Του Γιάννη Σ. Καλαντζάκη
Η πιο συνηθισμένη είδηση την εβδομάδα μετά το ορθόδοξο Πάσχα είναι εκείνη που περιγράφει τροχαία ατυχήματα με τραυματισμούς ή θανάτους. Και η πιο συνηθισμένη αντίδρασή μας είναι ότι δεν μας αφορά (εμείς πάντα προσέχουμε) και ότι πάντα κάτι ή κάποιος φταίει, που εμείς δεν μπορούμε να επηρεάσουμε. Τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά αν ο καθένας μας ήταν θύμα τροχαίου ή πολύ κοντά σε θύμα τροχαίου με την πιθανότητα να συμβεί αυτό να αγγίζει το 12%.
Οι περισσότερες διεθνείς προσεγγίσεις για το θέμα έχουν σαν σημείο αναφοράς το σουηδικό μοντέλο που εκπονήθηκε το 1997, έχει τον εμβληματικό τίτλο “Vision zero” (“όραμα μηδέν”) και μέχρι σήμερα έχει υιοθετηθεί από πολλές χώρες όχι όμως από την Ελλάδα. To “'Οραμα μηδέν” απλά σημαίνει ότι καμιά απώλεια ζωής δεν είναι αποδεκτή. Η στρατηγική του σχεδίου "Όραμα μηδέν" απαιτεί να κάνουμε τα πάντα για να θεωρήσουμε την οδική ασφάλεια όλο και περισσότερο ως βασικό θέμα του βιώσιμου κοινωνικού εκσυγχρονισμού και περιέχει συγκεκριμένες συστάσεις που απευθύνονται σε όλους τους εμπλεκόμενους στην οδική ασφάλεια: στο κράτος, στις Περιφέρειες, στους Δήμους και στους πολίτες.
Ο πυρήνας αυτής της προσέγγισης είναι η γνώση ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς λάθη στο οδικό σύστημα. Χωρίς να τον απαλλάξει από την ευθύνη του, το σύστημα αυτό πρέπει να σχεδιαστεί έτσι ώστε τα σφάλματα να μην έχουν, στο μέτρο του δυνατού, θανατηφόρες συνέπειες. Το οδικό σύστημα πρέπει να προσαρμοστεί στον άνθρωπο και όχι το αντίστροφο. Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς στον τομέα της οδικής ασφάλειας απαιτούνται εδώ κι όλοι μοιράζονται την ευθύνη. Εκτός από το σαφή στόχο, η στρατηγική “'Οραμα μηδέν” περιλαμβάνει μακροπρόθεσμη εφαρμογή με βάση ένα λεπτομερές σύνολο μέτρων και κατάλληλα εργαλεία διαχείρισης. Προκειμένου να ληφθεί υπόψη η πτυχή της βιωσιμότητας και της κοινωνικής σημασίας, ένα εθνικό σχέδιο δράσης πρέπει να βασίζεται στην κατευθυντήρια αρχή: "Η οδική ασφάλεια είναι δικαίωμα και υποχρέωση για όλους”.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε 4 βασικές παραδοχές του σχεδίου “'Οραμα μηδέν” και να τις ενσωματώσουμε στην πολιτική και στην κουλτούρα μας:
1. Οι άνθρωποι κάνουν λάθη.
2. Η σωματική ικανότητα των ανθρώπων είναι περιορισμένη.
3. Η ζωή δεν είναι διαπραγματεύσιμη.
4. Οι πολίτες έχουν δικαίωμα σε ένα ασφαλές οδικό σύστημα κι ένα ασφαλές περιβάλλον εργασίας.
