Του Κωνσταντίνου Βέργου*
Ο καπιταλισμός, δηλαδή το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα, βρίσκεται σε τεράστια κρίση. Το δημογραφικό, παραγωγικό και επενδυτικό μοντέλο «μπάζει από παντού». Η δημογραφική ανάπτυξη ανεπτυγμένων χωρών έχει περιοριστεί σε σχεδόν μηδενικά επίπεδα. Οι εταιρίες κυβερνιούνται αυξανόμενα από στελέχη κερδοσκοπικών ταμείων (hedge funds) με βραχυπρόθεσμο επενδυτικό ορίζοντα, που διαλύουν πολλές από αυτές τις εταιρίες. Ο πλούτος, παρότι έχει συσσωρευτεί σε απίστευτα λίγα χέρια, δεν επανεπενδύεται, αλλά χρησιμοποιείται για «παρκάρισμα» σε εξωτικά κέντρα έναντι εξευτελιστικά μηδενικών επιτοκίων. Η ποιότητα ζωής, τουλάχιστον με την έννοια της περίθαλψης, εκπαίδευσης, σύνταξης έχει φτάσει σε σημείο που «δεν βελτιώνεται», λόγω αυξημένου κόστους. Οι μισθοί δεν αυξάνονται πλέον πραγματικά, γιγαντώνονται μόνο τα προσωπικά δάνεια! Οι ανισότητες διευρύνονται εκρηκτικά!
Αν επί εποχής βιομηχανικής επανάστασης η ανάπτυξη προήλθε με την τεχνολογική ανάπτυξη, την ένταξη νέων πληθυσμών στην παραγωγή, την μετανάστευση, την ανάπτυξη των κεφαλαιαγορών (Λονδίνο, Νέα Υόρκη πολύ μετά), και την πολυμετοχική αγορά, η «μεταβιομηχανική επανάσταση» μετά το 1980 στηρίχτηκε σε άλλους άξονες, λίγο διαφορετικούς.
Από την δεκαετία του 1980, και επί 30 περίπου χρόνια, η ανάπτυξη του «συστήματος» στηρίχτηκε στην ανάπτυξη και διεύρυνση των αγορών (Ανατολική Ευρώπη, Σοσιαλιστική Ασία, Αφρική), την απίστευτη πτώση των επιτοκίων (από 15% σε 3%) και τον υπερδανεισμό σε ιδιωτικό επίπεδο(από 20% του ΑΕΠ σε 150%), και σε κρατικό επίπεδο (από 30% του ΑΕΠ το 1980 σε 100% το 2015). Μέσα από αυτό τον τρόπο, εντάχτηκαν στο «σύστημα» 1,5 δις εργαζόμενοι, δηλαδή διπλασιάστηκαν οι εργαζόμενοι και οι καταναλωτικές αγορές , πολλαπλασιάζοντας την αξία πολυεθνικών εταιριών, και το κόστος δανεισμού μειώθηκε κατά 12% με αποτέλεσμα την γιγάντωση της χρηματιστηριακής αξίας των εταιριών και την μεταπώληση μικρών/μεσαίων εταιριών μέσω χρηματιστηρίου από τους ιδιοκτήτες τους, ενώ αυξανόμενες αξίες παρκαρίστηκαν σε αφορολόγητους παράδεισους! Η ανάπτυξη, εν ολίγοις δεν διοχέτευσε το προϊόν πλούτου σε επενδύσεις παρότι ο μέσος φορολογικός συντελεστής εταιριών μειώθηκε πάνω από 10%(από 35% σε 25% περίπου)!
Οι αυξανόμενες χρεοκοπίες λόγω υπερδανεισμού οδήγησαν σε χρεοκοπία το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα στις ανεπτυγμένες χώρες. Για να διασώσουν τις τράπεζές τους, που είναι οι μεγαλύτερες εταιρίες σήμερα, οι κυβερνήσεις αρχικά της Ιαπωνίας, στη συνέχεια των ΗΠΑ και τώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως γνωστόν προέβησαν σε Ποσοτική χαλάρωση (QE) δηλαδή με τα χρήματα των φορολογουμένων έγιναν γιγαντιαίες αγορές τοξικών χρηματοοικονομικών προϊόντων/σαβούρα ώστε να αντικαταστήσουν τα χρεοκοπημένα περιουσιακά στοιχεία των τραπεζών με καθαρό μετρητό!
Οι αγορές αυτές (QE) είναι έκαστη σε ύψος 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ, και καθώς κάθε 5 χρόνια έχουμε μια καινούργια «Ποσοτική χαλάρωση» σε μεγάλες χώρες, μπορούμε να λέμε ότι η διοχέτευση ρευστότητας τα τελευταία χρόνια είναι 10%/5 έτη = 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ ετησίως! Καθώς η μέση ανάπτυξη του παγκόσμιου ΑΕΠ είναι 2%, δεν θα ήταν λοιπόν εντελώς παράλογο να πούμε ότι στην πραγματικότητα, αν δεν μεταπωληθούν οι τίτλοι στις αγορές πίσω, η όποια ανάπτυξη του παγκόσμιου ΑΕΠ είναι στην πραγματικότητα, αν αφαιρέσουμε τον κοπανιστό αέρα της ρευστότητας του QE, καθαρά… μηδενική (2%-2%=0%)!
