Πρόσφατα, γυναίκες από όλο τον κόσμο μοιράστηκαν στο Instagram τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες τους με το hashtag "#ChallengeAccepted" για να δείξουν αλληλεγγύη σε θύματα ενδοοικογενειακής βίας στην Τουρκία και αλλού.
Πριν από δυο χρόνια ο εικαστικός από την Τουρκία, Vahit Tuna, προχώρησε σε ένα ιδιαίτερο έργο για τιμήσει τις 440 γυναίκες που πέθαναν το 2018 στη χώρα του ως αποτέλεσμα ενδοοικογενειακής βίας.
Τοποθέτησε 440 ζευγάρια ψηλοτάκουνα γυναικεία παπούτσια στον τοίχο δύο κτιρίων της Κωνσταντινούπολης για να καταδείξει το μεγάλο πρόβλημα της βίας κατά των γυναικών στην Τουρκία, το οποίο πολλές φορές αποσιωπάται.
Στη γείτονα, οι γυναίκες και τα κορίτσια αντιμετωπίζουν καθημερινά βία, όχι απλά ενδοοικογενειακή ή σεξουαλική, αλλά ακόμα και δολοφονίες τιμής όπως είθισται να λέγονται τα εγκλήματα με θύματα γυναίκες ή κορίτσια που οι θύτες θεωρούν ότι πρόσβαλαν την οικογένεια τους. Μέχρι τον Ιούνιο του 2020, περισσότερες από 205 γυναίκες είχαν δολοφονηθεί από τους συντρόφους, τις οικογένειες και τους συγγενείς τους στην Τουρκία υπόψιν.
Μόνο πέρυσι δολοφονήθηκαν τουλάχιστον 300 άλλες, σύμφωνα με την οργάνωση We Will Stop Femicide. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι το 38% των γυναικών στην Τουρκία υφίσταται βία από τους συντρόφους τους, έναντι 25%, κατά μέσο όρο, στην Ευρώπη, ενώ η συγκεκριμένη χώρα κατατάσσεται σήμερα 130η από τα 153 κράτη στην κατάταξη του Global Gender Gap Index του 2020.
Ανά διαστήματα έρχονται διάφορα περιστατικά στο φως της δημοσιότητας όπως μια γυναίκα που δολοφονήθηκε από τον πρώην σύζυγό της σε μια καφετέρια μπροστά στην κόρη της, μια 27χρονη που στραγγαλίστηκε μέχρι θανάτου από τον φίλο της, μια 16χρονη που θάφτηκε ζωντανή από τον πατέρα και τον παππού της επειδή μιλούσε με αγόρια, διαβάζουμε πύρινους λόγους για τα δικαιώματα των γυναικών, διοργανώνονται διαμαρτυρίες και μετά σιωπή… μέχρι την επόμενη φρίκη που θα πληροφορηθούμε από τους τηλεοπτικούς μας δέκτες.
Όπως το προηγούμενο Σαββατοκύριακο που παρακολουθήσαμε αποσβολωμένοι έναν άνδρα να χτυπά στο κεφάλι βάναυσα μια γυναίκα σε δημόσιο χώρο. Παντού αίμα. Τα τουρκικά ΜΜΕ μετέδιδαν ότι πρόκειται για τον σύζυγό της. Η 5χρονη κόρη τους στεκόταν στην άκρη του δρόμου και ζητούσε τη μητέρα της, ενώ ο πατέρας της συνέχιζε να χτυπά την τελευταία ακόμα κι όταν αυτή έπεσε αναίσθητη στο έδαφος, μπροστά στα μάτια του μικρού κοριτσιού.
Και έπειτα ενημερωθήκαμε μέσα στη βδομάδα ότι η Τουρκία μέσω προεδρικού διατάγματος ανακοινώνει ότι σκοπεύει να αποχωρήσει από τη διεθνή συνθήκη η οποία υποχρεώνει τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να καταβάλλουν προσπάθειες για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών.
Η ειρωνεία σε όλο της το μεγαλείο: η σύμβαση είχε υπογραφεί στην Κωνσταντινούπολη πριν από δέκα χρόνια, τότε που η γείτονα ακόμα επιθυμούσε να ενταχθεί στην ευρωπαϊκή οικογένεια υπόψιν. Η απόσυρση δεν είναι απλά άλλο ένα βήμα πίσω για τις γυναίκες, αλλά και ένα ακόμη μακριά από την ΕΕ και γενικότερα τη Δύση. Η Τουρκία βυθίζεται ολοένα και περισσότερο στον συντηρητισμό, τον εθνικισμό και τον απολυταρχισμό εδώ και χρόνια, ιδίως μετά το πραξικόπημα του 2016.
