Λέμε ότι η Ιστορία διδάσκει, επειδή οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν παρόμοιες καταστάσεις από τα αρχαία χρόνια.
Πολλές φορές, μάλιστα, αναρωτιόμαστε πως θα ενεργούσε ή τι θα έπραττε μια εξέχουσα ιστορική προσωπικότητα σε απάντηση καταστάσεων της καθημερινότητας. Κυρίως σε ευρύτερα ζητήματα τα οποία ταλανίζουν ολόκληρα κράτη, όπως επί παραδείγματι στην αγωνία για την ασφάλειά τους. Υπενθυμίζουμε ότι η ασφάλεια μιας χώρας περιλαμβάνει τρεις έννοιες: επιβίωση, εδαφική ακεραιότητα, ανεξαρτησία (1).
(Ουδεμία ιστορική περίοδος είναι ακριβώς ίδια με προηγούμενη. Οι συνθήκες πάντοτε είναι άλλες. Γι’ αυτό ας μην σπεύσει κάποιος να κατηγορήσει τον κάτωθι παραλληλισμό σαν αίολο ή αθεμελίωτο.)
Με αποκλειστική υπαιτιότητα της Τουρκίας σοβεί τον τελευταίο μήνα κρίση στην ανατολική Μεσόγειο. Η Άγκυρα κατά τα φαινόμενα έχει απασφαλίσει και έχει βάλει απέναντί της σχεδόν όλες τις χώρες. Λόγω γειτνίασης η Ελλάδα αποτελεί το ανάχωμα της Ευρώπης στις έξωθεν απειλές. Διαχρονικά.
Η Τουρκία απειλεί με την άσκηση ισχύος προκειμένου να αποκομίσει οφέλη που το διεθνές δίκαιο δεν της δίνει. Στανικά, ετσιθελικά, επιδιώκει να αρπάξει εκείνα που δεν δικαιούται.
Χωρίς – επαναλαμβάνουμε – οι συνθήκες να είναι ίδιες, έχει αξία να αναλογιστούμε πως αντιμετώπιζαν τις υπαρξιακές απειλές οι ιστορικοί ηγέτες.
Στο κατώφλι λοιπόν του Πελοποννησιακού πολέμου, κάπου εκεί γύρω στο 431 π.Χ., ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης των Αθηναίων Περικλής δημηγορεί υπέρ της επίδειξης σθεναρής και αμετακίνητης στάσης έναντι των Σπαρτιατών. Οι Σπαρτιάτες έχουν δηλώσει ρητώς τις αξιώσεις τους από τους Αθηναίους, ώστε να αποφευχθεί ο πόλεμος. Αυτές είναι η λύση της πολιορκίας της Ποτίδαιας, η ανεξαρτησία της Αίγινας, η ανάκληση του Μεγαρικού ψηφίσματος και η απόδοση στους Έλληνες της ανεξαρτησίας τους. Είχαν θέσει, δηλαδή, τελεσίγραφο.
Πως απάντησε σε αυτό ο Περικλής; Ποια στρατηγική ανάλυση (θα λέγαμε σήμερα) έκανε ο Αθηναίος ηγέτης;
Έχει ιδιαίτερη αξία ένα συγκεκριμένο απόσπασμα του λόγου του, διότι θα μπορούσε να ειπωθεί από τον ίδιον, αν ζούσε στις ημέρες μας.
Έχει ως εξής (2):
[1.140.1] «Εξακολουθώ, Αθηναίοι, να έχω πάντα την ίδια γνώμη, ότι δεν πρέπει να υποχωρήσομε στις απαιτήσεις των Λακεδαιμονίων, και τούτο αν και ξέρω ότι οι άνθρωποι μ᾽ άλλον ενθουσιασμό αποφασίζουν να πολεμήσουν και μ᾽ άλλα αισθήματα αντικρίζουν τον πόλεμο όταν έρθει, γιατί τα αισθήματά τους επηρεάζονται απ᾽ την τροπή των γεγονότων. Βλέπω ότι και σήμερα πρέπει να σας δώσω τις ίδιες συμβουλές και να σας πω ανάλογα πράγματα κι έχω την δίκαιη αξίωση, όσοι από σας πεισθούν στα λόγια μου, να υποστηρίξουν τις αποφάσεις που θα πάρομε, έστω κι αν έχομε μερικές αποτυχίες, αλλά και να μην υπερηφανευθούν, στην αντίθετη περίπτωση, για την προβλεπτικότητά τους. Γιατί είναι ενδεχόμενο τα γεγονότα να πάρουν μια τροπή εξίσου απρόβλεπτη, όσο είναι και η διάθεση των ανθρώπων. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος για τον οποίο, όταν μας συμβεί κάτι το απρόβλεπτο, συνηθίζομε να κατηγορούμε την τύχη.
