Της Μαρίας Χούκλη
Ελάχιστοι, νομίζω, πιστεύουν ότι η κοινοβουλευτική «μητέρα των μαχών» για τη διαφθορά και τη διαπλοκή θα προσφέρει ουσιαστικές προτάσεις και προβληματισμούς για την εκρίζωσή τους. Θα ακουστούν ονόματα και αριθμοί, μια εισέτι φορά θα παραβιαστούν ανοιχτές θύρες, θα αλληλοκατηγορηθούν οι «μεγάλοι», θα υποδυθούν τους Πόντιους Πιλάτους οι «μικροί» και θα φύγουν όλοι ευχαριστημένοι. Τι θα άξιζε να ειπωθεί απόψε στη Βουλή; Ο,τι η διαφθορά μπορεί να διαφθείρει. Όλους. Κι αυτό βολεύει. Λίγους.
Το Nature δημοσίευσε τις διαπιστώσεις πολύ ενδιαφέρουσας έρευνας που έκαναν ο Simon Gachter και ο Johnathan Schulz από το Πανεπιστήμιο του Nottingham. Οι δυο καθηγητές ψυχολογίας /συμπεριφορικής περί τα οικονομικά αναζήτησαν απάντηση: αν το κόστος της διαφθοράς είναι μόνον χρηματικό ή στερεί από τους πολίτες κάτι περισσότερο από τα χρήματα, καθιστώντας τους λιγότερο έντιμους. Στόχος των δύο ερευνητών δεν ήταν η «ηθικολογία», αλλά η κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Διαπίστωσαν, λοιπόν, ότι η εδραιωμένη διαφθορά, πολιτική και οικονομική, μπορεί να μας κάνει λιγότερο ειλικρινείς ακόμη και σε ανώδυνες περιστάσεις που έχουν να κάνουν με αμελητέο προσωπικό όφελος.
Τι έκαναν οι Gachter και Schulz; Διάλεξαν 2.500 ενήλικες από 23 χώρες με τις χειρότερες επιδόσεις στον τομέα της διαφθοράς το 2003*, όταν οι συμμετέχοντες στο πείραμα ήταν παιδιά. Κι αυτό για να μην έχουν επηρεαστεί από την περιρρέουσα κατάσταση στις κοινωνίες τους.
Τους ζητήθηκε να παίξουν το εξής παιχνίδι: να ρίξει ο καθένας τους τα ζάρια, χωρίς να βλέπει κανείς άλλος. Στη συνέχεια έπρεπε να αποκαλύψουν τι έδειξε μόνο το ένα ζάρι και ανάλογα με τον αριθμό θα κέρδιζαν χρήματα, εκτός από το εξάρι, που δεν θα έδινε καθόλου κέρδη. Τα χρήματα ορίστηκαν σε τοπικά νομίσματα, ώστε να εκλείψει ο πειρασμός για τους προερχόμενους από φτωχότερες χώρες να εξαπατήσουν για να κερδίσουν δολάρια ή ευρώ.
Το παιχνίδι δεν καταγραφόταν από κάμερες, ώστε να διακριβωθεί αν έλεγαν την αλήθεια οι συμμετέχοντες. Όμως οι ερευνητές, χρησιμοποιώντας τη στατιστική και περίπλοκα μαθηματικά/ψυχολογικά μοντέλα -δεν θα σας κουράσω με τη λεπτομερή ανάλυση του πειράματος-, κατέληξαν στην παρατήρηση ότι σε γενικές γραμμές ήταν ειλικρινείς, άλλα όχι εντελώς ειλικρινείς. «Έκλεψαν» όλοι από λίγο. Λιγότερο οι προερχόμενοι από χώρες με χαμηλά επίπεδα διαφθοράς και υψηλά standards στην οικονομικές επιδόσεις, στην παιδεία και στη λειτουργία των θεσμών. Περισσότεροι «ανέντιμοι» ήταν όσοι κατάγονταν από τις πιο διεφθαρμένες χώρες.
Οι Gachter και Schulz, με βάση και τα ευρήματα του πειράματος, υποστηρίζουν ότι η προσωπική στάση των ανθρώπων -ακόμη και όσων θεωρούν εαυτούς έντιμους- επηρεάζεται από το τι συμβαίνει γύρω τους. Αν στο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον είναι κανόνας η παραβίαση των κανόνων, θα επιτρέψουν τότε και στους εαυτούς τους μια μικρή δόση «απάτης». Πόση εξαρτάται από τα συλλογικά ειωθότα; Εδραιωμένη διαφθορά αλλοιώνει σε βάθος χρόνου τις ατομικές συμπεριφορές και έτσι σχηματίζεται ένας φαύλος κύκλος: Τα πρόσωπα επαναλαμβάνουν πρακτικές παραβίασης των κανόνων, όταν βλέπουν ότι αυτό συμβαίνει στη μεγάλη εικόνα και γιατί τους επιτρέπεται να το κάνουν από όσους -θεσμούς- έχουν την ευθύνη για την τήρηση των κανόνων. Η αλληλοδιάβρωση γίνεται καθεστώς και βολικό πρόσχημα για όσους έχουν να αποκομίσουν πολύ περισσότερα από τα κέρδη μιας απλής ζαριάς. Έτσι χτίζονται οι λάθος νοοτροπίες, που δεν αλλάζουν με βαρύγδουπες διακηρύξεις περί πάταξης της διαφθοράς, αλλά με πράξεις και παραδειγματικές συμπεριφορές από τους θεσμικούς.
* Για να απαντήσω στην πιθανή απορία σας. Όχι, η Ελλάδα δεν συγκαταλεγόταν μεταξύ των χωρών του πειράματος. Αλλά, διαβάζοντας τις διαπιστώσεις της έρευνας, δεν σας φαίνονται εξαιρετικά οικείες;
