Από το 2010, αρχή της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων, από πολλές πλευρές ακούγεται ότι ο πρωτογενής τομέας μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας και το ξεπέρασμα της κρίσης. Βέβαια το πολιτικό προσωπικό έμεινε σε επίπεδο ευχολογίου ή ρεπορτάζ χωρίς να προχωρά στην εκπόνηση ενός σχεδίου που θα επιτύχει την ανάπτυξη του αγροδιατροφικού τομέα ανάλογα με τις δυνατότητές του.
Πχ ο κ Τσιρώνης της προηγούμενης κυβέρνησης ανέφερε σε ημερίδα στη Λάρισα ότι ο κύκλος εργασιών ανά στρέμμα της Θεσσαλίας είναι 300 ? όταν το Ισραήλ έχει 1200 και η Ολλανδία 1800. Φυσικά η δουλεία του Υπουργού Γεωργίας δεν είναι οι διαπιστώσεις αλλά η εκπόνηση προγράμματος επίτευξης στόχων προσέγγισης στα καλύτερα υποδείγματα.
Το ίδιο έγινε με το Πρωθυπουργό κ Μητσοτάκη που επισκέφτηκε ένα αγρόκτημα και έδωσε συγχαρητήρια στους ιδιοκτήτες. Μάλλον θα έπρεπε να ρωτήσει τον Υπουργό Γεωργίας που τον συνόδευε πως μπορούμε να κάνουμε στη χώρα χιλιάδες τέτοια αγροκτήματα που να παράγουν προϊόντα υψηλής αξίας για τις αγορές του Κόσμου. Η Επιτροπή Πισσαρίδη στο προσχέδιο που δημοσιοποιήθηκε επαναλαμβάνει τις δυνατότητες του αγροδιατροφικού τομέα και του τουρισμού. Ελπίζω στο δεύτερο να προχωρήσει σε προτάσεις μέτρων που θα οδηγήσουν στη πραγματική ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα και όχι στα συνηθισμένα ευχολόγια και διανομή επιδοτήσεων που κάνουμε από τη δεκαετία του 1980.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι δυνατότητες του πρωτογενούς τομέα είναι πραγματικά μεγάλες. Σκεφτείτε ότι σήμερα ο κύκλος εργασιών στην χώρα είναι κάτω από 250 /στρέμμα. Στη Θεσσαλία είναι 300 /στρέμμα συμπεριλαμβανομένης της κτηνοτροφίας. Αν αυξήσουμε το κύκλο εργασιών κατά 1000 /στρέμμα δηλαδή να φτάσουμε το Ισραήλ με τα περισσότερα από 35.000.000 στρέμματα που καλλιεργούμε θα αυξήσουμε το ΑΕΠ κατά 35 δισεκατομμύρια, σχεδόν 20%, χωρίς να λογαριάσουμε τη μεταποίηση και τους πολλαπλασιαστές που είναι αρκετά μεγάλοι για το πρωτογενή τομέα καθώς το εισόδημα διαχέεται σε πολλά κοινωνικά στρέμματα.
Το ερώτημα που πρέπει να απαντήσουμε είναι πως μπορούμε να το πετύχουμε αυτό. Η απάντηση είναι με πρόγραμμα δυστυχώς μακροχρόνιο, και σκληρή δουλειά από όλους: Κεντρική Κυβέρνηση, Περιφέρειες, Δήμους, Γεωτεχνικούς και άλλους σχετικούς επιστήμονες, Αγρότες και επιχειρήσεις του κλάδου.
Το πρώτο στοιχείο του σχεδιασμού είναι ότι πρέπει να παράγουμε για τις αγορές. Επομένως πρέπει πρώτα να μελετήσουμε τι ακριβώς ζητούν οι αγορές. Όχι απλώς πόσα ροδάκινα εισάγουν οι Γερμανοί αλλά ποιες ποιότητες η κάθε περιοχή της Γερμανίας, ποια τυποποίηση ή πιστοποίηση θέλουν και ότι άλλο χρειάζεται. Αυτό θα αναφέρεται σε όλες τις αγορές. Με βάση αυτή τη μελέτη θα δούμε τι μπορούμε να παράγουμε στις ποσότητες που ζητούνται ανταγωνιστικά για να καλύψουμε τη ζήτηση.
Ενδεχομένως να βρούμε πολλές νέες αγορές για τα προϊόντα μας. Ακολουθούν μελέτες για τις μεταφορές, τη τυποποίηση, την εμπορία, τις τεχνικές παραγωγής (ποικιλίες, τεχνικές της καλλιέργειας, εκμηχάνιση, εξασφάλιση φθηνού και καλής ποιότητας αρδευτικού νερού, ψηφιοποίηση και νέες τεχνολογίες και ότι άλλο χρειάζεται). Θα αποφύγω όσο μπορώ τις τεχνικές λεπτομέρειες.
