Του Σταύρου Τσερπέ*
Παροιμιώδης γενναιοδωρία στη χρήση του πλούτου
Η γενναιοδωρία του Αλέξανδρου υπήρξε παροιμιώδης και είναι χαρακτηριστικό, ότι όσο περισσότερο αυξάνονταν ο πλούτος του, τόσο περισσότερο γενναιόδωρος γινόταν. Ένιωθε μεγάλη χαρά, όταν πρόσφερε δώρα και δυσανασχετούσε περισσότερο με αυτούς που δεν δέχονταν τα δώρα του, παρά με αυτούς που ζητούσαν. Φαίνεται, ότι τόσα πολλά μοίραζε στους φίλους και σωματοφύλακες, ώστε η μητέρα του Ολυμπιάδα του έγραφε να βρει άλλο τρόπο να προσφέρει ευεργεσίες και να τιμά τους φίλους του, γιατί με τον τρόπο που σκορπά τα χρήματα και τα πλούτη, όχι μόνο απογυμνώνεται ο ίδιος, αλλά τους κάνει όλους ίσους με βασιλιάδες.
Αγάπη προς τη μητέρα του
Παροιμιώδης υπήρξε η αγάπη του Αλέξανδρου προς τη μητέρα του. Από τον καιρό που ήταν έφηβος και ζούσε μέσα στο κλίμα της έντονης αντιπαράθεσης της Ολυμπιάδας και του Φιλίππου, ο Αλέξανδρος τοποθετούσε πάντοτε τον εαυτό του δίπλα στη μητέρα του. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της έστελνε πολλά δώρα και χρήματα, αλλά φρόντιζε με τρόπο να περιορίζει την πολυπραγμοσύνη και την ανάμιξη της στην κρατική εξουσία του Αντίπατρου. Και όταν η Ολυμπιάδα του κατάγγελλε πολλούς και διάφορους στις επιστολές της, ανεχόταν με πραότητα το δύσκολο χαρακτήρα της. Όταν κάποτε ο Αντίπατρος του έγραψε μακροσκελή επιστολή εναντίον της, ο Αλέξανδρος είπε χαρακτηριστικά, ότι ο Αντίπατρος αγνοεί, ότι ένα δάκρυ της μητέρας σβήνει χιλιάδες γράμματα.
Σεβασμός από τους αντιπάλους
Ο Αλέξανδρος ήταν ο άνθρωπος που κέρδιζε τον απόλυτο σεβασμό των αντιπάλων του. Όταν καταδίωκε τον Βήσσο, που είχε απαγάγει το Δαρείο και τον έσερνε ως αιχμάλωτο του, έφτασε με λίγους συντρόφους του σε μια περιοχή όπου οι σφετεριστές της εξουσίας είχαν αφήσει ετοιμοθάνατο το Δαρείο και είχαν τραπεί σε φυγή, αφού τον έπληξαν με τα ακόντια τους. Ο Πολύστρατος, ένας από τους εταίρους του Αλέξανδρου, βρέθηκε πρώτος δίπλα στον ετοιμοθάνατο Δαρείο, που του ζήτησε λίγο νερό. Μιλώντας με πολλή δυσκολία ο Δαρείος, είπε στον Πολύστρατο ότι η μεγαλύτερη δυστυχία του είναι ότι δεν μπορεί να του ανταποδώσει την ευεργεσία, αλλά είναι σίγουρος ότι θα του την ανταποδώσει ο Αλέξανδρος και στον Αλέξανδρο θα την ανταποδώσουν οι θεοί, για τον τρόπο που μεταχειρίστηκε την οικογένεια του. Πρόσθεσε μάλιστα ο Δαρείος, ότι μέσω του Πολύστρατου δίνει το δεξί του χέρι στον Αλέξανδρο.
