Της Μαρίλης Μέξη *
Σε λίγα χρόνια η εργασία εκτός ψηφιακών πλατφορμών θα φαντάζει αρχαία ιστορία. Η διαρκώς αναπτυσσόμενη «οικονομία της πλατφόρμας» γνωστή και ως «gig οικονομία» που περιλαμβάνει τις ψηφιακές πλατφόρμες τύπου Uber, Airbnb και πολλές άλλες βασίζεται στην περιστασιακή εργασία ή την εργασία «με το κομμάτι» (gig).
H ελαστικοποίηση της εργασίας δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Ωστόσο, η εξάπλωση των ψηφιακών πλατφορμών αλλάζει τα δεδομένα.
Για τις επιχειρήσεις
Αλλάζουν σημαντικά τα επιχειρηματικά μοντέλα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο θα λειτουργεί από εδώ και πέρα ένα μεγάλο μέρος επιχειρήσεων που σήμερα δραστηριοποιούνται στο πεδίο της mainstream οικονομίας είναι η IΚΕΑ. Πρόσφατα, η σουηδική εταιρεία εισήλθε δυναμικά στον χώρο της gig οικονομίας μέσω της εξαγοράς της TaskRabbit, μίας ψηφιακής πλατφόρμας με έδρα τον Σαν Φρανσίσκο, η οποία παρέχει στους πελάτες της ΙΚΕΑ σε διάφορες χώρες τη δυνατότητα να προσλαμβάνουν gig εργαζόμενους για υπηρεσίες συναρμολόγησης των επίπλων που αγοράζουν από την ΙΚΕΑ.
Προκειμένου να ενισχύσει την ψηφιακή εξυπηρέτηση πελατών της διεθνώς, ώστε να ανταγωνιστεί καλύτερα με αντίπαλους όπως η Amazon, η ΙΚΕΑ υπέγραψε επίσης συνεργασίες με συναφείς με την TaskRabbit εταιρείες-πλατφόρμες, όπως η Airtasker στην Αυστραλία και η UrbanClap στην Ινδία.
Στις ΗΠΑ, υπολογίζεται ότι η διαφορά κόστους ενός εργαζομένου πλήρους απασχόλησης με επιδόματα και ενός gig εργαζόμενου μπορεί να είναι 30% ή και παραπάνω. Aυτό είναι ισχυρό κίνητρο για τις επιχειρήσεις να αντικαταθιστούν το μόνιμο προσωπικό τους με ανεξάρτητους εργολάβους. Το παράδειγμα της ΙΚΕΑ θα ακουθήσουν πολλοί. Και αν αναρωτιόμαστε πώς θα μοιάζουν οι εταιρείες στο μέλλον, ο πρώην διευθύνων σύµβουλος της Cisco ίσως έχει την απάντηση: «Σύντοµα θα δούµε τεράστιες εταιρείες να έχουν δύο µόνο εργαζόµενους: τον διευθύνοντα σύµβουλο και τον διευθυντή Πληροφορικής».
Για τους εργαζόμενους
Στα θετικά, συγκαταλέγονται ο υψηλός βαθμός ευελιξίας που έχει o «gig» εργαζόμενος-η όσον αφορά στον καθορισμό του φόρτου εργασίας και την επιλογή των εργασιών που επιθυμεί να φέρει σε πέρας. Στα αρνητικά, οι «gig-άδες» αλλάζουν μικροδουλειές κάθε λίγο, ενώ για να χτίσουν μια καριέρα δια βίου θα πρέπει να ενώνουν τα διάφορα μικροκομμάτια εργασιακής εμπειρίας σαν να ....συναρμολογούν πολλά κομμάτια LEGO!
Έχουν επίσης περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση σε μέτρα προστασίας του εισοδήματος και κοινωνικής προστασίας, όπως είναι η ασφάλιση κατά της ανεργίας, η αποζημίωση απόλυσης (εφόσον οι gig δραστηριότητες δεν αναγνωρίζονται ως «εργασία»), η ιατροφαρμακευτική κάλυψη και τα συνταξιοδοτικά επιδόματα.
Για τις κοινωνίες και την πολιτική
Στο επίκεντρο της πρόσφατης ανόδου λαϊκιστικών δυνάμεων και κομμάτων σε Ευρώπη και Αμερική βρίσκεται μια σειρά πολιτικών αντιπαραθέσεων που περιέχουν φόβο για την τεχνολογική εξέλιξη και τις ψηφιακές πλατφόρμες. Ο αναδυόμενος τεχνολαϊκισμός – στον οποίο έχω αποδώσει τον χαρακτηρισμό «Λαϊκισμός 4.0» - λειτουργεί παράλληλα, αλλά σε αντίθεση, με την τεχνολογική πρόοδο της 4η βιομηχανικής επανάστασης γνωστή κι ως «Industrie 4.0».
