Του Αλέξανδρου Σκούρα
Ένα από τα σημαντικότερα διδάγματα στον δημόσιο λόγο είναι πως ο τρόπος με τον οποίο διατυπώνεις κάτι έχει καθοριστική σημασία στο πώς αυτό θα γίνει κατανοητό από τους συνομιλητές σου, στο αν θα το θυμούνται μετά από μισή ώρα, αλλά και στο αν θα το αντιμετωπίσουν θετικά ή αρνητικά.
Η ιστορία είναι γεμάτη από τέτοια παραδείγματα δημιουργικής χρήσης των λέξεων. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά αφορά τα ονόματα της Γροιλανδίας και της Ισλανδίας στον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό. Επειδή οι Δανοί ήθελαν να ενθαρρύνουν την αποίκηση της μακρινής και αφιλόξενης Γροιλανδίας της έδωσαν το ελκυστικό της όνομα που σημαίνει «πράσινη γη».
Αντιστρόφως, επειδή οι κάτοικοι της Ισλανδίας ήθελαν να κρατήσουν μακριά από το φτωχό σε πόρους νησί τους νέους αποίκους το ονόμασαν «γη των πάγων», μολονότι η Ισλανδία έχει ηπιότερο κλίμα απ' ό,τι θα φανταζόταν κανείς.
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στη γλώσσα της πολιτικής. Δεν είναι μόνο ελληνικό το φαινόμενο της χρήσης παράλογων ευφημισμών όπως «κέντρα φιλοξενίας» για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των παρατύπως εισελθόντων στη χώρα. Στοχαστές του διαμετρήματος του Χάγιεκ έχουν εδώ και καιρό προειδοποιήσει έναντι των πονηρών πειραγμάτων της γλώσσας για τη δημιουργία εντυπώσεων. Η «κοινωνική δικαιοσύνη» για παράδειγμα είναι ένας ιδιαίτερα υψιπετής όρος για την αναδιανομή των εισοδημάτων.
Ποιος από μας άλλωστε διαφωνεί με το να υπάρχει δικαιοσύνη στην κοινωνία μας; Αν όμως το ίδιο πράγμα το πούμε διαφορετικά, αν περιγράψουμε την ίδια αυτή διαδικασία ως μια εξαναγκαστική απαλλοτρίωση των καρπών του μόχθου μας προκειμένου η εκάστοτε εξουσία να στηρίξει τις ομάδες ανθρώπων που της είναι περισσότερο πολιτικά χρήσιμες, τότε η δύναμη της πειθούς μάλλον αλλάζει κατεύθυνση.
Κάντε λοιπόν αυτό το πείραμα: Δοκιμάστε να βρείτε πόσους ευφημισμούς χρησιμοποιούνται καθημερινά στον δημόσιο διάλογο, και ταυτόχρονα προσπαθήστε να μιλήσετε για τα ίδια πράγματα διαφορετικά, με τρόπο που αντανακλά καλύτερα την πραγματική τους φύση.
Μια εξαιρετική τέτοια προσπάθεια είναι ο πίνακας που ανέβασε πριν από λίγες μέρες στο Facebook η βρετανική Taxpayers' Alliance: Μας προτείνει, αντί για «κρατικά χρήματα» να αρχίσουμε να μιλάμε για χρήματα των φορολογουμένων. Αντί λέμε ότι το κράτος «επενδύει» σε κάτι, ας λέμε ότι το κράτος δαπανά σε κάτι τα χρήματα των φορολογουμένων. Αντί οι πολιτικοί μας να λένε ότι μας ζητούν να πληρώσουμε λίγο περισσότερους φόρους, ας μας πουν την αλήθεια: χρησιμοποιούν την απειλή της φυλάκισης για να μας υποχρεώσουν να πληρώσουμε περισσότερα.
Και βεβαίως, ας εγκαταλείψουμε επιτέλους τη φενάκη της λέξης «δωρεάν». Ούτε η δημόσια παιδεία, ούτε η δημόσια υγεία, ούτε κανένα αγαθό που παρέχει το κράτος δεν είναι «δωρεάν». Όλα αυτά παράγονται και διατίθενται με κόστος, το οποίο φυσικά καταβάλλουν οι φορολογούμενοι.
Τι θα λέγαμε για παράδειγμα αν οι πολιτικοί μας ομολογούσαν ότι, όπως κατέγραψε η πρόσφατη σχετική μελέτη του ΚΕΦίΜ, για τη «δωρεάν» πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια παιδεία πληρώνουμε περίπου όσα και οι εταίροι μας στην ΕΕ συν 1,5 δις ευρώ το χρόνο εκτός φόρων, από την τσέπη μας, την ώρα που δηλώνουμε οι λιγότεροι ικανοποιημένοι από την δημόσια παιδεία μεταξύ των κρατών του ΟΟΣΑ;
Ας σταματήσουμε λοιπόν να ζαχαρώνουμε την αλήθεια και ας αρχίσουμε να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Μόνο έτσι θα συνειδητοποιήσουμε την ανάγκη για βαθιές αλλαγές.