Η οδική ασφάλεια είναι ένα παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό θέμα συζήτησης. Το Παγκόσμιο Σχέδιο των Ηνωμένων Εθνών για την οδική ασφάλεια προωθεί πέντε πυλώνες που στοχεύουν στη σταθεροποίηση και μείωση των παγκόσμιων τροχαίων ατυχημάτων. Αυτοί οι ολιστικοί κι επικεντρωμένοι στο αποτέλεσμα πυλώνες είναι: 1) η διαχείριση οδικής ασφάλειας, 2) ασφαλέστεροι δρόμοι και κινητικότητα, 3)ασφαλέστερα οχήματα, 4) ασφαλέστεροι χρήστες του οδικού δικτύου και 5) άμεση απόκριση μετά τη συντριβή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καθορίσει τις αρχές για την Ευρωπαι?κη? Χα?ρτα Οδικής Ασφάλειας κι έχει καλέσει δημόσιους φορείς, ιδιωτικές εταιρείες και ενώσεις πολιτών να τις υιοθετήσουν (εδώ το πλήρες κείμενο). Αρκετές ιδιωτικές εταιρείες στην Ελλάδα και επαγγελματικοί σύλλογοι υιοθέτησαν τις αρχές, αλλά καμιά Περιφέρεια ή Δήμος!
Πολλές χώρες έχουν εθνικά στρατηγικά σχέδια οδικής ασφάλειας. Στην Ελλάδα το πιο ολοκληρωμένο σχέδιο έχει περιγραφηθεί από τη ΝΔ με τον τίτλο “Προσέχω” και την εκπόνηση 6 προγραμμάτων που αφορούν στην: εκπαίδευση οδικής ασφάλειας, επιτήρηση της κυκλοφορίας, ασφάλεια οδικών υποδομών, αναβάθμιση τεχνικού οχημάτων, προώθηση ευφυών συστημάτων μεταφοράς (ασφαλή οχήματα) και άμεση βοήθεια στους παθόντες. Έχει βασιστεί στη μελέτη του ΕΜΠ για την “Ανάπτυξη Στρατηγικού Σχεδίου για τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας στην Ελλάδα, 2011-2020”.
Σε σχετική ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής “προς ένα ευρωπαϊκό χώρο οδικής ασφάλειας: πολιτικές κατευθύνσεις για την οδική ασφάλεια 2011-2020” επισημαίνεται η τεράστια σημασία του θέματος της διακυβέρνησης: "σύμφωνα με τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, οι οποίες είναι ενσωματωμένες στην έννοια της συντρέχουσας αρμοδιότητας, δεσμεύσεις και συγκεκριμένες ενέργειες θα απαιτηθούν στο επίπεδο των ευρωπαϊκών αρχών, των κρατών μελών, των περιφερειακών και τοπικών φορέων και των παραγόντων της κοινωνίας των πολιτών, ανάλογα με τους τομείς αρμοδιότητας εκάστου εξ αυτών”.
Ένα τέτοιο παράδειγμα περιφερειακής πολιτικής είναι τα West Midlands του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου αποφάσισαν ποια μέτρα οδικής ασφαλείας χρειάζονται στην Περιφέρειά τους, αντί να υιοθετήσουν τους κεντρικούς εθνικούς στόχους. Αποφάσισαν τη δημιουργία μιας στρατηγικής ομάδας περιφερειακής οδικής ασφάλειας, η οποία εργάστηκε για την εφαρμογή δραστηριοτήτων οδικής ασφάλειας, μέσω ενός μνημονίου συμφωνίας όλων των εμπλεκόμενων μερών. Η ομάδα αυτή σε επίπεδο Περιφέρειας καθόρισε τη στρατηγική προσέγγιση σε όλες τις πτυχές της οδικής ασφάλειας στην Περιφέρεια, ανέπτυξε περιφερειακό σχέδιο δράσης για την οδική ασφάλεια, εξασφάλισε ότι όλοι οι εταίροι υιοθέτησαν μια προσέγγιση αποτελέσματος με μετρήσιμο στόχο το οποίο παρακολουθούνταν από την ομάδα, παρακολούθησε και ανέλυσε δεδομένα τροχαίων ατυχημάτων έναντι του στόχου μείωσης και τέλος αξιολόγησε την αποτελεσματικότητα των δραστηριοτήτων για τη μείωση των τροχαίων ατυχημάτων. Οι στόχοι για τους Δήμους ήταν: η διεξαγωγή μελετών σχετικά με τις συγκρούσεις που προκύπτουν από τη χρήση οχημάτων σε δρόμους ή τμήματα των οδών, εντός της περιοχής τους, η λήψη μέτρων για την πρόληψη τέτοιων ατυχημάτων και η κατασκευή νέων δρόμων.
