Της Μαρίας Καραγιαννίδου*
Τις προηγούμενες δεκαετίες η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) επένδυσε σημαντικούς πόρους αλλά και τεχνογνωσία στις χώρες της Αφρικής κυρίως σε θέματα εμπορίου, εκπαίδευσης και αγροτικής πολιτικής. Τα τελευταία όμως χρόνια η συνεχής κρίση υγείας στην Αφρική παράλληλα με τη συνειδητοποίηση ότι η υγεία συνδέεται άμεσα με την οικονομική ανάπτυξη κάθε χώρας, έστρεψε και το ενδιαφέρον της Ε.Ε. στην προσπάθεια περιορισμού των χρόνιων παθογενειών που σχετίζονται με την υγεία. Σημειώνεται πως το 2018 στο Πεκίνο κατά την 7η συνάντηση του φόρουμ συνεργασίας μεταξύ Κίνας και Αφρικής η βελτίωση της δημόσιας υγείας στην Αφρική τέθηκε ως η βασικότερη από τις οκτώ προτεραιότητες για την ανάπτυξη της Αφρικής.
Παρόλο που η υγεία αποτελεί μια από τις βασικότερες προκλήσεις για κάθε χώρα, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Αφρική είναι πιο σύνθετες σε σύγκριση με κάθε άλλη Ήπειρο. Η Αφρική σήμερα συγκεντρώνει το 16% του συνολικού πληθυσμού της γης και το 24% του συνολικού πληθυσμού όσων ζουν με επιβαρυμμένη υγεία παγκοσμίως. Ο μέσος όρος ζωής είναι σήμερα τα 47 χρόνια, βελτιωμένος κατά μόλις 2 έτη σε σχέση με την προηγούμενη εικοσαετία. Σχεδόν το 80% της θνησιμότητας στην Αφρική οφείλεται σε ασθένειες που θα μπορούσαν να προληφθούν, παράλληλα η επιβάρυνση της υγείας του πληθυσμού από τα μη μεταδιδόμενα νοσήματα αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. Την ίδια στιγμή λιγότερο από το 2% του πληθυσμού καλύπτεται υγειονομικά και προσπαθεί να θεραπευθεί σε συστήματα υγείας που δεν πληρούν ούτε τις βασικές προϋποθέσεις.
Τα κυριότερα ζητήματα των συστημάτων υγείας της Αφρικής είναι συστημικά για αυτό και δυσεπίλυτα: διαχρονική απουσία οικονομικών πόρων, αποσπασματική χρηματοδότηση ιδρυμάτων και οργανισμών, δραματική έλλειψη υγειονομικού προσωπικού, περιορισμένη γνώση σε θέματα διοίκησης υπηρεσιών υγείας λόγω έλλειψης εξειδικευμένων στελεχών, αποθάρρυνση του υγειονομικού προσωπικού να εργαστεί στο σύστημα κυρίως λόγω της βαθιάς απαξίωσης των συστημάτων υγείας από τους πολίτες.
Την περίοδο 2013-2017 η Ε.Ε. υλοποίησε αρκετές δράσεις και προγράμματα στην Αφρική πετυχαίνοντας την αύξηση των εμβολιασμών στα παιδιά, διασφαλίζοντας συνθήκες ασφαλούς τοκετού για εκατομμύρια γυναίκες καθώς και πρόσβαση με μεθόδους αντισύλληψης και δίδοντας πρόσβαση σε θεραπείες για τον ιό HIV.
Την τελευταία διετία όμως η Ε.Ε. έχει στραφεί σε μια πιο δομημένη και εποικοδομητική πολιτική με στόχο όχι μονάχα την αποσπασματική αντιμετώπιση μείζονων ζητημάτων αλλά κυρίως την σταδιακή αλλαγή κουλτούρας στη δόμηση των συστημάτων υγείας στην Αφρική και στην δημόσια υγεία.
Στην 71η Γενική συνέλευση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) τον Μάιο 2018 η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε) σε συνεργασία με τις Κυβερνήσεις της Ουγκάντας και της Αιθιοπίας διοργάνωσαν μια παράλληλη εκδήλωση (την πρώτη επίσημη), ώστε να μελετηθεί ο τρόπος που οι χώρες της Αφρικής θα προχωρήσουν στην υιοθέτηση επιστημονικά έγκυρων και αποτελεσματικών πολιτικών και προγραμμάτων ενίσχυσης των συστημάτων υγείας τους.
