Μην εκπλήττεστε διόλου, αναγνώστες μου, από τις χλιαρές αντιδράσεις της δύσης για την μετατροπή της Αγίας του Θεού Σοφίας σε τέμενος. Η δύση, είτε στην Καθολική, είτε στην Προτεσταντική, είτε και στην Αναγεννησιακή της έκφραση, ουδέποτε αγάπησε ή έστω ανέχτηκε το Βυζάντιο. Αντιστοίχως, περιφρόνησε βαθύτατα κάθε του πολεμικό, διοικητικό, πνευματικό, τεχνικό ή αρχιτεκτονικό επίτευγμα. Της Αγιάς Σοφιάς περιλαμβανομένης.
Η στήλη δεν μπορεί να αντικαταστήσει τα μαθήματα ιστορίας που θα ‘πρεπε να έχουν λάβει οι Έλληνες, ώστε σήμερα να διαθέτουν στέρεα συνείδηση του παρελθόντος τους. Ένα σας λέω πάντως. Η σημερινή ελεεινά χαλαρή στάση όλων των δυτικών για το ανοσιούργημα Ερντογάν, δεν εδράζεται μόνο στην αισχρή καταμέτρηση των εθνικών τους συμφερόντων και των γεωπολιτικών τους κερδών. Εδράζεται παραλλήλως και στην διαμορφωμένη από αιώνες ιστορική ματιά των δυτικών, η οποία έχει κατατάξει το Βυζάντιο στις μαύρες τρύπες της ευρωπαϊκής πορείας.
Η δύση υπερτόνισε την αξία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που κράτησε 500 χρόνια, αλλά αρνήθηκε να αναγνωρίσει την σημασία του Βυζαντίου που άντεξε 1000. Ουδέποτε η δυτική ιστορία έστρεψε το βλέμμα της στην βυζαντινή περίοδο με πραγματικά ερευνητική και αντικειμενική ματιά. Οι δυτικοί ιστορικοί και διανοούμενοι, από τον 17ο αιώνα κιόλας, πέρασαν στην δυτική κοινή γνώμη την πεποίθηση ότι το Βυζάντιο ήταν μια κοινωνία πρωτόγονη, εκφυλισμένη, αναρχούμενη, ανίκανη να πετύχει κάτι αξιοπρόσεκτο και ανάξια να κατατάσσεται στα πολιτισμένα κομμάτια της ευρωπαϊκής ιστορίας.
«Ήταν μια ευτελής ιστορία ρητορειών και θαυμάτων, όνειδος για το ανθρώπινο πνεύμα» έγραφε ο Βολτέρος. Και ο Μοντεσκιέ των συμπλήρωνε, γράφοντας ότι το Βυζάντιο δεν ήταν «τίποτα άλλο πέραν ενός πλέγματος επαναστάσεων, εξεγέρσεων και προδοσίας». Όσο για τον Γκίμπον, που η ιστορία του επηρέασε καθοριστικά την εξέλιξη της αγγλόφωνης σκέψης στην υφήλιο, «η Βυζαντινή ιστορία ήταν ένα ανιαρό και μονόχνοτο παραμύθι αδυναμίας και μιζέριας.» Ο ίδιος υποστήριζε πως όσο κι έψαξε μέσα στους δέκα αιώνες της Βυζαντινής ιστορίας, δεν βρήκε ούτε μία (!) προσωπικότητα που θα άξιζε να διασωθεί από την λήθη της ιστορίας.
Οι λίγες λέξεις της στήλης δεν επαρκούν για να εξηγήσουμε τα αίτια αυτής της διαχρονικής δυτικής αποστροφής, που άλλωστε κατέληξε στην κατάλυση του Βυζαντίου το 1204. Είναι εξαιρετικά πολύπλοκα. Να έχουμε πάντως υπόψη μας ένα πράγμα. Και η Αγιά Σοφιά, ως θρησκευτικό σύμβολο ενός «κράτους-όνειδους», βρίσκεται εξαιρετικά χαμηλά στην αξιολόγηση της σύγχρονης δυτικής σκέψης. Οι αγγλογάλλοι, οι γερμανοσλάβοι ή οι ισπανόφωνοι, όντας ανήμποροι να κατανοήσουν την αξία της συνολικής ύπαρξης του Βυζαντίου, δεν εκτιμούν δα και ιδιαιτέρως τον ναό που ενσωμάτωσε όλες του τις αξίες.
Οπότε μην εκπλήττεστε που δεν πολύ-ιδρώνει το αυτί τους για την μετατροπή του σε τζαμί. Στο μυαλό τους είναι βέβαια ένας γνωστός (παλαιο)χριστιανικός ναός κι ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς (αφού το λέει η Ουνέσκο), αλλά ως εκεί. Μια δήλωση βγάζει την υποχρέωση τους, δεν θα ξεκινήσουν δα και σταυροφορία για χάρη της. Στα μάτια τους, οι παραφορτωμένες με αγάλματα καρδιναλίων καθολικές εκκλησίες ή οι Γοτθικοί κεντροευρωπαϊκοί ναοί που οι γωνίες τους σχίζουν τον ουρανό, είναι σκάλες ψηλότερα από μια στρογγυλή εκκλησία που έφτιαξε κάποτε κάποιος πρωτόγονος ανατολίτης, ονόματι Ιουστινιανός. Και σ’ αυτό, μονάχοι μας είμαστε.
