Τα «υπαρξιακά» προβλήματα της Ε.Ε. δεν θα λυθούν με το Brexit δηλώνει στο liberal.gr ο καθηγητής, Κώστας Λάβδας, σημειώνοντας πως η Ευρώπη εξακολουθεί να ταλανίζεται από θεμελιώδεις προκλήσεις. «Θα μπορέσει τελικώς να τιθασευτεί η ακροδεξιά στο άρμα της πορείας της Ευρωζώνης και, γενικότερα, της ειρηνικής πορείας της Ένωσης;» αναρωτιέται για να τονίσει πως η ευρωπαϊκή ενοποίηση δεν είναι δεδομένη αφού ενθαρρύνονται εθνικές στρατηγικές στο εσωτερικό της.
Ο Κώστας Λάβδας επισημαίνει ακόμη ότι στην ίδια την Βρετανία δημιουργείται ένα διχαστικό κλίμα που ουδείς δύναται να είναι σίγουρος για το πως θα καταλήξει δεδομένου ότι ο Μπόρις Τζόνσον εξακολουθεί να επιχειρεί να εκβιάσει τις εξελίξεις ακόμη και σήμερα, επαναλαμβάνοντας και την πρόταση για πρόωρες εκλογές αν και γνωρίζει πως δεν θα έχει αποτέλεσμα
Παράλληλα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις εξελίξεις στην Ε.Ε. αφού όπως αναφέρει
Συνέντευξη στον Ανδρέα Ζαμπούκα
- Σε ποιο σημείο βρίσκεται η περιπέτεια του Brexit;
Οι τελευταίες εβδομάδες οδήγησαν σε συνεχή απομείωση των επιλογών του πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον. Πρόσφατα, τόσο η Βουλή των Κοινοτήτων όσο και η Βουλή των Λόρδων ενέκριναν το νομοσχέδιο για την αποτροπή ενός Brexit χωρίς συμφωνία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η στερλίνα ανέκαμψε προσωρινά με την είδηση της απόφασης του κοινοβουλίου που δεσμεύει την κυβέρνηση να μην προχωρήσει σε Brexit χωρίς συμφωνία και να ζητήσει παράταση του Brexit έως την 31η Ιανουαρίου εάν δεν έχει στο μεταξύ εγκριθεί μια νέα συμφωνία.
Η κυβέρνηση αναμένεται να καταθέσει τη Δευτέρα νέα πρόταση για την προκήρυξη πρόωρων εκλογών. Με δεδομένες τις ρωγμές στους συντηρητικούς και την άρνηση της αντιπολίτευσης, το πιθανότερο είναι η πρόταση αυτή να έχει την τύχη της προηγούμενης. Βέβαια εάν ο Johnson μπορούσε να καταφέρει να γίνουν οι εκλογές πριν την 31η Οκτωβρίου, θα συσπείρωνε πολλούς συντηρητικούς, αντι-ευρωπαϊστές αλλά και –απλά– αντι-Κόρμπυν ψηφοφόρους.
Στο μεταξύ, στις 17 Σεπτεμβρίου συνεχίζεται στη Βρετανία και η δικαστική μάχη για την ακύρωση της αναστολής των λειτουργιών του κοινοβουλίου μεταξύ 12 Σεπτεμβρίου και 14 Οκτωβρίου. Αλλά οι πιθανότητες να λυθεί το ζήτημα δια της δικαστικής οδού παραμένουν μικρές. Η πραγματική μάχη θα δοθεί, όπως όλα δείχνουν, στο κοινοβούλιο στο Λονδίνο και, στις 17-18 Οκτωβρίου, στη σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες.
