Από όσα έχω ακούσει και διαβάσει μέχρι σήμερα για το Ολοκαύτωμα και δεν είναι λίγα, το βιβλίο του Βρετανού δημοσιογράφου Jonathan Freedland, The Escape Artist που εκδόθηκε πέρσι, συμπυκνώνει την ιστορία της εβραϊκής γενοκτονίας αλλά και τις προκλήσεις που έχει η διατήρηση της μνήμης της με το συγκλονιστικότερο τρόπο.
Η αλήθεια για όσα συνέβησαν στο στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπιρκενάου ήταν το μυστικό που προσπάθησαν να κρατήσουν κρυφό με κάθε τρόπο οι αρχιτέκτονες της Τελικής Λύσης. Στα πέντε χρόνια λειτουργίας του οι απόπειρες απόδρασης από αυτό ήταν εκατοντάδες. Από τους εβδομήντα-έξι Εβραίους που το επιχείρησαν μόνο πέντε τα κατάφεραν.
Ο Ρούντολφ Βρμπα ήταν ο πιο γνωστός.
Την ιστορία του ανθρώπου που το 1942 και σε ηλικία 19 ετών βρέθηκε κρατούμενος στο Άουσβιτς από το οποίο και απέδρασε το 1944 με τον Άλφρεντ Βέτσλερ και μαζί συνέταξαν την ιστορική «Αναφορά Βρμπα-Βέτσλερ» με την οποία γνωστοποίησαν στις κυβερνήσεις της Ευρώπης και των ΗΠΑ που πολεμούσαν με τους Γερμανούς όσα φρικιαστικά συνέβαιναν εκεί, είναι το θέμα της συγκλονιστικής αφήγησης του Φρίντλαντ.
Μέχρι τότε κανείς δεν γνώριζε τι συνέβαινε στο Άουσβιτς. Ούτε οι ίδιοι οι κρατούμενοι είχαν ποτέ την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουν τον τρόπο που οι Ναζί είχαν οργανώσει τη γενοκτονία.
Η μυστικότητα της επιχείρησης αποδείχτηκε η ικανή και αναγκαία συνθήκη για να εκτελεστεί το θηριώδες έγκλημα.
Ο νεαρός Σλοβάκος Ρούντολφ Βρμπα ήταν ένα χαρισματικό, πανέξυπνο παιδί που αγαπούσε πολύ τα Μαθηματικά. Από τον Μάρτιο του 1942 όταν ξεκίνησε το πογκρόμ των Εβραίων στη Σλοβακία επιχειρούσε διαρκώς και ανεπιτυχώς να το σκάσει. Πρώτα από τη χώρα και μετά από όσα στρατόπεδα βρέθηκε μέχρι να καταλήξει πρώτα στο Άουσβιτς και μετά στο γειτονικό του παράρτημα, το Μπιρκενάου.
Ο Βρμπα ήταν αρκετά έξυπνος και τυχερός ώστε να περάσει από όλα τα σημεία του στρατοπέδου και να αποκτήσει μια πλήρη εικόνα του τι ακριβώς συνέβαινε εκεί. Είναι συγκλονιστικό ότι τα εκατομμύρια των ανθρώπων που δολοφονήθηκαν σε αυτά τα στρατόπεδα ποτέ δεν κατάλαβαν πώς ακριβώς είχε στηθεί ο μηχανισμός εξόντωσής τους.
Αυτός είναι και ο λόγος που οι εβραϊκές κοινότητες της Ευρώπης οδηγήθηκαν στη σφαγή χωρίς καμία αντίδραση. Δεν μπορούσαν να φανταστούν τι τους περίμενε αλλά ακόμα και όταν έφτανε το τέλος δεν είχαν καμία εικόνα του τι τους συνέβαινε.
Φαίνεται απίστευτο αλλά αυτή είναι η αλήθεια.
