Της Εύας Στάμου*
Τι είδους άνθρωποι είναι οι κατά συρροή δολοφόνοι; Πώς ήταν η παιδική τους ηλικία; Τι είδους προσωπικότητα διαμόρφωσαν μέσα στα χρόνια;
Ο ανθρώπινος νους αγωνίζεται να κατανοήσει τι μπορεί να οδηγήσει κάποιον στο να αφαιρεί κατ' εξακολούθηση ανθρώπινες ζωές. Μπορούμε να εξηγήσουμε, χωρίς να δικαιολογήσουμε, τις πράξεις κάποιου, όσο αποτρόπαιες και αν είναι, σε περίπτωση που θεωρεί ότι η ζωή του βρίσκεται σε κίνδυνο ή όταν προσπαθεί να εξοντώσει κάποιον επαγγελματικό, πολιτικό, ή εθνικό του εχθρό. Κατανοούμε ακόμα τα κίνητρα εκείνου που έχει τυφλωθεί από τον φθόνο ή την ερωτική αντιζηλία, ή εκείνου που σκοτώνει για εκδίκηση, ακόμα και του εκτελεστή που σκοτώνει για το κέρδος.
Τι υποκινεί όμως τη δράση ενός serial killer, για παράδειγμα κάποιου που προσεγγίζει ερωτικά γυναίκες και τις δολοφονεί κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης, όπως ο 35χρονος στην Κύπρο που σύμφωνα με την κατάθεσή του αφαίρεσε τις ζωές δύο γυναικών και ενός ανήλικου κοριτσιού από τις Φιλιππίνες;
Από σχετικές έρευνες φαίνεται πως ο βίος των κατά συρροή δολοφόνων εμπίπτει σε μία από τις ακόλουθες κατηγορίες: α) Πρόκειται για παιδιά παρατημένα από την οικογένειά τους τα οποία μεγαλώνουν σε ιδρύματα ή υιοθετούνται σε μεγάλη ηλικία και μαθαίνουν να επιβιώνουν κάτω από συνθήκες ακραίας παραμέλησης ή κακοποίησης. Σε περίπτωση που ζουν με την οικογένειά τους, οι γονείς είναι συστηματικά ψυχολογικά, φυσικά, ή σεξουαλικά κακοποιητικοί. Τα κύρια συναισθήματα που νιώθουν καθώς αναπτύσσονται είναι ο θυμός και η πικρία. β) Πρόκειται για παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες όπου υπερπροστατευτικοί γονείς τα κακομαθαίνουν. Όταν τα όνειρά τους ή η θετική αυτοεικόνα τους για κάποιον λόγο γκρεμίζονται και δεν καταφέρνουν να έχουν την ευτυχισμένη ζωή που πιστεύουν ότι δικαιούνται, νιώθουν ασυγκράτητη οργή.
Δεν γνωρίζω σε ποια κατηγορία ανήκει ο δολοφόνος της Κύπρου, ούτε αν τις μέρες που θα ακολουθήσουν θα έρθουν στη δημοσιότητα λεπτομέρειες για τα ειδεχθή εγκλήματά του, τον τρόπο σκέψης του, το οικογενειακό ιστορικό του. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται στον διεθνή τύπο, και τις αναπαραστατικές τέχνες οι serial killers είναι συνήθως προσβλητικός για τα θύματα και μυθοποιητικός για τους θύτες.
Συχνά, η μυθοποίηση των serial killers οδηγεί στην τρομοκράτηση της κοινωνίας και αποσκοπεί στην εκτόνωση μισογυνικών αισθημάτων και φαντασιώσεων μέρους του κοινού το οποίο συχνά 'γοητεύεται' από την ικανότητα του δολοφόνου να ξεφεύγει από την αστυνομία, ή από την δύναμη, την αυτοκυριαρχία και την ευφυΐα του, με αποτέλεσμα το κοινό να απωθείται βέβαια από τις αποτρόπαιες πράξεις τού δολοφόνου, μα να 'έλκεται' από την προσωπικότητα του.
