κράτη. Μάλιστα οι καλύτερες οικονομικές μελέτες του συγκεκριμένου ζητήματος δείχνουν ότι υπάρχει σχέση αιτίου αιτιατού (και όχι απλή συσχέτιση).
Στην Ελλάδα η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι θεσμικά δωρεάν αλλά η οικονομική κινητικότητα είναι περιορισμένη και η οικονομική ανισότητα σταθερά πάνω του ευρωπαϊκού μέσου όρου (δεύτερο διάγραμμα). Στην Ελλάδα κάποια πράγματα δεν πάνε καλά. Ένας σημαντικός παράγοντας είναι ότι προφανώς πρόσβαση στις καλές σχολές (που θα αύξαναν την οικονομική κινητικότητα) έχουν όσοι δαπανούν μεγάλα ποσά από τον οικογενειακό προϋπολογισμό. Άρα η πρόσβαση στις καλές σχολές δεν είναι δωρεάν. Μεγάλο όμως μερίδιο ευθύνης έχει και η τρέχουσα κατάσταση μέσα στα πανεπιστήμια που παράγει μεγάλο ποσοστό ανεργίας στους νέους.
Τι είδους πανεπιστήμια έχουν τα ανεπτυγμένα δυτικά κράτη που επιτυγχάνουν την οικονομική κινητικότητα;
Πρώτον οι κυβερνήσεις δεν παρεμβαίνουν στο ακαδημαϊκό έργο. Κυρίως δεν ελέγχουν τις προσλήψεις ακαδημαϊκού προσωπικού, τα προγράμματα σπουδών και την οικονομική σχέση των δημόσιων πανεπιστημίων με την αγορά. Τα πανεπιστήμια ελέγχουν σχεδόν όλες τις λειτουργικές τους αποφάσεις με βάση τον προϋπολογισμό που τους δίνεται από το κράτος και τα κονδύλια που απορροφούν από ιδιωτικούς πόρους. Τα πανεπιστήμια είναι αυτόνομα.
Τι ελέγχει το κράτος; Τα αποτελέσματα σε μια σειρά από βασικά ερωτήματα τα οποία θέτει στα πανεπιστήμια όταν τα αξιολογεί (με την αξιολόγηση να γίνεται από τους καλύτερους ακαδημαϊκούς σε κάθε γνωστικό αντικείμενο). Έχουν ζήτηση οι σχολές σας και τα προγράμματα σπουδών που ελεύθερα και αυτόνομα φτιάξατε; Βρίσκουν εργασία οι φοιτητές σας και με τι εισοδήματα; Έχετε ποιοτικό ερευνητικό έργο; Με άλλα λόγια σας αυτονομήσαμε πλήρως αλλά σας αξιολογούμε αυστηρά και μάλιστα σας αξιολογούν οι καλύτεροι. Και στον πυρήνα της αξιολόγησης βρίσκεται το αν οι φοιτητές σας μπορούν μετά τις σπουδές τους να αυξήσουν τα εισοδήματά τους. Όταν αυτό συμβαίνει, αυξάνεται η οικονομική κινητικότητα και μειώνεται η οικονομική ανισότητα.
Το επιχείρημα του άρθρου συνάδει με τη σύγχρονη κεντροαριστερή σκέψη, που ουδεμία σχέση έχει με την ελληνική αριστερά. Η μείωση της οικονομικής ανισότητας θέλει αυτονομία των ΑΕΙ και σοβαρή αξιολόγηση.
* Ο Μάνθος Ντελής είναι καθηγητής Χρηματοικονομικής στο Montpellier Business School