Οπότε ουδεμία έκπληξη. Η δε συζήτηση για την αποχώρηση από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που προβλέπει ότι οι κυβερνήσεις θα καταρτίζουν νομοθεσία για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας και παρόμοιων εγκλημάτων, όπως ο βιασμός εντός γάμου ή ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων, έχει ξεκινήσει εδώ και δυο χρόνια. Δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία λοιπόν.
Συντηρητικοί πολιτικοί στην Τουρκία είχαν υποστηρίξει ότι το κείμενο της Σύμβασης βλάπτει την οικογένεια, ενθαρρύνει τα διαζύγια, αλλά και ότι οι αναφορές του στην ισότητα χρησιμοποιούνται από την κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ+ για να επιτύχει ευρύτερη κοινωνική αποδοχή. Έκτοτε, γυναίκες έβγαιναν συχνά στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης καθώς και άλλων πόλεων, απαιτώντας να παραμείνει η κυβέρνηση συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση. Το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) μάλιστα επέκρινε έντονα την απόφαση.
Η δε Γκιεκτσέ Γκιοκτσάν, αντιπρόεδρος του κόμματος, αρμόδια για τα ανθρώπινα δικαιώματα, κατήγγειλε μέσω Twitter ότι η εγκατάλειψη της Σύμβασης σημαίνει ότι «αφήνονται οι γυναίκες να δολοφονούνται». Το Σύνταγμα και η νομοθεσία της Τουρκίας «εγγυώνται» την προστασία «των δικαιωμάτων των γυναικών», αντέτεινε ωστόσο η Ζεχρά Ζουμρούτ Σελτσούκ, υπουργός Οικογένειας, Εργασίας και Κοινωνικών Υπηρεσιών, μέσω του επίσημου πρακτορείου ειδήσεων Anadolu.
Τι ισχύει άραγε;
Το τουρκικό κράτος πράγματι έχει εθνικούς νόμους και διεθνείς δεσμεύσεις, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των Γυναικών (CEDAW) για την προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών, αλλά η μεγαλύτερη αποτυχία του έγκειται στην εφαρμογή αυτών.
Όντως η τουρκική Πολιτεία έλαβε σημαντικά μέτρα για την προστασία των γυναικών από την ενδοοικογενειακή βία για πρώτη φορά το 1998 με τη θέσπιση του νόμου αριθ . 4320 για την πρόληψη της ενδοοικογενειακής βίας που τροποποιήθηκε το 2007 (Νόμος 5636) για τη δημιουργία ενός συστήματος παραγγελιών προστασίας σύμφωνα με την οποία, το οικογενειακό δικαστήριο μπορεί να εκδώσει εντολές προστασίας σε σύζυγο, παιδί ή άλλο μέλος της οικογένειας, εφόσον μοιράζονται την ίδια στέγη με το δράστη, να απέχει από κάθε μορφή βίας ή απειλής για περίοδο έξι μηνών. Ο δράστης θα μπορούσε επίσης να περιοριστεί από το να μοιράζεται το ίδιο σπίτι ή να επικοινωνεί με το θύμα.
Εντούτοις, ο νόμος έχει κενά καθώς δεν επεκτείνει την ίδια προστασία σε ανύπαντρες και διαζευγμένες γυναίκες. Επιπλέον, δεν αναγνωρίζει γάμους που δεν διέπονται από τον αστικό κώδικα. Παραδόξως, ο Ποινικός Κώδικας της Τουρκίας (Νόμος 5237) δεν προσφέρει συγκεκριμένα ένδικα μέσα για τη βία λόγω φύλου και προβλέπει τιμωρία μόνο για αδικήματα που σχετίζονται με τη σεξουαλική ασυλία. Ο Ποινικός Κώδικας τροποποιήθηκε το 2014, αλλά το Κοινοβούλιο δεν αναγνώρισε τροπολογίες όπως η συμπερίληψη των λέξεων «δολοφονία τιμής» και «αιμομιξία» όπως προτείνεται από διάφορες οργανώσεις δικαιωμάτων των γυναικών.