Αυτό γίνεται εντονότερο σε περίπτωση που ο δολοφόνος είναι υπεύθυνος για μια οργανωμένη σεξουαλική ανθρωποκτονία («organized sexual homicide», όρο που καθιέρωσε το FBI, όπου απαιτείται συστηματική προετοιμασία από τη μεριά του θύτη). Αν μάλιστα τυχαίνει ο κατά συρροή δολοφόνος, εκτός από μια βαθιά διαταραγμένη, ψυχοπαθολογική προσωπικότητα να διαθέτει και όμορφη εμφάνιση, η επίδραση σε ανώριμο κοινό, όπως είναι οι έφηβοι και οι πάσχοντες από σοβαρή ψυχική διαταραχή, μπορεί να προκαλέσει ως και την επιθυμία να μιμηθούν τις φρικτές πράξεις του.
Αν αμφισβητούμε ότι σε κάποιες περιπτώσεις ένας πραγματικός ή επινοημένος από συγγραφική πένα serial killer μπορεί να φτάσει να ηρωοποιηθεί, ας θυμηθούμε πόσα βιβλία γράφτηκαν για τον εντυπωσιακής εμφάνισης Ted Bundy, καθώς και την μυθοποίηση και το μυστήριο γύρω από τη ζωή του στραγγαλιστή της Βοστώνης και του Τζακ του αντεροβγάλτη. Ας μην ξεχάσουμε επίσης την συγκλονιστική ερμηνεία του Άντονι Χόπκινς στην «Σιωπή των αμνών». Αμφιβάλω όμως αν το κοινό που διασκέδαζε με τα σαρκαστικά ευφυολογήματα του Χάνιμπαλ Λέκτερ, γνώριζε ότι αναπαρήγαγαν αυτούσιες φράσεις από τις καταθέσεις του Bundy, κάποιου που είχε δολοφονήσει πλήθος γυναικών, πριν οδηγηθεί στην ηλεκτρική καρέκλα, το 1989.
Προκειμένου να αποφευχθεί η μυθοποίηση και να αποτραπούν οι μιμητές καλό είναι οι λεπτομέρειες για την δράση του δολοφόνου να μην κοινοποιούνται. Και αν μερίδα του τύπου επιθυμεί να προβάλει τον θύτη, ας εστιάσει στις ακραία προβληματικές ή νοσηρές συνθήκες που συχνά χαρακτηρίζουν το πώς μεγαλώνουν οι serial killers.
Στην περίπτωση της Κύπρου ας εστιάσουμε επίσης στις τρεις γυναίκες που παρέμειναν αόρατες για τις αρχές και την τοπική κοινωνία ακόμα και μετά την μυστηριώδη εξαφάνισή τους, τρεις γυναίκες αδύναμες, φτωχές, 'ξένες', τρεις ανθρώπους που για πολλούς απέκτησαν υπόσταση μόνο λόγω του φρικτού θανάτου τους. Ας ασχοληθούμε επίσης με εν δυνάμει θύματα, με τις απροστάτευτες κοινωνικές ομάδες γυναικών που κινδυνεύουν, ευαισθητοποιώντας την κοινή γνώμη.
Σε αρκετές ταινίες τα θύματα του serial killer παρουσιάζονται ως αφελείς, ωραιοπαθείς, παθητικές γυναίκες που δεν καταφέρνουν να προστατεύσουν τον εαυτό τους, την ίδια στιγμή που ο δολοφόνος τους απεικονίζεται ως δυνατός, πανέξυπνος, κυριαρχικός χαρακτήρας που έχει τον απόλυτο έλεγχο της κατάστασης.
Σίγουρα δεν θα βρεθεί καμία γυναίκα που να επιθυμεί να ταυτιστεί με τις γυναικείες φιγούρες που προβάλλονται στην οθόνη, αλλά ας μην είμαστε σίγουροι ότι νεαρά αγόρια που έχουν υποστεί κάποια σοβαρή μορφή κακοποίησης και βρίσκονται στο μεταίχμιο της ψυχικής διαταραχής, δεν θα φαντασιωθούν τον εαυτό τους στη θέση του θύτη.
*Η κ. Εύα Στάμου είναι συγγραφέας και Δρ Ψυχολογίας.