Όλες οι πληροφορίες θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν στην ανάπτυξη ενός μεσοπρόθεσμου προγράμματος με στόχους, που θα ακολουθηθεί από όλους τους Υπουργούς και Κυβερνήσεις, με συχνές αξιολογήσεις και ενδεχομένως διορθώσεις για να έχουμε αποτελέσματα. Φυσικά αυτό απαιτεί μια στοιχειώδη συνεννόηση των πολιτικών δυνάμεων της χώρας. Το πρόγραμμα θα στοχεύει στην αλλαγή των καλλιεργειών από τις σημερινές επιδοτούμενες μεγάλες καλλιέργειες σε καλλιέργειες υψηλής αξίας (οπωροκηπευτικά, αρωματικά φυτά κλπ) και ανάπτυξη της κτηνοτροφίας.
Κατά τη γνώμη μου υπάρχουν στη χώρα υποδειγματικές περιοχές που πρέπει να μελετηθούν και οι πρακτικές που ακολουθούν να διαδοθούν. Στη Θεσσαλία υπάρχει η Ζαγορά για τα μήλα, η Αγιά για οπωροφόρα, ο Τύρναβος για αχλάδια, ο Πλατύκαμπος για σκόρδα και η Χάλκη για σπανάκια, σταφύλια κλπ. Όλες οι πρακτικές μπορούν να βελτιωθούν αλλά η βάση υπάρχει για μελέτη και διάδοση.
Το μεγάλο πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα είναι ότι δεν υπάρχει στη χώρα ένα σύστημα γεωργικών εφαρμογών που θα μεταφέρει πληροφορίες στους αγρότες και θα τους καθοδηγεί να στραφούν προς τους στόχους του προγράμματος. Ταυτόχρονα θα μεταφέρουν τα αποτελέσματα τη έρευνας στους αγρότες χρήστες. Η επιτροπή Πισσαρίδη προτείνει πολύ σωστά να δημιουργήσουν τα Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα γραφεία σύνδεσης με τις επιχειρήσεις.
Νομίζω ότι αυτά δεν θα μπορέσουν να συνδέσουν έρευνα και αγρότες ώστε να μεταφέρουν πληροφορίες. Δυστυχώς δεν έχουμε οργανώνεις παραγωγών που θα μπορούσαν να συμβληθούν με την έρευνα και να τη διαδώσουν. Ταυτόχρονα το σύστημα γεωργικών εφαρμογών θα μπορεί να αναγνωρίζει τα προβλήματα της αγροτικής παραγωγής και να τα μεταφέρει στα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας για να μελετηθούν. Το ίδιο ισχύει για τη προκήρυξη στοχευμένων ερευνητικών προγραμμάτων που θα λύνουν προβλήματα της παραγωγής.
Σημαντικό θέμα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η ουσιαστική διάλυση της τεχνικής, επαγγελματικής και τεχνολογικής εκπαίδευσης. Εμείς καταφέραμε να κάνουμε τη πλειοψηφία των νέων μας αποφοίτους Πανεπιστημίων με μεγάλη θεωρητική κατάρτιση και χωρίς δεξιότητες. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια με τη συνεχή αύξηση των φοιτητών και τη μείωση του προσωπικού τα εργαστήρια και οι αντίστοιχες δεξιότητες μειώθηκαν. Πρέπει να μειωθούν οι εισαγόμενοι στα Πανεπιστήμια στο μισό και να κατευθυνθούν οι νέοι μας σε πιο πρακτικές σπουδές με δεξιότητες. Η ανωτατοποίηση των ΤΕΙ και η ουσιαστική κατάργησή τους ήταν εγκληματική.
Τα τεχνικά σχολεία πρέπει να γίνουν τεχνικά. Οι μαθητές να είναι στο σχολείο με τη φόρμα στα εργαστήρια και να περιοριστούν στο ελάχιστο τα θεωρητικά φιλολογικά μαθήματα. Ένα σύστημα εκπαίδευσης- επιμόρφωσης αγροτών θα βοηθήσει να δημιουργηθούν τα στελέχη που θα γίνουν διαχειριστές των αγροκτημάτων που θα κάνουν τις απαραίτητες αλλαγές για να εφαρμοστεί το σχέδιο ανάπτυξης. Τους τελευταίους μήνες η τηλε-εκπαίδευση πήρε μια ισχυρή ώθηση. Μήπως να αναπτύξουμε διαδικτυακά σεμινάρια επιμόρφωσης – εκπαίδευσης αγροτών σε νέες τεχνικές της καλλιέργειας και τις νέες τεχνολογίες; Μια ιδέα που αξίζει να μελετηθεί.