[1.140.2] Οι εχθρικές διαθέσεις των Λακεδαιμονίων απέναντί μας ήσαν και άλλοτε φανερές, αλλά τώρα έγιναν φανερότερες παρά ποτέ. Ενώ στις συνθήκες ορίζεται ότι οι διαφορές μας πρέπει να υποβάλλονται σε διαιτησία και ότι ο καθένας από τους δύο θα κρατεί τα όσα έχει, ούτε ζήτησαν ποτέ διαιτησία ούτε την δέχτηκαν όταν τους την προσφέραμε. Για να λύσουν τις διαφορές μας, προτιμούν τον πόλεμο από τις διαπραγματεύσεις κι έρχονται τώρα, εδώ, να μας διατάξουν και όχι να παραπονεθούν.
[1.140.3] Μας ζητούν να λύσομε την πολιορκία της Ποτίδαιας, ν᾽ αποδώσομε στην Αίγινα την ανεξαρτησία της και να καταργήσομε το Μεγαρικό ψήφισμα. Και οι τελευταίοι ήρθαν να μας ζητήσουν ν᾽ αποδώσομε την ανεξαρτησία τους στους Έλληνες.
[1.140.4] Κανείς από σας μην νομίσει ότι θα πολεμήσομε για ασήμαντη αφορμή αν δεν ανακαλέσομε το Μεγαρικό ψήφισμα για το οποίο οι Λακεδαιμόνιοι λένε, τάχα, ότι αν καταργηθεί, δεν θα γίνει πόλεμος. Ούτε πρέπει να έχετε την ενδόμυχη σκέψη ότι αρχίζετε τον πόλεμο για ασήμαντη αιτία.
[1.140.5] Το ασήμαντο αυτό είναι δοκιμασία του φρονήματός σας και της αποφασιστικότητάς σας γενικά. Αν υποχωρήσετε θα προβάλουν, αμέσως, άλλη μεγαλύτερη απαίτηση, γιατί θα νομίζουν ότι και τώρα ενδώσατε από φόβο. Αλλ᾽ αν δείξετε σταθερότητα, θα τους δώσετε να καταλάβουν ότι πρέπει να μας φέρονται σαν ίσοι προς ίσους.
[1.141.1] »Αυτή είναι η σκέψη που πρέπει να σας οδηγήσει στο ν᾽ αποφασίσετε ή να υποχωρήσετε προτού πάθετε καμιά ζημιά ή (και τούτο πιστεύω ότι είναι το ορθότερο) ν᾽ αντισταθείτε σε ασήμαντες ή σοβαρές διεκδικήσεις και να μην ζείτε με φόβο μήπως χάσομε τα όσα έχομε. Όταν άνθρωποι προς τους οποίους είμαστε ίσοι, έρχονται χωρίς καμιά διαιτησία και προβάλλουν απαιτήσεις, είτε αυτές είναι μικρές είτε είναι μεγάλες, τούτο σημαίνει ότι μας ζητούν υποταγή.»
…
Τώρα ας κάνουμε ένα εύκολο πείραμα. Ας αντικαταστήσουμε στο κείμενο ορισμένες λέξεις και φράσεις. Όπου «Αθηναίοι» και «Λακεδαιμονίων» θέτουμε «Έλληνες» και «Τουρκίας» αντιστοίχως και αντί για «λύση της πολιορκίας της Ποτίδαιας», «απόδοση της ανεξαρτησίας της Αίγινας», «κατάργηση του Μεγαρικού ψηφίσματος» και «ανεξαρτησία των Ελλήνων» θέτουμε «επέκταση αιγιαλίτιδας ζώνης», «οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ», «αποστρατικοποίηση των νήσων» και «εύρος εναερίου χώρου».