Ένα χρόνο αργότερα (Μάρτιος 2019) η Ε.Ε. δημιούργησε στο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Horizon την ενότητα «EU-Africa: Global Health Partnership» σε συνεργασία με διεθνή ιδρύματα. Η προκήρυξη για το πρόγραμμα είναι αυτή την περίοδο σε δημόσια διαβούλευση και η προώθηση νέων ιατρικών τεχνολογιών (με ταχεία απορρόφηση και με χαμηλό κόστος), η ανάπτυξη προγραμμάτων πρόληψης για τα μεταδιδόμενα αλλά και τα μη μεταδιδόμενα νοσήματα αποτελούν τις βασικές προτεραιότητες.
Τέλος, στις αρχές του φετινού καλοκαιριού (Ιούνιος 2019) η Ε.Ε. και ο Π.Ο.Υ. ένωσαν επισήμως πλέον τις οικονομικές και τεχνοκρατικές τους δυνάμεις με στόχο την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη ενίσχυση των συστημάτων υγείας στις χώρες της Αφρικής, της Ασίας και τα νησιά του Ειρηνικού. Κατά συνέπεια, την επόμενη τριετία (2019-2022) θα διατεθούν για αυτόν τον σκοπό από την Ε.Ε. 123,750 εκατ. ευρώ τα περισσότερα εκ των οποίων θα τροφοδοτήσουν πολιτικές υγείας στην Αφρική με στόχο την προώθηση της πρόληψης και την εδραίωση ενός βιώσιμου και διαθέσιμου σε όλους συστήματος πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Επιπλέον, ο στρατηγικός σχεδιασμός σε θέματα πολιτικής υγείας και η πρόσβαση σε νέες φαρμακευτικές τεχνολογίες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της Ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας.
Μέχρι σήμερα στην Αφρική δόθηκαν πολλά χρήματα για τη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού από τους διεθνείς οργανισμούς και τα ιδρύματα παρόλα αυτά η πορεία των συστημάτων υγείας της Αφρικής υπήρξε δυσανάλογη των πόρων. Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα (μεταξύ πολλών άλλων) ήταν οι ασυντόνιστες δράσεις όλων όσοι συνέδραμαν, η έλλειψη σχεδίου για δομικές αλλαγές και η αδυναμία συγκράτησης στην Αφρική του υγειονομικού προσωπικού που εκπαιδεύονταν. Η πρωτοβουλία της Ε.Ε να ενώσει της δυνάμεις της με τον Π.Ο.Υ σηματοδοτεί μια νέα προσέγγιση και μια νέα περίοδο στην αντιμετώπιση της υγείας στην Αφρική.
Ο ρόλος της Ε.Ε. κυρίως λόγω της υψηλής πλέον τεχνοκρατικής εμπειρίας της σε θέματα πολιτικής υγείας και η στοχευμένη διάθεση πόρων μας γεμίζει με αισιοδοξία για το μέλλον της υγείας των Αφρικανών. Η διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης κάθε Αφρικανού πολίτη στις ίδιες υπηρεσίες υγείας, ανεξαρτήτως του ύψους του εισοδήματός του/της και της κοινωνικής του/της θέσης και συνεπώς η βελτίωση της υγείας των πολιτών θα αποτελέσει ισχυρό παράγοντα για την ενίσχυση της οικονομίας της Ηπείρου και την συγκράτηση του πληθυσμού σε αυτήν.
* Η Μαρία Καραγιαννίδου είναι ερευνήτρια Care Policy and Evaluation Centre του London School of Economics, Συνεργαζόμενη με το Τμήμα Αφρικανικών Σπουδών του LSE και συνεργάτιδα του ΔΙΚΤΥΟΥ για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη
** Τo παραπάνω κείμενο αποτελεί μέρος του αφιερώματος του ΔΙΚΤΥΟΥ για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη «Ανακαλύπτοντας την Αφρική του 21ου αιώνα», με απόψεις ειδικών, προσωπικοτήτων κι επιστημόνων που σχετίζονται με την Αφρική και μας εισάγουν στον διάλογο για την νέα ανερχόμενη δύναμη παγκόσμιας κλίμακας που επηρεάζει άμεσα το μέλλον της Ελλάδας και της Ευρώπης.
Διαβάστε ακόμα:
- H στρατηγική πρόκληση της Αφρικής
- Δημοκρατία, ανάπτυξη και το μέλλον της Αφρικής