- Είναι πια το Brexit αναπόφευκτο;
Παρά τις διαβεβαιώσεις του Τζόνσον, διάφορες εκβάσεις είναι ακόμη πιθανές. Συμπεριλαμβανομένης της αναβολής λήψης απόφασης, της παράτασης ή τελικά και της μη εξόδου μέχρι τις επόμενες εκλογές ή μέχρι ένα νέο δημοψήφισμα. Μπορεί, επίσης, ο Τζόνσον να επιχειρήσει να εκβιάσει τις εξελίξεις παραιτούμενος. Υπενθυμίζω ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει ήδη αποφανθεί (στις 10/12/2018), με αφορμή το Brexit, ότι κάθε κράτος-μέλος μπορεί μονομερώς να ανακαλέσει την γνωστοποίηση ενεργοποίησης της διαδικασίας του άρθρου 50 (πρόθεση αποχώρησης από την ΕΕ). Ο πρόεδρος Μακρόν το έχει επισημάνει, υπογραμμίζοντας ότι εξακολουθεί να αποτελεί και πολιτική πρόταση.
- Πιστεύετε ότι με το Brexit ανοίγει ο ασκός του Αιόλου για πιθανή διάλυση του Ηνωμένου Βασιλείου;
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Βρετανικό δημοψήφισμα του 2016 ανέδειξε δυο κρίσιμες διαιρετικές τομές, περιφερειακή και ηλικιακή. Η Αγγλία (με την εξαίρεση του Λονδίνου) και η Ουαλία στήριξαν «Leave», ενώ η Σκωτία και η Βόρεια Ιρλανδία ψήφισαν «Remain». Στις ηλικίες 18-24 το Remain έφτασε το 75% ενώ στους άνω των 65 έπιασε μόλις
Στη Σκωτία επανέρχεται η συζήτηση περί νέου δημοψηφίσματος, εφόσον στο Σκωτικό δημοψήφισμα του 2014 όλοι υπέθεταν ότι η συμμετοχή στην ΕΕ θα παρέμενε ως πλαίσιο. Ο στενά αγγλικός (όχι βρετανικός) εθνικισμός που εκφράζεται μέσα από την πολιτική του Τζόνσον αυξάνει την πόλωση και τις εντάσεις και ταυτόχρονα αποξενώνει τη Σκωτία.
Με δεδομένη την εμπειρία της διαπραγμάτευσης των όρων εξόδου που αποδείχτηκε εξαιρετικά περίπλοκη, υπήρξαν πρωτοβουλίες που κινητοποίησαν εκατομμύρια πολίτες υπέρ ενός νέου δημοψηφίσματος. Άλλωστε οι ενδείξεις από τις έρευνες κοινής γνώμης είναι ότι υπάρχει μεταστροφή σε πολλές περιοχές. Οπότε ένα νέο δημοψήφισμα εξακολουθεί να είναι πιθανό μετά τις επόμενες εκλογές, εάν η διαδικασία δεν έχει ολοκληρωθεί μέχρι 31 Οκτωβρίου.
- Και η επίδραση στην ΕΕ;
Μια έξοδος της Βρετανίας θα σήμαινε τόσο την ιστορική διατάραξη των ισορροπιών εντός της Ένωσης (επίδραση ισορροπίας ισχύος με ενδυνάμωση Γερμανίας και κινητοποίηση Γαλλίας) όσο και την ευκολότερη ανάδειξη αιτημάτων για δημοψηφίσματα παραμονής ή αποχώρησης και σε άλλες χώρες, ανάλογα με τις εκάστοτε εξελίξεις (επίδραση ντόμινο). Υπάρχει σήμερα μια εξελισσόμενη ευρωπαϊκή – αντιευρωπαϊκή διαιρετική τομή σε πολλές χώρες.
Αντίθετα με ό,τι υποστηρίζουν ορισμένες απλοϊκές αναγνώσεις, τα υπαρξιακά διλήμματα της ΕΕ δεν θα επιλυθούν με την έξοδο της Βρετανίας. Η ενίσχυση της συνοχής των 27 απέναντι στο βρετανικό πρόβλημα είναι επιφανειακή όσο και εφήμερη.
