Του Γεράσιμου Κολαΐτη*
Αν και η πλειονότητα των φτωχών οικογενειών δεν παραμελούν τα παιδιά τους, πληθαίνουν την τελευταία 10ετία τα περιστατικά παραμέλησης ή/και εγκατάλειψης παιδιών λόγω αδυναμίας των γονέων τους να τα μεγαλώσουν όπως πρέπει. Την ίδια περίπου περίοδο αυξάνεται και ο αριθμός των παιδιών μεταναστών και προσφύγων που εγκαταλείπονται στη χώρα μας για μια καλύτερη τύχη. Ο ρόλος των γονέων σε συνθήκες οικονομικής στέρησης και ανέχειας ή/και πίεσης π.χ. λόγω πολέμου γίνεται πιο στρεσογόνος και δύσκολος.
Από το 2008 περίπου παρατηρείται ένας διαρκώς και σημαντικά αυξανόμενος αριθμός παιδιών που κατόπιν εισαγγελικής εντολής παραπέμπονται στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» (και πολύ λιγότερα ή καθόλου σε άλλα παιδιατρικά νοσοκομεία), με αίτημα την αξιολόγηση (ιατρική, ψυχοκοινωνική) προτού βρεθεί θέση γι' αυτά σε κάποιο ίδρυμα παιδικής προστασίας. Ενδεικτικά πριν από το έτος 2010: 20, το έτος 2011: 80, το 2013: 183, το 2014: 170, το 2015: 149, το 2016: 125 (49% πρόσφυγες), το 2017: 178 (40% πρόσφυγες), το 2018: 221 (37,5% πρόσφυγες).
Τις τελευταίες εβδομάδες περί τα 40 παιδιά (ή ένα μικρό «ίδρυμα») «φιλοξενούνται» στο μεγαλύτερο παιδιατρικό νοσοκομείο της χώρας, και ενός από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης, το Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία», προορισμένου να παρέχει τριτοβάθμια περίθαλψη...
Όλα τα παρακάτω αναφερόμενα στοιχεία είναι τεκμηριωμένα και προέρχονται κυρίως από δύο μελέτες: 1) Φαρμακοπούλου και συν. (2012) (Παιδοψυχιατρική Κλινική ΕΚΠΑ, δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό «Κοινωνική Εργασία») και 2) Γεωργουσοπούλου και συν. (2017) (διπλωματική εργασία, Α' Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ).
Προέλευση-Αιτίες παραπομπής
Τα παιδιά αυτά (μέσης ηλικίας 6 ετών) προέρχονται συνήθως από πολυμελείς οικογένειες (2/3), χαμηλού ΚΟΚ επιπέδου, με οικογενειακά προβλήματα (3/4) και λιγότερο συχνά ψυχικό νόσημα ή χρήση ουσιών στους γονείς (1/5). Τα μισά εξ αυτών ήταν μετανάστες/πρόσφυγες. Στα 2/3 των περιπτώσεων υπάρχει παραμέληση, και κακή διαβίωση των παιδιών, στο 1/3 συναισθηματική και σωματική κακοποίηση, χρήση ουσιών από γονείς στο 1/5, επαιτεία στο 1/5 και εγκατάλειψη στο 1/10.
Η μεγάλη πλειονότητα αυτών των παιδιών είναι υγιή σωματικά (16% είχαν κάποιο πρόβλημα υγείας, για το οποίο ωστόσο δεν νοσηλεύονται), 41% ήταν ανεμβολίαστα (προφανώς όχι για ιδεολογικούς λόγους!) και δεν παρουσιάζουν γενικώς μείζονα προβλήματα ψυχικής υγείας. Βεβαίως, η σοβαρή παραμέληση που πολλά παιδιά έχουν βιώσει, αναπόφευκτα τα έχει επηρεάσει στο γνωστικό/μαθησιακό, ψυχολογικό ή/και κοινωνικό τομέα.