Αγάπη, πίστη, αφοσίωση στους συνεργάτες και φίλους
Λίγο πριν φτάσει στην Ισσό ο Αλέξανδρος πέρασε από την πόλη Ταρσό της Κιλικίας και καθώς ήταν καταϊδρωμένος και κατάκοπος λούσθηκε στα κρύα και κρυστάλλινα νερά του ποταμού Κύδνου, που είχε τις πηγές του στο όρος Ταύρος και χυνόταν στη θάλασσα της Κιλικίας. Το αποτέλεσμα ήταν να αρρωστήσει με πνευμονία, να παρουσιάζει υψηλό πυρετό και να έχει σπασμούς. Ο αγαπητός του γιατρός Φίλιππος ο Ακαρνάν κατέβαλε κάθε προσπάθεια να τον θεραπεύσει με διάφορα φάρμακα που ετοίμαζε. Ακριβώς τότε ο Αλέξανδρος πήρε επιστολή από τον Παρμενίωνα, που του συνιστούσε να προσέχει από το γιατρό του, γιατί υπήρχαν πληροφορίες, ότι είχε δεχθεί χρήματα από τον Πέρση βασιλέα, για να τον δηλητηριάσει. O Αλέξανδρος, έχοντας απόλυτη εμπιστοσύνη στο γιατρό και φίλο του, ήπιε το φάρμακο που του έδωσε μέσα σε κύλικα και την ίδια στιγμή του έδωσε το γράμμα του Παρμενίωνα να το διαβάσει.
Κάποτε ο Αλέξανδρος διάβαζε απόρρητη επιστολή που μόλις είχε πάρει από τη μητέρα του και ο φίλος του Ηφαιστίων, που έτυχε να κάθεται δίπλα του και πολύ κοντά του, τη διάβαζε κι αυτός. Ο Αλέξανδρος αντί να θυμώσει και να τον προσβάλει, σήκωσε το χέρι και τοποθέτησε το δακτυλίδι του πάνω στο στόμα του Ηφαιστίωνα σφραγίζοντας έτσι τη σιωπή με τη φιλική εμπιστοσύνη.
Αγάπη και τιμή προς τις τέχνες και τους εκπροσώπους των
Ο Αλέξανδρος ήταν γενναιότατος πολεμιστής και ικανότατος στη χρήση των όπλων, αλλά αγαπούσε συγχρόνως τις τέχνες και σεβόταν και θαύμαζε τους ανθρώπους που τις υπηρετούσαν.
Κατά το έτος 331 π.Χ. στην περιοχή της Φοινίκης ο Αλέξανδρος διοργάνωσε μεγάλους μουσικούς και αθλητικούς αγώνες. Οι τραγικοί ποιητές της εποχής του αποτελούσαν δυο ομάδες, έχοντας ως αρχηγό η μια το Θετταλό και η άλλη τον Αθηνόδωρο. Ο Θετταλός ήταν πολύ στενός φίλος του Αλέξανδρου. Χορηγοί για τους δραματικούς και μουσικούς αυτούς αγώνες ήσαν ο βασιλέας της Σαλαμίνας της Κύπρου Νικοκρέων και ο τύραννος Σόλων Πασικράτης, ενώ κριτές ήσαν οι επιφανέστεροι στρατηγοί του Αλέξανδρου, που τελικά έδωσαν το βραβείο στον Αθηνόδωρο. Ο Αλέξανδρος λυπήθηκε από το αποτέλεσμα, δήλωσε άτι προτιμούσε να χάσει το μισό του βασίλειο παρά να δει το φίλο του Θετταλό ηττημένο, αλλά ούτε τους κριτές προσπάθησε να επηρεάσει εκ των προτέρων, ούτε μέμφθηκε την κρίση τους εκ των υστέρων. Και επειδή ο Αθηνόδωρος είχε αθετήσει δέσμευση του για να παρευρίσκεται στον αγώνα των Διονυσίων και τιμωρήθηκε από τους Αθηναίους με πρόστιμο, ζήτησε από τον Αλέξανδρο να γράψει στους Αθηναίους να τον απαλλάξουν. Ο Αλέξανδρος, αντί να γράψει επιστολή, πλήρωσε ο ίδιος το πρόστιμο.