- Να στραφούμε στη Γερμανία. Τι σημαίνει η άνοδος της Εναλλακτικής για τη Γερμανία στις πρόσφατες εκλογές στη Σαξωνία και το Βραδεμβούργο;
Στην Γερμανία, ανατολικά κρατίδια όπως η Σαξωνία βιώνουν τη νοσταλγία του έθνους-κράτους, με τις φαινομενικά απεριόριστες δυνατότητες του για πολιτικό καθορισμό των δημόσιων πολιτικών, της απασχόλησης, της οικονομικής πολιτικής, κλπ. Αλλά η Εναλλακτική (AfD) αποτελεί φαινόμενο που διαφέρει αρκετά από κρατίδιο σε κρατίδιο, οπότε είναι δύσκολο να γενικεύσουμε με ασφάλεια, παρά τον συνήθη χαρακτηρισμό του κόμματος ως «ακροδεξιού».
Υπάρχουν εκφάνσεις προκλητικές που ενίοτε, σε μερικά κρατίδια, προσεγγίζουν στοιχεία νεο-ναζιστικού λόγου, όπως υπάρχουν και ισχυρές ενδείξεις στελεχών που προσπαθούν να μετατοπιστεί το κόμμα σε περισσότερο μετριοπαθή κατεύθυνση με στόχο τη συμμετοχή σε κυβερνητικές θέσεις. Το μέλλον του AfD αποτελεί κρίσιμο και ανησυχητικό αίνιγμα και αφορά τις προοπτικές της ευρωπαϊκής πολιτικής γενικότερα. Πάντως σε ομοσπονδιακό επίπεδο, η κυβερνητική συμμαχία CDU/CSU και SPD δεν απειλείται άμεσα αυτή τη στιγμή και θα συνεχίσει να κυβερνά, παρότι ο στόχος πλήρους εξάντλησης της κυβερνητικής θητείας μέχρι το 2021 μοιάζει δύσκολος.
- Στην Ιταλία, ορκίστηκε πάλι πρωθυπουργός ο Τζουζέπε Κόντε, αυτή τη φορά υποστηριζόμενος από συμμαχία Πέντε Αστέρων και Δημοκρατικού Κόμματος. Η σταθερότητα που φαίνεται να επιτυγχάνεται θα έχει μονιμότερα στοιχεία;
Η νέα κυβέρνηση στην Ρώμη βασίζεται σε μια φαινομενικά φιλο-ευρωπαϊκή πλειοψηφία, η οποία προέκυψε ουσιαστικά μέσα από μια συμμαχία αντι-Σαλβίνι. Με τον Λουίτζι ντι Μάιο, από τα Πέντε Αστέρια, ως υπουργό Εξωτερικών. Πρόκειται για μια αρκετά παράταιρη συμμαχία ενός φιλο-ευρωπαϊκού κεντροαριστερού κόμματος και ενός αντισυμβατικού κινήματος. Το προφανές ζήτημα που προκύπτει είναι αν ο Σαλβίνι έχει τρωθεί σοβαρά ή, αντίθετα, θα ενισχυθεί με αυτή την εξέλιξη.
Αυτό συζητείται παντού, μήπως η απομάκρυνση του Σαλβίνι αποδειχθεί προσωρινή και, σε εκλογικό επίπεδο, επανέλθει ενισχυμένος. Όμως θεωρώ ότι σε ένα βαθύτερο επίπεδο, το ζήτημα είναι κατά πόσον η Λέγκα – αρχικά ένα κόμμα εστιασμένο στο Βορρά – θα μπορέσει να ολοκληρώσει με επιτυχία τον από χρόνια συντελούμενο μετασχηματισμό της σε ένα νέο εθνικιστικό κόμμα εθνικής εμβέλειας. Και με ποια ατζέντα θα συντελεστεί ο μετασχηματισμός αυτός.
