Το ξέσπασμα της πανδημίας και τα μεταβαλλόμενα πρότυπα εργασίας φαίνεται πως οδηγούν σε μια αργή αλλά σημαντική αντιστροφή της διαρροής εργατικού δυναμικού, γνωστού ως «brain drain» σε αρκετές χώρες και ιδιαίτερα στην Ανατολική Ευρώπη.
Εκτιμάται ότι 1,3 εκατομμύρια Ρουμάνοι επέστρεψαν στη χώρα τους αριθμός ισοδύναμος με το τριπλάσιο του πληθυσμού της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της, Ιάσι. Την ίδια ώρα, 500.000 Βούλγαροι επέστρεψαν στη πατρίδα τους το 2020, ενώ η Λιθουανία βλέπει τη μεγαλύτερη επιστροφή μεταναστών εδώ και δεκαετίες.
Για χρόνια, το brain drain απασχολούσε πολύ τους πολλούς Ευρωπαίους ηγέτες, ιδιαίτερα στη περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης. Στη Λιθουανία για παράδειγμα, ο πληθυσμός μειώθηκε από 3,7 εκατομμύρια το 1990 σε 2,8 εκατομμύρια το 2019, λόγω της μετανάστευσης και των χαμηλών ποσοστών γεννήσεων. Περίπου 2 εκατομμύρια Πολωνοί -ή 5% του πληθυσμού της χώρας- ανά την Ευρώπη. Συχνά, πρόκειται για το πιο εξειδικευμένο προσωπικό. Στη Ρουμανία για παράδειγμα, γιατροί και νοσοκόμες έχουν εγκαταλείψει μαζικά τη χώρα εδώ και πολλά χρόνια. Όπως παρατηρεί ο Ιβάν Κράστεφ, Βούλγαρος συγγραφέας, «είναι πιο εύκολο κάποιος να πάει στη Γερμανία παρά να κάνει τη Βουλγαρία να λειτουργεί όπως η Γερμανία».
Σύμφωνα με το περιοδικό Economist, η τάση αυτή δεν ξεκίνησε την εποχή της πανδημίας. Από το 2017, οι Εσθονοί που επιστρέφουν στη πατρίδα τους ξεπερνούν αυτούς που φεύγουν για το εξωτερικό. Το 2018, ο αριθμός των Πολωνών που έφευγε άρχισε να μειώνεται για πρώτη φορά μετά από δέκα χρόνια, σύμφωνα με το πολωνικό ινστιτούτο.
Ο Λίαμ Πατουτσι του Ινστιτούτου Πολιτικής της Μετανάστευση, ένα ευρωπαϊκό think-tank, σημειώνει ότι το οικονομικό χάσμα μεταξύ ανατολής και δύσης κλείνει. Πριν από την πανδημία, το ποσοστό ανεργίας στην Τσεχική Δημοκρατία ήταν περίπου 2%, το χαμηλότερο στο μπλοκ, από σχεδόν 9% όταν εντάχθηκε το 2004. Οι μισθολογικές διαφορές, αν και εξακολουθούν να είναι μεγάλες, μειώνονται. Οι ίδιες οι χώρες δίνουν αρκετά κίνητρα. Στη Ρουμανία ένας προγραμματιστής λογισμικού μπορεί να κερδίσει περισσότερα από τις Βρυξέλλες λόγω της απαλλαγής στο φόρο εισοδήματος.
Μεταξύ των χωρών που προσφέρουν φορολογικά κίνητρα είναι και η Ελλάδα, η οποία από το 2020 ενέταξε ένα ειδικό πλαίσιο με στόχο να προσελκύσει στη πατρίδα τους χιλιάδες «οικονομικούς» μετανάστες του εξωτερικού. Όπως σχολιάζει άλλωστε το περιοδικό Economist «εάν ο ήλιος δεν είναι αρκετά δελεαστικός, οι φοροαπαλλαγές βοηθούν. Οι εργαζόμενοι που μετακινούνται στη χώρα θα δουν εξαιρετικές φοροαπαλλαγές τα πρώτα επτά χρόνια».
Παρά τις θετικές εξελίξεις, ο αριθμός των ατόμων που επιστρέφουν στην Ανατολική Ευρώπη είναι ακόμη πολύ μικρότερος από τον αριθμό που αρχικά έφυγε, σύμφωνα το Ινστιτούτο Πολιτικής της Μετανάστευσης.
Εκείνοι που επέστρεψαν λόγω της πανδημίας μπορεί ενδεχομένως να φύγουν ξανά για το εξωτερικό. Ωστόσο, μακροπρόθεσμα φαίνεται πώς εκατομμύρια Ευρωπαίοι εξετάζουν εκ νέου το ενδεχόμενο να επιστρέψουν στην πατρογονική τους εστία.