Στο εκστρατευτικό του σώμα υπήρξαν κι άλλοι άνθρωποι της τέχνης. Ένας από αυτούς, ο κιθαρωδός Αριστόνικος, έπεσε μαχόμενος ηρωικά κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στη Βακτριανή. Ύστερα από τη μάχη ο Αλέξανδρος διέταξε να του κατασκευάσουν χάλκινο ανδριάντα και να τον στήσουν στους Δελφούς. Ο ανδριάντας παρουσίαζε τον Αριστόνικο με την κιθάρα στο χέρι και με προτεταμένο το δόρυ.
Με τον τρόπο αυτό ο Αλέξανδρος ήθελε όχι μόνο να τιμήσει τη γενναιότητα του Αριστόνικου, αλλά και να προβάλει την αξία της μουσικής. Πίστευε, ότι η μουσική δημιουργούσε γενναίους ανθρώπους, γεμίζοντάς τους με ενθουσιασμό και ορμή.
Βαθύς σεβασμός και αυτοθυσία για τους δασκάλους
Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Τύρου, στις αρχές της Άνοιξης του 332 π.Χ., ο Αλέξανδρος οργάνωσε ολιγοήμερη εκκαθαριστική επιχείρηση εναντίον ομάδων Αράβων στον Αντιλίβανο, που εμπόδιζαν με τις συχνές επιθέσεις τους τον ανεφοδιασμό του στρατού του. Στην επιχείρηση αυτή ο σεβαστός δάσκαλος του Αλέξανδρου Λυσίμαχος επέμεινε και πέτυχε να του επιτραπεί να πάρει μέρος παρά την ηλικία του. Στην επιστροφή ο Αλέξανδρος και οι εταίροι του αποφάσισαν να συνεχίσουν την πορεία με τα πόδια, γιατί λόγω του ορεινού της περιοχής δεν μπορούσαν να συνεχίσουν έφιπποι. Λόγω ηλικίας ο Λυσίμαχος απέκαμε γρήγορα και ο Αλέξανδρος αποφάσισε να μείνει μαζί του με μερικούς άλλους εταίρους, ακολουθώντας με πιο αργό ρυθμό το κύριο μέρος του εκστρατευτικού σώματος. Στο μεταξύ νύχτωσε, η ομάδα του Αλέξανδρου ξέκοψε από το υπόλοιπο στράτευμα και επειδή η προς τα πρόσω πορεία ήταν αδύνατη, αποφασίσθηκε να σταθμεύσουν σε μία βουνοπλαγιά μέχρι να ξημερώσει. Καθώς όμως προχωρούσε η νύχτα, το κρύο γινόταν πιο διαπεραστικό και πιο πολύ απ'' όλους υπέφερε ο γέρο - Λυσίμαχος. Ο Αλέξανδρος, θεωρώντας ότι ο δάσκαλος του κινδύνευε να πεθάνει από το κρύο, έκανε κάτι το απίστευτα παράτολμο και ριψοκίνδυνο, γιατί ένιωθε ότι έπρεπε να τον σώσει. Μόνος προωθήθηκε αθόρυβα προς την απέναντι βουνοπλαγιά, όπου οι εχθροί σε ομάδες είχαν ανάψει φωτιές, εξουδετέρωσε με καταδρομική ενέργεια τα μέλη μιας εχθρικής ομάδας και μετέφερε αναμμένο ξύλο στην ομάδα του, με το οποίο άναψαν φωτιά και ο Λυσίμαχος σώθηκε.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Οι λαοί που κατακτήθηκαν από τον Αλέξανδρο παραδόθηκαν πρώτα στρατιωτικά και αργότερα υποτάχθηκαν στον ελληνικό πολιτισμό. Η ελληνική γλώσσα έγινε η επίσημη γλώσσα του απέραντου κράτους, εκτόπισε την Αραμαϊκή από τη Συρία, τις ιρανικές διαλέκτους από το περσικό κράτος και τις τοπικές διαλέκτους από τη Μικρά Ασία. Δεν τις κατάργησε, αλλά κυριάρχησε μέχρι του σημείου να μην υπάρχει, για παράδειγμα, εθνικό αλφάβητο στην περιοχή του κατακτηθέντος περσικού κράτους.