Ένα παράδειγμα τοπικής πολιτικής είναι το δίκτυο 40 πόλεων των ΗΠΑ (“vision zero network”), το οποίο έχει καθορίσει τα κριτήρια που χαρακτηρίζουν μια πόλη με “Όραμα Μηδέν” (Vision Zero City), (όπως αναδημοσιεύθηκαν στην ιστοσελίδα του Πανελλαδικού Συλλόγου «SOS Τροχαία Εγκλήματα»):
1. Έχει θέσει ένα σαφή στόχο εξάλειψης των θανάτων και των σοβαρών τραυματισμών από τροχαίες συγκρούσεις.
5. Ο Δήμαρχος έχει δημόσια δεσμευτεί επίσημα να κάνει πράξη το “Όραμα Μηδέν”.
6. Ένα σχέδιο ή μια στρατηγική για το “Όραμα Μηδέν” είναι σε ισχύ, ή ο Δήμαρχος έχει δεσμευτεί αυτή να γίνει πράξη εντός σαφούς χρονικού πλαισίου.
7. Συμμετέχουν σ αυτό οι βασικοί τομείς υπηρεσιών της πόλης (συμπεριλαμβανομένων της αστυνομίας, των μεταφορών και της δημόσιας υγείας).
Το θέμα “οδική ασφάλεια” δεν είναι ψηλά στην ατζέντα των υποψηφίων Δημάρχων ή Περιφεριαρχών. Κάθε ενεργός πολίτης θα μπορούσε να απευθύνει τα ακόλουθα ερωτήματα σε νυν Δημάρχους και Περιφερειάρχες:
1. Έχετε πλήρη εικόνα των συμβάντων τροχαίων συγκρούσεων στη περιοχή ευθύνης σας; Θεωρείτε ότι στην περιοχή ευθύνης σας οι δρόμοι είναι ασφαλείς για όλους τους χρήστες, ιδιαίτερα για τους ευάλωτους;
8. Θα δεσμευόσασταν δημόσια να πετύχετε το στόχο “'Οραμα Μηδέν” στη διάρκεια της θητείας σας;
9. Πως μπορείτε να αποδείξετε ότι προωθείτε μια συστηματική συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στην περιοχή ευθύνης σας;
10. Πως θα ενημερώσετε τους πολίτες για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους ως προς τον κοινό στόχο “'Οραμα Μηδέν”;
Ένα εθνικό στρατηγικό σχέδιο για την οδική ασφάλεια πρέπει να εφαρμοστεί σε επίπεδο Περιφερειών και Δήμων με δράσεις με μετρήσιμα αποτελέσματα. Η θεσμοθέτηση ενός ετήσιου Περιφερειακού Βραβείου Οδικής Ασφάλειας στο βαυαρικό πρότυπο και η υιοθέτηση της Ευρωπαι?κη?ς Χα?ρτας Οδικής Ασφάλειας θα ήταν παραδείγματα ολιστικών δράσεων μετρήσιμου αποτελέσματος από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, για όλους τους πολίτες μέσω όλων των διαθέσιμων ευρωπαϊκών, εθνικών και περιφερειακών πόρων.
*Ο Γιάννης Σ. Καλαντζάκης είναι entrepreneur υπηρεσιών υγείας & σύμβουλος επιχειρήσεων σε θέματα ιατρικού τουρισμού, ποιότητας και διαχείρισης προσωπικών δεδομένων (GDPR). Είναι υποψήφιος Περιφερειακός Σύμβουλος για την ΠΕ Ηρακλείου με το συνδυασμό “ΚΡΗΤΗ ΜΠΡΟΣΤΑ”
