Αυτές τις μέρες συμμετείχα στη νέα πλατφόρμα κοινωνικού μέσου Clubhouse σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον Johan Norberg με θέμα τα ευρύτερα διδάγματα της πανδημίας, του οποίου το πολύ ενδιαφέρον πρόσφατο βιβλίο με τίτλο Open: The Story Of Human Progress ανυπομονώ να κυκλοφορήσει σύντομα και στα ελληνικά.
Εκεί ο Νόρμπεργκ έκανε μια καίρια παρατήρηση: Η άμεση αντίδραση σε ένα μεγάλο παγκόσμιο σοκ όπως η πανδημία είναι εύλογα η εσωστρέφεια. Όταν διαταράσσονται οι εφοδιαστικές αλυσίδες για παράδειγμα, το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι να δούμε αν μπορούμε να τις επανασυνδέσουμε με το μικρότερο δυνατό κόπο και κόστος - δηλαδή εκ των ενόντων. Υπ’ αυτή την έννοια είναι απολύτως εύλογο για παράδειγμα η ΕΕ να αναζητά τρόπους παραγωγής του εμβολίου στα εδάφη της, αλλά και ευρύτερα να σκέφτεται στρατηγικές αυτονομίας, για να χρησιμοποιήσω τον όρο που εισήγαγε ο Εμμανουέλ Μακρόν στον ευρωπαϊκό δημόσιο διάλογο.
Όμως, ταυτόχρονα, οι μεγάλες αυτές διαταραχές ξεπερνιούνται αποτελεσματικότερα αν τα δίκτυα αυτά του συντονισμού της γνώσης και της παραγωγής αποκατασταθούν στην αρχική τους πυκνότητα, βεβαίως με τις απαραίτητες προσαρμογές, όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Για παράδειγμα, δείτε τι συνέβη με τις μάσκες: όταν η πανδημία ενέσκηψε αρχικά στην Κίνα, η Κίνα εισήγαγε μάσκες από το εξωτερικό. Αργότερα, όταν το πρώτο κύμα έφτασε αλλού, η Κίνα είχε αποκαταστήσει τις δυνατότητες παραγωγής της και τότε ήταν οι ανάγκες των άλλων χωρών σε μάσκες, μεταξύ των οποίων και της ΕΕ και της Ελλάδας, που καλύφθηκαν από κινέζικες εισαγωγές.
Η κρίσιμη λέξη σε όλη αυτό το πρόβλημα είναι η διαφοροποίηση. Όπως σοφά μας υπενθυμίζει ο Φρίντριχ Χάγιεκ στο Σύνταγμα της Ελευθερίας και αλλού, ο βασικός λόγος που χρειαζόμαστε την ελευθερία είναι γιατί δεν ξέρουμε τι θα μας ξημερώσει αύριο. Τα προβλήματα που θα ανακύψουν, αλλά και αυτά που ήδη υπάρχουν, θα επιλυθούν γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα όταν δοκιμάζονται πολλές διαφορετικές και ανταγωνιστικές μεταξύ τους πιθανές λύσεις. Με άλλα λόγια, η στρατηγική μας να είναι να μη βάζουμε όλα τα αυγά μας στο ίδιο καλάθι.
Αυτό λοιπόν το τεράστιο πλεονέκτημα των αγορών και της ελευθερίας, η αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση ακόμη και των πιο περίπλοκων προβλημάτων αλλά και η προσαρμοστικότητα που επιτρέπει τη γρήγορη απορρόφηση των διαταράξεων πρέπει και να το αναγνωρίσουμε και να το διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού.
Η κρίση της πανδημίας κάποτε, μακάρι αύριο, θα τερματιστεί. Κάποια άλλη όμως κάποτε θα εμφανιστεί αναπόφευκτα. Και τότε η καλύτερη ευκαιρία μας είναι να μπορούμε να αξιοποιήσουμε όσο γίνεται αποτελεσματικότερα το μοναδικό πλεονέκτημα των αγορών - τον συντονισμό όλων των διαθέσιμων δημιουργικών δυνάμεων της ανθρωπότητας.