Το γεγονός ότι οι απέραντες εκτάσεις που κατέκτησε ο Αλέξανδρος διασπάστηκαν μετά το θάνατο του σε τοπικά βασίλεια, δεν εμπόδισε καθόλου την πορεία του εξελληνισμού, που ο ίδιος είχε προωθήσει κατά τη διάρκεια της ζωής του, μεταφέροντας τον ελληνικό τρόπο ζωής στη μακρινή Ασία, καθιερώνοντας γιορτές ελληνικού πολιτιστικού περιεχομένου, στρατολογώντας εντοπίους για ελληνική στρατιωτική εκπαίδευση και υπηρεσία, προωθώντας μικτούς γάμους και εγκαθιστώντας χιλιάδες Έλληνες στις νεοϊδρυθείσες Αλεξάνδρειες, οι οποίοι με τη σειρά τους εδραίωσαν τον εξελληνισμό της πολιτιστικής, της κοινωνικής και της κρατικής ζωής.
Ήδη, ζώντος του Αλέξανδρου, είχε εδραιωθεί η αντίληψη ότι για να είναι ένα άτομο ή ένα κράτος επιτυχημένο, έπρεπε να υιοθετήσει τον ελληνικό τρόπο ζωής και να χρησιμοποιεί την ελληνική γλώσσα. Στην περιοχή της Καππαδοκίας, για παράδειγμα, όπου ουδέποτε επιβλήθηκε απόλυτος μακεδονικός έλεγχος, οι τοπικοί ηγεμόνες συνέχιζαν ακόμα και διακόσια χρόνια μετά το θάνατο του Αλέξανδρου να είναι χορηγοί ελληνικών πολιτιστικών εκδηλώσεων και να εκδίδουν νομίσματα με καθαρά ελληνικά σχέδια, ενώ στο τοπικό βασίλειο της Αρμενίας οι βασιλιάδες αισθάνονταν την ανάγκη να παρουσιάζονται με ελληνική παιδεία. Στην περιοχή Δούρα του Ευφράτη ποταμού, τα νομικά κείμενα ήταν συνταγμένα στην ελληνική γλώσσα για τα επόμενα τετρακόσια χρόνια περίπου μετά το θάνατο του Αλέξανδρου, παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία των κατοίκων της περιοχής δεν ήσαν Έλληνες. Στην περιοχή των δυτικών ακτών της Ασίας, οι κάτοικοι της περιοχής που είχαν μετακομισθεί και εγκατασταθεί στην περιοχή από τον Κύρο το Μεγάλο, συνέχισαν για αιώνες να ντύνουν το στρατό τους με μακεδονική στρατιωτική ενδυμασία.
Είναι σπουδαίο να παρατηρήσουμε, ότι οποιοσδήποτε κάτοικος της Ασίας μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως Έλληνας, απλώς με το να μιλά την ελληνική γλώσσα, να μετέχει της ελληνικής παιδείας και να κοινωνεί των αγαθών του ελληνικού πολιτισμού. Οι κάτοικοι δεν ήσαν αναγκασμένοι να αλλάξουν τη θρησκεία τους ή να απαρνηθούν τα δικά τους πολιτιστικά αγαθά. Έτσι, Έλληνες κατέληξαν να καλούνται οι Αιγύπτιοι, οι Πέρσες, οι Εβραίοι, οι Σύριοι και γενικά όσοι μετείχαν της ελληνικής παιδείας.
Τους νέους δρόμους εμπορικών συναλλαγών που άνοιξε ο Αλέξανδρος είτε στη ξηρά είτε στη θάλασσα, διέσχιζαν Έλληνες έμποροι, μετακινώντας ασφαλώς αγαθά, αλλά διαδίδοντας και τις ελληνικές συνήθειες και τον ελληνικό πολιτισμό.