Ας μην ξεχνάμε ότι τις παραμονές της καθιέρωσης του ευρώ με συμμετοχή και της Ιταλίας, αποσοβήθηκε μια κρίση Βορρά-Νότου, που προοπτικά μπορούσε να σημάνει ακόμη και την αμφισβήτηση της ακεραιότητας του ιταλικού κράτους. Η μετέπειτα διαχείριση της εσωτερικής πολιτικής υποβόσκουσας κρίσης σε συνδυασμό πλέον με την ελπιδοφόρο συμμετοχή στο ευρώ, μπόρεσαν εν μέρει να αμβλύνουν τη συγκρουσιακή δυναμική, η οποία όμως εξακολουθεί να υφίσταται.
Το κέντρο βάρους της Λέγκα μετατοπίστηκε σε άλλες περιοχές και άλλες ατζέντες, αλλά σήμερα φαίνεται δύσκολο να φτάσει να γίνει κόμμα που θα προτάσσει την έξοδο της Ιταλίας από το ευρώ και την ΕΕ. Οπότε, παρόλο που ο Σαλβίνι είναι πιθανότατο να ενισχυθεί μέσα από την παροδική απομάκρυνση του από την εξουσία, το ερώτημα για την μελλοντική ευρωπαϊκή ατζέντα της Λέγκας θα απαντηθεί σε συνάρτηση και τις πολιτικές της ΕΕ.
Η ΕΕ οφείλει, μεταξύ άλλων, να αναπτύξει πολιτικές που να αποτυπώνουν στο νου και την καρδιά των ευρωπαίων πολιτών μια αίσθηση εξωτερικών συνόρων της Ένωσης και αποτελεσματικής διαχείρισής τους, διότι η μετανάστευση θα διαδραματίσει σε πολλά μέλη κρίσιμο καταλύτη πολιτικών εξελίξεων τα επόμενα χρόνια.
- Τελικά τι συμβαίνει στην Ευρώπη σήμερα;
Με δυο λόγια: βιώνουμε τη νοσταλγία της ιδεολογίας του έθνους-κράτους σε συνδυασμό με την αδυναμία των πολιτικών τάξεων να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Ενώ πλησιάζουμε τους τελευταίους μήνες του 2019, η Ευρώπη εξακολουθεί να ταλανίζεται από θεμελιώδεις προκλήσεις. Θα μπορέσει τελικώς να τιθασευτεί η ακροδεξιά στο άρμα της πορείας της ευρωζώνης και, γενικότερα, της ειρηνικής πορείας της Ένωσης;
Ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα αναφέρεται στις σχέσεις συμμαχιών και δημόσιων πολιτικών. Με άλλα λόγια, στο ερώτημα εάν και μέσα από ποιές συμμαχίες θα κατασταλάξουμε σε ένα μείγμα πολιτικής που θα απομακρύνει το φάσμα της κατάρρευσης των μεσαίων τάξεων και θα απαντήσει σε κάποια από τα ζητήματα που θέτει και η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία. Τέλος, υπάρχει το δραματικό ζήτημα εάν τα τεράστια κύματα της μετανάστευσης που επηρεάζουν σήμερα την Ευρώπη, την πολιτική και την κοινωνία της, θα τύχουν διαχείρισης με πνεύμα πραγματισμού και αυτοσυγκράτησης.
Η ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι ένα συναρπαστικό πείραμα, από τα σημαντικότερα στην ιστορία των δυτικών πολιτικών θεσμών. Έχουμε κάθε λόγο να επιθυμούμε να επιτύχει και ως ευρωπαίοι πολίτες και ως ελληνική πολιτική κοινότητα. Όμως η επιτυχία δεν είναι δεδομένη και οι ισορροπίες σήμερα τείνουν να ενθαρρύνουν εθνικές στρατηγικές στο εσωτερικό της Ένωσης.
*Ο Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι απόφοιτος του LSE και του MIT και έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, Αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Senior Research Fellow στο LSE, Καθηγητής στην Έδρα Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στη Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστημίου Tufts (ΗΠΑ).