Μια έκθεση με τίτλο «Αυτός σας αγαπά, σας χτυπά» που δημοσιεύθηκε από την Human Rights Watch αποκαλύπτει ότι η τουρκική επιβολή του νόμου είναι μεροληπτική, τα καταφύγια κακοποιημένων γυναικών μοιάζουν περισσότερο με φυλακές, ενώ δεν δέχονται γυναίκες που ζητούν άσυλο.
Επιπροσθέτως, το τουρκικό κράτος πρότεινε –να θυμίσουμε- το αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο γάμου το 2016 που εγγυάται την ατιμωρησία σε άνδρες που βιάζουν ανήλικο κορίτσι (κάτω των 18 ετών) από οποιαδήποτε τιμωρία, εάν αποφασίσουν να παντρευτούν το θύμα.
Και μπορεί η Τουρκία να έγινε το πρώτο κράτος που επικύρωσε τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης ως νόμο για την προστασία της οικογένειας και την πρόληψη της βίας κατά των γυναικών (νόμος αριθ. 6284) το 2011, αλλά κι αυτό ήταν κυρίως ως ένδειξη κάποιας ετεροχρονισμένης συμμόρφωσης στην ορόσημη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην περίφημη υπόθεση Opuz κατά Τουρκίας (2009) όπου, το δικαστήριο παρατήρησε ότι υπάρχει μια βαριά και συστηματική αποτυχία του κράτους να λάβει μέτρα πρόληψης κατά της ενδοοικογενειακής βίας.
Μην γελιόμαστε λοιπόν. Το τουρκικό κράτος νομοθετούσε μεν, αδυνατούσε δε, αν όχι αδιαφορούσε συστηματικά να επιβάλει αυτό που με τυμπανοκρουσίες ψήφιζε ως πρωτοπόρο και ένδειξη εκσυγχρονισμού της κοινωνίας και δη της Πολιτείας.
Και ναι το 2012, η Τουρκία επέκτεινε έναν νόμο για την ενδοοικογενειακή βία για να συμπεριλάβει και την άγαμη γυναίκα (Προηγουμένως μόνο οι έγγαμες γυναίκες προστατεύονταν από την ενδοοικογενειακή βία).
Και ναι δεν σταμάτησαν τα περιστατικά έντονης ενδοοικογενειακής βίας ή οι γυναικοκτονίες το 2011 με την επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, την οποία όλοι ξαφνικά θυμήθηκαν τις τελευταίες δύο μέρες και αρκετοί επιτέλους πληροφορήθηκαν.
Όμως ήταν ένα φρένο, ένα ανάχωμα στην ισχυρή αίσθηση ατιμωρησίας σε ορισμένους κύκλους για τους οποίους η γυναίκα είναι απλώς μια αναπαραγωγική μηχανή που οφείλει να ικανοποιεί μόνον τις ορέξεις και τις επιθυμίες ανδρών και δη συγγενών. Με την εκθετική αύξηση των υποθέσεων ενδοοικογενειακής βίας στην Τουρκία κατά τη διάρκεια της COVID-19, η κατάσταση είναι ακόμα πιο κρίσιμη υπόψιν, αν όχι εξόχως επικίνδυνη για πολλές γυναίκες και κορίτσια.
Υπάρχει ένα τουρκικό ρητό: «Η φωτιά καίει μόνο εκεί που πέφτει». Που σημαίνει πως οι άνθρωποι συχνά ενδιαφέρονται μόνο για πράγματα που είδαν ή βίωσαν από πρώτο χέρι. Στη περίπτωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης δεν ισχύει. Έχει ξεσηκωθεί το σύμπαν και απολύτως δικαιολογημένα. Γιατί η Τουρκία είναι πολύ μεγάλη και εξόχως σημαντική τόσο για την ΕΕ, όσο και τις ΗΠΑ, για να «χαθεί» στον μισογυνισμό και τη βαρβαρότητα. Γιατί υπάρχουν πολλοί δορυφόροι της που θα την ακολουθήσουν. Γιατί ακόμα και επί ευρωπαϊκού εδάφους έχει υποστηρικτές στην αποχώρησή της (βλ. Πολωνία και Ουγγαρία). Γιατί η οπισθοδρόμηση όσο και αν καθυστερεί τις θετικές εξελίξεις, πάντα θα βρίσκει απέναντί της φιλελεύθερους πολίτες, δημοκρατικές κοινωνίες και φορείς. Ουδέν μονιμότερον της αλλαγής ως γνωστόν.