Αξιοσημείωτα επίσης είναι τα τεχνικά επιτεύγματα και οι τεχνικές δεξιότητες, που ο Αλέξανδρος και οι Έλληνες εισήγαγαν σ'' όλες τις κατακτηθείσες χώρες, κάτι που εντυπωσίασε ιδιαίτερα τους ντόπιους πληθυσμούς. Η μεταλλωρυχεία, η άρδευση, η ύδρευση, τα προηγμένα εργαλεία σε κάθε τομέα, η οικοδομική τέχνη, η αρχιτεκτονική, η μηχανική επιστήμη διαδόθηκαν από τους Έλληνες σ'' ολόκληρη την Ασία και βελτίωσαν σημαντικότατα τη ζωή των εντόπιων πληθυσμών. Άκμασαν την εποχή αυτή οι εμπειρικές επιστήμες και το ελληνικό πνεύμα μετακινήθηκε από την περιοχή της αναλυτικής θεωρητικής σκέψης, στις πρακτικές εφαρμογές της καθημερινής ζωής. Το ελληνικό πνεύμα ήρθε σε επαφή με νέους τρόπους σκέψης της Ανατολής και γονιμοποιήθηκε σε νέες μορφές πνευματικής δημιουργίας, στη φιλοσοφία, τα μαθηματικά, την ιατρική και τη λογική.
Η ελληνική γλώσσα, ζώντος ακόμα του Αλέξανδρου, ήταν η μόνη γραπτή γλώσσα σ'' ολόκληρη την αχανή περιοχή του περσικού κράτους και δείγματα της ζωτικότητας και της επίδρασής της συναντούμε μέχρι τη μακρινή Κίνα, όπου ανακαλύφθηκαν επιγραφές στην ελληνική γλώσσα σε ναούς του Πεκίνου. Στην περιοχή της Πενταποταμίας, πεντακόσια χρόνια ύστερα από τον Αλέξανδρο, οι Ινδοί βουδιστές συνέχιζαν να παριστάνουν ανάγλυφο το Δούρειο Ίππο μαζί με επεισόδια της ζωής του Βούδα, ένα θέμα που κληροδοτήθηκε από το γειτονικό ελληνικό βασίλειο της Βακτρίας.
Όλα αυτά δε σημαίνουν φυσικά, ότι στα απέραντα κράτη της Ασίας ο εξελληνισμός των πληθυσμών ήταν απόλυτος και διαρκής. Οι τοπικές παραδόσεις διατηρήθηκαν στα πλαίσια της οικογένειας και ιδιαίτερα στις πολυάριθμες και πολυπληθείς αγροτικές κοινότητες. Ακόμα και στη γλώσσα της διοίκησης διατηρήθηκαν λέξεις των εντοπίων πληθυσμών και οι αγροτικοί πληθυσμοί συνέχισαν να δημιουργούν στα πλαίσια της παλαιάς πολιτιστικής τους ταυτότητας. Κυρίαρχο όμως στοιχείο ήταν το ελληνικό πνεύμα, που ήταν το πιο πολύτιμο κληροδότημα του Αλέξανδρου στην Οικουμένη.
Καθώς οι αιώνες θα συνεχίσουν ασταμάτητα να παρελαύνουν από τη σκηνή της Ιστορίας, ο Αλέξανδρος θα είναι πάντα ζωντανός και πάντα Μέγας. Και όσο θα υπάρχουν άνθρωποι, θα υπάρχουν πάντοτε εκείνοι που θα τρέφουν γι'' αυτόν απεριόριστο θαυμασμό, θα νιώθουν μοναδικό ενθουσιασμό, θα πλημμυρίζουν από μοναδική συγκίνηση και θα τον τιμούν και θα τον ευλογούν για την ανεπανάληπτη προσφορά του στην ιδέα του ανθρώπου, στον ελληνισμό και στην οικουμένη.
* Ο κ. Σταύρος Τσερπές είναι Αντιστράτηγος ε.α και το άρθρο αυτό όπως και τα λοιπά που φιλοξενούνται στο Liberal είναι μέρος Μελέτης που παρουσιάστηκε στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας (Universitatea Nation Na?ionala de Aparare (UNAp) Carol) της Ρουμανίας στο Βουκουρέστι.
Μπορείτε να διαβάσετε το 1ο Μέρος του αφιερώματος εδώ, το 2ο Μέρος εδώ, το 3ο Μέρος εδώ και το 4ο μέρος εδώ.