Παραμονή στο νοσοκομείο και επιπτώσεις
Μάλιστα, ενώ η μέση παραμονή τους στο νοσοκομείο δεν ξεπερνούσε στο παρελθόν τις 2 εβδομάδες, στην έρευνα της Γεωργουσοπούλου και συν. η μέση διάρκεια «νοσηλείας» τους είναι τουλάχιστον ένας μήνας (από 2 εβδομάδες μέχρι 3½ μήνες), ενώ υπάρχουν περιπτώσεις παιδιών που παραμένουν μέχρι και 6 μήνες. Οι κυριότεροι λόγοι για τους οποίους είναι πια μεγάλη η παραμονή των παιδιών, και κυρίως των βρεφών, στο νοσοκομείο σχετίζονται με το μεγάλο αριθμό παιδιών, την πληρότητα των ιδρυμάτων που θα μπορούσαν να τα φιλοξενήσουν, τις απαιτητικές και χρονοβόρες προϋποθέσεις των πλαισίων όσον αφορά την επιλογή των παιδιών που θα δεχθούν. Επιπλέον λόγο συνιστά η έλλειψη προσωπικού στο πλαίσιο προστασίας όπου φιλοξενούνται τα παιδιά, με αποτέλεσμα μεγάλες καθυστερήσεις στην επιλογή οικογενειών για αναδοχή ή υιοθεσία τους.
Η παραμονή, και μάλιστα παρατεταμένη, παιδιών στο γενικό παιδιατρικό νοσοκομείο χωρίς ιατρικούς λόγους, συνιστά κατάφωρη παραβίαση στοιχειωδών δικαιωμάτων του Παιδιού, και έχει ποικίλες επιπτώσεις στη σωματική και ψυχοκοινωνική υγεία τους. Από αυτά τα παιδιά 40% παθαίνουν λοιμώξεις (που μάλιστα οι πιθανότητες αυξάνουν με τη διάρκεια χρόνου νοσηλείας), ατυχήματα, και παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς (Γεωργουσοπούλου και συν. 2017).
Πολύ συνηθισμένη είναι επίσης η δυσφορία των γονέων νοσηλευόμενων παιδιών για ιατρικούς λόγους, καθώς και η δυσκολία, δυσφορία και αντίδραση του νοσηλευτικού, κυρίως, προσωπικού να αντιμετωπίσει πολλές φορές αντιδραστικές ή/και διαταρακτικές συμπεριφορές (εν πολλοίς αναμενόμενες, που όμως αρκετά συχνά ψυχιατρικοποιούνται και ζητείται η νοσηλεία τους στην Παιδοψυχιατρική Κλινική!) παιδιών που, χωρίς να είναι άρρωστα, βρίσκονται περιορισμένα στο νοσοκομείο, μακριά από οικεία πρόσωπα, χωρίς δραστηριότητες και κυρίως με αβέβαιο αύριο. Επιπροσθέτως δεν είναι ασυνήθιστες πλέον παρορμητικές και ριψοκίνδυνες συμπεριφορές μερικών παιδιών και εφήβων όπως π.χ. συναλλαγές με ύποπτα άτομα στους χώρους εντός και εκτός του Νοσοκομείου και χρήση ουσιών, κάπνισμα κλπ., σύμφωνα με μαρτυρίες του προσωπικού.
Έκβαση
Από τον πληθυσμό αυτό, τουλάχιστον 40% καταλήγουν σε ιδρύματα παιδικής προστασίας, 30-35% επανέρχονται στις βιολογικές οικογένειές τους, και πολύ μικρός αριθμός (3%) σε συγγενείς ή ανάδοχες οικογένειες. Σημαντικό πως 20% αυτών των παιδιών εξέρχεται λάθρα του νοσοκομείου!…
Συμπέρασμα
Τα παιδιά που εγκαταλείπονται στα παιδιατρικά νοσοκομεία (παγκόσμια ελληνική πρωτοτυπία), επειδή οι γονείς τους δεν μπορούν να τα μεγαλώσουν ολοένα και πληθαίνουν και ο κίνδυνος παλινδρόμησης στην Ελλάδα των ιδρυμάτων (και τα οποία έχουμε φτάσει να θεωρούμε λύση! του προβλήματος) είναι πλέον ορατός, δεδομένης της ανυπαρξίας κατάλληλων και επαρκών εναλλακτικών δομών.
Προτάσεις
Επειδή πάντα θα υπάρχουν οικογένειες που θα αδυνατούν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, είναι αδήριτη η ανάγκη να αναπτυχθούν εναλλακτικές μορφές (θετές, ανάδοχες), καθώς και άλλες δομές φιλοξενίας παιδιών (π.χ. τύπου Παιδικών Χωριών SOS).