Για τους τεχνολαϊκιστές, η gig οικονομία οδηγεί νομοτελειακά στη διάλυση ή τον κανιβαλισμό των εργατικών δικαιωμάτων. Γι'' αυτό και επιδιώκουν να βάλουν φραγμούς στην ανάπτυξη της οικονομίας της πλατφόρμας, παραγνωρίζοντας ότι οι ψηφιακές πλατφόρμες μπορούν τελικά να σπάσουν υφιστάμενα μονοπώλια, παντοδύναμες συντεχνίες και ΣΙΝάφια που εγκλωβίζουν τη δυναμική για νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες, θέσεις εργασίας και ανάπτυξη.
Αλλαγές, ναι. Αλλά τι;
Στις ΗΠΑ η συζήτηση εστιάζει στη χρήση φορητών κοινωνικών παροχών (συντάξεων, υγειονομικής περίθαλψης), τα οποία θα συνδέονται με τους ίδιους τους εργαζόμενους, όχι με τον εργοδότη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κυβέρνηση παρουσίασε ήδη από το 2017 δέσμη αλλαγών σύμφωνα με τις οποίες οι απασχολούμενοι σε επιχειρήσεις όπως η Uber και η Deliveroo θα πρέπει να χαρακτηριστούν ως «εξαρτημένοι εργολάβοι» και να αποκτήσουν περισσότερα εργασιακά δικαιώματα.
Στη χώρα μας, αν και το νέο περιβάλλον της εργασίας μέσω ψηφιακών πλατφορμών είναι ήδη εδώ – με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Airbnb – δεν έχει υπάρξει καμία απολύτως προσπάθεια για νομοθετική ή άλλη ρύθμιση ώστε να αντιμετωπιστεί η άτυπη και μη σταθερή εργασία για τους χιλιάδες εργαζόμενους - «airbnbάδες» διαφόρων ειδικοτήτων, οι οποίοι συχνά απασχολούνται χωρίς συμβόλαια, χωρίς ωράριο και στα όρια της υπερκόπωσης (ιδιαίτερα τους μήνες τουριστικής αιχμής).
Σε επίπεδο διεθνών οργανισμών, ο δημόσιος διάλογος σχετικά με το πώς οι κυβερνήσεις και οι κοινωνικοί εταίροι οφείλουν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής θέτει νέα δεδομένα. Ως ΔΙΚΤΥΟ, εδώ και δύο χρόνια μελετάμε, σε συνεργασία με πανεπιστήμια και με το Τμήμα Κοινωνικού Διαλόγου στον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας δυνητικές προτάσεις.
Όσοι φορείς συμμετέχουμε στον διεθνή προβληματισμό κάνουμε λόγο για την ανάγκη να υπάρξει ένα «NEW New Deal» – ένα σύνολο καινοτόμων προτάσεων με επίκεντρο τον άνθρωπο (human-centred agenda), η δέσμευση από τις χώρες πάνω σε μια δέσμη ελάχιστων παγκόσμιων προτύπων προστασίας της εργασίας που θα κατοχυρώνουν το δικαίωμα στην αξιοπρεπή εργασία, και ένα νέο μοντέλο Εταιρικής Ψηφιακής Ευθύνης που θα διασφαλίζει ότι η ανάπτυξη των ψηφιακών πλατφορμών επιτυγχάνεται παράλληλα με την προστασία των εργαζομένων.
Για την επίτευξη των παραπάνω, πολιτικά κόμματα και κοινωνικοί εταίροι καλούνται να επαναπροσδιορίσουν την φιλοσοφία και λειτουργία των συλλογικών συμβάσεων στις νέες προκλήσεις που φέρνει η προοπτική ένα μεγάλος αριθμός παραδοσιακών επιχειρήσεων όπως η ΙΚΕΑ να εισβάλλουν όλο και περισσότερο στο πεδίο της gig οικονομίας.Ταυτόχρονα καλούνται να αναλάβουν ενεργό ρόλο, ώστε να επανασυναρμολογήσουν τα διαφορετικά κομμάτια που συνθέτουν το συνολικό μέλλον της εργασίας, προτού… οι υπηρεσίες συναρμολόγησης «ανατεθούν» σε ανεύθυνους λαϊκιστές.
* Η Μαρίλη Μέξη είναι διευθύντρια του ΔΙΚΤΥΟΥ για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη (todiktio.eu) και συνεπικεφαλής της επιστημονικής έρευνας «Gig economy and its Implications for Social Dialogue and Workers' Protection» που υλοποιείται από το ΔΙΚΤΥΟ σε συνεργασία με το Τμήμα Κοινωνικού Διαλόγου στον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας (ILO) και με πανεπιστήμια σε Ελβετία, Γερμανία, και Ηνωμένο Βασίλειο.