Ο υπερδανεισμός κρατών, που δεν μπορούν να χρηματοδοτήσουν πλέον συντάξεις και ποιότητα ζωής είναι το ένα. Η χρεοκοπία των μισθωτών (καθώς ο ιδιωτικός δανεισμός είναι ήδη υψηλός και η αύξηση μισθών μικρή) είναι η άλλη πλευρά. Ουσιαστικά για να μην καταρρεύσει το σύστημα πρέπει τα κράτη να «κρατήσουν τις αξίες» υψηλά, δηλαδή να μην αυξήσουν επιτόκια, και να δανείζονται αν είναι δυνατόν με μηδενικό κόστος. Γι' αυτό προωθείται η τελευταία και τραγικότερη πράξη στην αυλαία του καπιταλισμού. Έρχεται η εποχή των μηδενικών ή και αρνητικών επιτοκίων! Όπου τα κράτη και οι τράπεζες θα δανείζονται με επιτόκιο το απόλυτο… μηδέν, στην καλύτερη! Και όπου η αξία των καταθέσεων θα μειώνεται συχνά και στην ονομαστική της μορφή! Η κρίση πλέον χτυπάει και τους κατόχους κεφαλαίων, χτυπάει παντού!
Όμως, καθώς οι μεγαλύτερες αγορές για τοποθετήσεις κεφαλαίων είναι αυτές των ομολόγων, αυτό σημαίνει ότι πχ συνταξιοδοτικά ταμεία που εισπράττουν χρήματα επί 50 έτη εργασίας, όσο κάποιος είναι 20 ως 70 ετών, για να δώσουν σύνταξη αργότερα (αφού κάποιος γίνει 70 ετών ), να βρουν επενδύσεις που να αποδίδουν καλά (τουλάχιστον απόδοση 2,5% ετησίως, όσο η μέση αύξηση του ΑΕΠ) ώστε οι συνταξιούχοι όταν βγουν στη σύνταξη να έχουν κάποια ουσιώδη σύνταξη.
Ήδη χτες με απίστευτη ανακοίνωσή της η Επιτροπή κεφαλαιαγοράς της Γερμανίας (BaFin) έστειλε αυστηρή προειδοποίηση ότι τα γερμανικά συνταξιοδοτικά ταμεία, δηλαδή τα συνταξιοδοτικά ταμεία της μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης, θα χρεοκοπήσουν, αν συνεχιστούν οι μειώσεις επιτοκίων! Αυτή η προειδοποίηση βγήκε μόλις 6 μέρες μετά την προειδοποίηση του μεγαλύτερου συνταξιοδοτικού ταμείου της Γαλλίας, που επίσης επισήμανε ότι θα υπάρξει χρεοκοπία του ταμείου, αν συνεχιστεί η πτώση επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα!
Άρα η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δυο εναλλακτικές! Ή θα αφήσει τις χώρες και εταιρίες να χρεοκοπήσουν, σταματώντας τη μείωση επιτοκίων, ή θα πρέπει να διασώσει τα… συνταξιοδοτικά ταμεία, το δεύτερο λιγάκι… αδύνατον λόγω του ύψους των κεφαλαίων τους! Χρειάζεται επειγόντως, επομένως, μια Τρίτη λύση! Χρειάζονται προϊόντα μακροπρόθεσμης επένδυσης με τόκο! Προϊόντα όμως, μακροπρόθεσμης επένδυσης με τόκο ως τώρα δεν υπήρχαν διότι, αφενός δεν ήταν ορατή η εποχή αρνητικών επιτοκίων, αφετέρου τα κέρδη των εταιριών και άρα και οι μετοχές τους είχαν καλές αποδόσεις. Καθώς πλέον οδεύουμε προς παγκόσμια ύφεση, όπου οι τιμές μετοχών θα πέφτουν για κάτι χρόνια, και σε αρνητικά ή έστω μηδενικά επιτόκια, η έκδοση ομολόγων 50-ετους και 100-ετους διάρκειας είναι τα πλέον τέλεια για τις ανάγκες των συνταξιοδοτικών ταμείων που, υπόψιν, έχουν το 70% των κεφαλαίων περίπου παγκοσμίως.
Γι' αυτό το λόγο, στο επόμενο διάστημα, η έκδοση ομολόγων τύπου Μαθουσάλα (50-ετους, ή 100-ετους διάρκειας) θα έχουν επιτυχία για την Ελληνική κυβέρνηση. Δεν αποτελούν απλά λύση στο πρόβλημα χρέους των κυβερνήσεων, της Ελλάδας αλλά και γενικώς, αλλά το κυριότερο, αποτελούν «μάννα εξ ουρανού» για τις ανάγκες επενδύσεων των συνταξιοδοτικών ταμείων, ώστε να διατηρήσουν τις συντάξεις των πολιτών σε ικανοποιητικά επίπεδα στο μέλλον!
* Ο κ. Κωνσταντίνος Βέργος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικών, Πανεπιστήμιο Πόρτσμουθ, Αγγλία
Το παρόν άρθρο εκφράζει τις προσωπικές απόψεις του γράφοντος, δεν αποτελεί οδηγό ή σύσταση για επενδύσεις οποιασδήποτε μορφής προς οιονδήποτε και για οτιδήποτε τίτλο ή παράγωγο αυτού.