Η απομάκρυνση ενός παιδιού από την οικογένειά του να είναι η τελευταία επιλογή της πολιτείας. Πολύ περισσότερο η «φιλοξενία» του σε ίδρυμα. Η χώρα δεν πρέπει να ξαναγυρίσει στην εποχή των ιδρυμάτων και μάλιστα για τη στέγαση παιδιών που είναι υγιή, αλλά έτυχε να μεγαλώνουν σε οικογένειες που βιώνουν ανέχεια.
Οι εισαγγελίες Ανηλίκων Αθηνών και Πειραιώς να στελεχωθούν με κατάλληλο προσωπικό π.χ. κοινωνικούς λειτουργούς που θα αναλαμβάνουν την εργασία με τις οικογένειες και την εύρεση όπου χρειάζεται δομής για φιλοξενία του παιδιού.
Οι κοινωνικές υπηρεσίες πρόνοιας, οι κοινοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας παιδιών καθώς και άλλοι φορείς (π.χ. εθελοντικές ή ΜΚΟ), χρειάζεται να διερευνούν σχολαστικά τις συνθήκες διαβίωσης και τη λειτουργία των οικογενειών που αναφέρεται ότι παραμελούν ή κακομεταχειρίζονται τα παιδιά τους.
Υπάρχουν και πρέπει να αναζητούνται λύσεις υποστήριξης του γονικού ρόλου και γενικότερης φροντίδας των οικογενειών που είναι σε κατάσταση ανέχειας, τόσο σε πρακτικό όσο και σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο από τους παραπάνω φορείς.
Επιπλέον, κοινωνικά ιατρεία, παντοπωλεία, κινητές ιατρικές μονάδες κ.λπ. να αξιοποιούνται προς όφελος αυτών των οικογενειών. Η γειτονιά να ξαναγίνει αυτό που ήταν κάποτε, δηλαδή μια αλληλέγγυα κοινότητα που νοιάζεται και φροντίζει, δεν περιθωριοποιεί, δεν στιγματίζει και δεν περιορίζεται σε καταγγελίες.
Οι διαδικασίες αναδοχής και υιοθεσίας παιδιών να απλοποιηθούν και συντομευτούν, με ταυτόχρονη διασφάλιση της αξιοπιστίας και εγκυρότητάς τους.
Να διενεργείται ο απαραίτητος εργαστηριακός και παιδοψυχιατρικός έλεγχος σε εξωτερική βάση στα νοσοκομεία και κέντρα υγείας ή εφόσον κρίνεται απαραίτητη η εισαγωγή του παιδιού στο νοσοκομείο αυτή να μην υπερβαίνει τις 2-3 ημέρες.
Να γίνεται ισομερής αναλογικά καταμερισμός των περιστατικών που παραπέμπονται στα νοσοκομεία, σε όλα όσα διαθέτουν παιδιατρικές και παιδοψυχιατρικές κλινικές στο λεκανοπέδιο Αττικής καθώς, και στα επαρχιακά, συμπεριλαμβανομένων και των κέντρων υγείας, ανάλογα με τον τόπο διαμονής τους (περιστατικά π.χ. από τον Πειραιά να μην παραπέμπονται στην Αθήνα).
Τέλος, με την υποστήριξη της πολιτείας και τη συνεργασία αξιόπιστων φορέων να δημιουργηθούν περισσότερες ενδιάμεσες δομές υποδοχής και προσωρινής φιλοξενίας παιδιών που είναι απαραίτητο να απομακρυνθούν από τις οικογένειές τους, σε συνδυασμό με ένα πρόγραμμα ανάδοχων οικογενειών.
Εξίσου σημαντικές είναι οι στοχευμένες παρεμβάσεις πρόληψης και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας στις οικογένειες αυτές, που συχνά δεν απευθύνονται στις υπηρεσίες, για την ενδυνάμωση των γονέων στο ρόλο τους.
*Ο κ. Γεράσιμος Κολαΐτης, Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής, Δ/ντής Π.Μ.Σ. «Ψυχική Υγεία και Ψυχιατρική Παιδιών & Εφήβων», Παιδοψυχιατρική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία».