Ας ξαναδιαβάσουμε το κείμενο με αυτές και μόνο τις τροποποιήσεις:
«[1.140.1] «Εξακολουθώ, Έλληνες, να έχω πάντα την ίδια γνώμη, ότι δεν πρέπει να υποχωρήσομε στις απαιτήσεις της Τουρκίας, και τούτο αν και ξέρω ότι οι άνθρωποι μ᾽ άλλον ενθουσιασμό αποφασίζουν να πολεμήσουν και μ᾽ άλλα αισθήματα αντικρίζουν τον πόλεμο όταν έρθει, γιατί τα αισθήματά τους επηρεάζονται απ᾽ την τροπή των γεγονότων. Βλέπω ότι και σήμερα πρέπει να σας δώσω τις ίδιες συμβουλές και να σας πω ανάλογα πράγματα κι έχω την δίκαιη αξίωση, όσοι από σας πεισθούν στα λόγια μου, να υποστηρίξουν τις αποφάσεις που θα πάρομε, έστω κι αν έχομε μερικές αποτυχίες, αλλά και να μην υπερηφανευθούν, στην αντίθετη περίπτωση, για την προβλεπτικότητά τους. Γιατί είναι ενδεχόμενο τα γεγονότα να πάρουν μια τροπή εξίσου απρόβλεπτη, όσο είναι και η διάθεση των ανθρώπων. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος για τον οποίο, όταν μας συμβεί κάτι το απρόβλεπτο, συνηθίζομε να κατηγορούμε την τύχη.
[1.140.2] Οι εχθρικές διαθέσεις της Τουρκίας απέναντί μας ήσαν και άλλοτε φανερές, αλλά τώρα έγιναν φανερότερες παρά ποτέ. Ενώ στις συνθήκες ορίζεται ότι οι διαφορές μας πρέπει να υποβάλλονται σε διαιτησία και ότι ο καθένας από τους δύο θα κρατεί τα όσα έχει, ούτε ζήτησαν ποτέ διαιτησία ούτε την δέχτηκαν όταν τους την προσφέραμε. Για να λύσουν τις διαφορές μας, προτιμούν τον πόλεμο από τις διαπραγματεύσεις κι έρχονται τώρα, εδώ, να μας διατάξουν και όχι να παραπονεθούν.
[1.140.3] Μας ζητούν να μην επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα στα 12 ν.μ., να μην θεωρούμε δική μας την υφαλοκρηπίδα μας, να αποστρατικοποιήσουμε τα νησιά μας και να μειώσουμε τον εναέριο χώρο μας.
[1.140.4] Κανείς από σας μην νομίσει ότι θα πολεμήσομε για ασήμαντη αφορμή αν δεν παραιτηθούμε της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης μας για το οποίο η Τουρκία λέει, τάχα, ότι αν δεν επεκταθεί, δεν θα γίνει πόλεμος. Ούτε πρέπει να έχετε την ενδόμυχη σκέψη ότι αρχίζετε τον πόλεμο για ασήμαντη αιτία.
[1.140.5] Το ασήμαντο αυτό είναι δοκιμασία του φρονήματός σας και της αποφασιστικότητάς σας γενικά. Αν υποχωρήσετε θα προβάλουν, αμέσως, άλλη μεγαλύτερη απαίτηση, γιατί θα νομίζουν ότι και τώρα ενδώσατε από φόβο. Αλλ᾽ αν δείξετε σταθερότητα, θα τους δώσετε να καταλάβουν ότι πρέπει να μας φέρονται σαν ίσοι προς ίσους.
[1.141.1] »Αυτή είναι η σκέψη που πρέπει να σας οδηγήσει στο ν᾽ αποφασίσετε ή να υποχωρήσετε προτού πάθετε καμιά ζημιά ή (και τούτο πιστεύω ότι είναι το ορθότερο) ν᾽ αντισταθείτε σε ασήμαντες ή σοβαρές διεκδικήσεις και να μην ζείτε με φόβο μήπως χάσομε τα όσα έχομε. Όταν άνθρωποι προς τους οποίους είμαστε ίσοι, έρχονται χωρίς καμιά διαιτησία και προβάλλουν απαιτήσεις, είτε αυτές είναι μικρές είτε είναι μεγάλες, τούτο σημαίνει ότι μας ζητούν υποταγή.»
Εξαιρετικά επίκαιρο αν μη τι άλλο.
Και εξόχως διδακτικό.
1. Αθανάσιος Πλατιάς, Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στον Θουκυδίδη, εκδ. ΕΣΤΙΑ.
2. Η απόδοση στην νεοελληνική έχει γίνει από τον Άγγελο Βλάχο.