Ένα σημαντικό έλλειμμα είναι υποδομές που θα στηρίξουν τις απαιτούμενες αλλαγές. Σήμερα σε πολλές περιοχές της χώρας (Ανατολική Θεσσαλία, Σέρρες, Θράκη) που χρησιμοποιούν νερό για άρδευση από υπόγειους υδροφορείς αντιμετωπίζουν πρόβλημα αύξησης του κόστους παραγωγής αλλά και οικολογικής καταστροφής καθώς με την υποβάθμιση της στάθμης του υπόγειου νερού από υπεράντληση, θαλασσινό νερό εισέρχεται σταδιακά στους υδροφορείς. Οι αγρότες υπό πίεση επιβίωσης συνεχίζουν να χρησιμοποιούν το νερό με κίνδυνο καταστροφής από απόθεση αλάτων που θα ερημοποιήσει περιοχές της χώρας. Αντίστοιχο πρόβλημα καταστροφής του φυσικού πόρου έδαφος προκαλείται από τη διάβρωση των επικλινών εδαφών.
Απαιτείται άμεση λήψη μέτρων. Η Κυβέρνηση όρισε επιτροπή υπό το κ Σκρέκα να μελετήσει τις ανάγκες υποδομών για άρδευση. Ελπίζουμε να γίνουν κλειστοί αγωγοί μεταφοράς νερού για να μειωθούν οι απώλειες και να προωθηθούν μέτρα εξοικονόμησης νερού από τους αγρότες. Αντίθετα το νέο ΕΣΕΚ δεν έχει στο προγραμματισμό παρά ελάχιστα Υδροηλεκτρικά (ΥΗ) έργα. Είναι εντυπωσιακό ότι η χώρα δεν αξιοποιεί τις τεράστιες δυνατότητες που έχει για παραγωγή ΥΗ ενέργειας. Εκτιμάται ότι μόνο το 35% του δυναμικού έχει αξιοποιηθεί. Αυτό είναι περίεργο γιατί τα ΥΗ εργοστάσια μαζί με τις τεχνητές λίμνες με τις οποίες συνδυάζονται μπορούν να προσφέρουν εκτός από καθαρή ενέργεια αιχμής (δηλαδή όταν υπάρχει υψηλή ζήτηση) δίνει και δυνατότητα αποθήκευσης ενέργειας με τα συστήματα αντλησιοταμίευσης- απαραίτητη για την εξισορρόπηση του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας με ΑΠΕ όπως η αιολική και ηλιακή που δεν έχουν σταθερή παραγωγή.
Επί πλέον δημιουργούν απόθεμα νερού απαραίτητο για την επερχόμενη κλιματική αλλαγή (υπάρχει σχετική απαίτηση από την ΕΕ), προσφέρουν νερό για ύδρευση και άρδευση, ελέγχουν τη ροή του νερού που μειώνει τις πλημύρες άλλο ένα κίνδυνο από τη κλιματική αλλαγή. Η χρήση επιφανειακών νερών για άρδευση θα περιορίσει τη κατανάλωση ενέργειας για άντληση νερού. Οι 33.000 γεωτρήσεις της Θεσσαλίας ξοδεύουν περισσότερη ενέργεια κάθε χρόνο από αυτή που θα παράγει το φράγμα της Μεσοχώρας (στο Θεσσαλικό Αχελώο) όταν λειτουργήσει.
Πρέπει παράλληλα με την εργασία της επιτροπής Σκρέκα για κάθε υδατικό διαμέρισμα να αναπτυχθεί ένα master plan ή γενικό σχέδιο με όλα τα έργα διαχείρισης υδάτων που μπορούν να γίνουν ιεραρχημένα ανάλογα με τη χρησιμότητά τους και το κόστος ανά κ.μ αποθηκευμένου νερού ώστε κάθε φορά που βρίσκονται πόροι να εκτελούνται τα πιο συμφέροντα και αποδοτικά.
Πιστεύω ότι με όσα ανέφερα προσέφερα κάποια στοιχεία για την εκπόνηση ενός σχεδίου για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα της χώρας που θα εξασφαλίσει ένα καλό μέλλον για όλους τους πολίτες της. Υπάρχουν πολλά τεχνικά προβλήματα που πρέπει να λυθούν αλλά το επιστημονικό δυναμικό της χώρας μπορεί να προσφέρει λύσεις αν του δοθούν οι δυνατότητες. Θα ήθελα εδώ να προσθέσω ότι ο πρωτογενής τομέας μπορεί να συμβάλλει στην ενσωμάτωση μεταναστών που θα παραμείνουν στη χώρα στη κοινωνία μας και να είναι μέρος της λύσης του προβλήματος που εν φαίνεται να τελειώνει.
*Ο κ. Φάνης Γέμτος είναι Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