Ο Βρμπα οπλισμένος με γερή μνήμη και με ταλέντο στα μαθηματικά άρχισε να καταγράφει στο μυαλό του ό,τι έβλεπε. Απομνημόνευε μέχρι και τις σειρές των αριθμών των κρατουμένων που τους χτύπαγαν στο χέρι ως τατουάζ. Κατέγραφε στη μνήμη του τα πάντα: το πως λειτουργούσε το στρατόπεδο, τη φιλοσοφία του, το γεγονός ότι ο Άουσβιτς δεν ήταν απλώς ένας τόπος μαρτυρίου αλλά παρήγαγε και ένα ασύλληπτο πλούτο για το Τρίτο Ράιχ απομυζώντας και το τελευταίο κύτταρο των κρατουμένων του και όταν ανακάλυψε ένα κενό ασφαλείας στη φύλαξη του στρατοπέδου, το έσκασε.
Από εκεί αρχίζει μια δεύτερη περιπέτεια μέχρι να καταφέρει να βρει τρόπο να ενημερώσει για όσα συνέβαιναν εκεί.
Η αναφορά Βρμπα-Βέτσλερ έφτασε στα χέρια του Τσώρτσιλ και του Ρούσβελτ και δημοσιεύθηκε στον ελβετικό Τύπο.
Και είναι από αυτό το σημείο που αρχίζει η Ιστορία να δίνει μαθήματα.
Η αναφορά προκάλεσε μεν σοκ αλλά καμία, απολύτως, αντίδραση. Αν και ο Βρμπα επιχείρησε να διασώσει την τελευταία εβραϊκή κοινότητα που είχε μείνει στην Ευρώπη, τους Εβραίους της Ουγγαρίας αυτό δεν κατέστη δυνατό.
Το μεγάλο ένοχο μυστικό της Ευρώπης: ο βαθιά ριζωμένος αντισημιτισμός της απέτρεψε τις ηγεσίες των Συμμάχων να επέμβουν μόλις έμαθαν όσα συνέβαιναν στα ναζιστικά στρατόπεδα.
Όμως η ιστορία του Βρμπα δεν σταματάει εκεί.
Κάποια στιγμή, αφού έχει δραπετεύσει πλέον και από την κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία, θα βρεθεί σε Πανεπιστήμιο του Καναδά ως καθηγητής Βιοχημείας.
Αν και η δράση του τον τοποθετεί στο πάνθεο ηρώων όπως η Άννα Φρανκ, ο Πρίμο Λέβι και ο Όσκαρ Σίντλερ, ο Βρμπα μένει στη σκιά.
Ο λόγος; Επέμενε μέχρι το τέλος να λέει την αλήθεια: να θυμίζει την άρνηση των Συμμάχων να σταματήσουν την εβραϊκή γενοκτονία και βέβαια τη λανθασμένη κρίση που επέδειξαν οι ηγεσίες ορισμένων εβραϊκών κοινοτήτων με μοιραία, για τα μέλη τους, αποτελέσματα.
Ο Βρμπα αρνούνταν πεισματικά να μιλάει για το Ολοκαύτωμα δακρύζοντας, με στόχο να προκαλεί απλώς τη συμπάθεια και τη συγκίνηση. Ήθελε μέχρι το τέλος να ακουστεί η δυσάρεστη αλήθεια, αυτή που δεν ήθελε να ακούσει κανείς.
Αυτός είναι και ο λόγος που σήμερα η ιστορία του δεν είναι ευρέως γνωστή. Επέμενε να λέει την αλήθεια και να γίνεται δυσάρεστος γι αυτό.
Κάθε χρόνο τέτοια μέρα, τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος επαναλαμβάνουμε τελετουργικά, ως ξόρκι, το σύνθημα «Ποτέ Ξανά».
Κι όμως, στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ ο αντισημιτισμός έχει πάλι φουντώσει ενώ η κρίση πολιτικής ταυτότητας που διέρχεται το Ισραήλ με τη ρατσιστική ακροδεξιά στην κυβέρνησή του υπονομεύει ένα σταθερό σημείο αναφοράς και ασφάλειας για τον Εβραϊσμό παγκοσμίως.
Όμως το Ολοκαύτωμα δεν αφορά μόνο τους Εβραίους. Τον 21ο αιώνα γίνονται γενοκτονίες. Οι αυτουργοί τους καταφέρνουν σε ένα συνδεδεμένο κόσμο, γεμάτο ΜΜΕ που υπερχειλίζει από πληροφόρηση να κρατούν τα εγκλήματά τους κρυφά. Κι αν τυχόν τα εγκλήματα αυτά αποκαλυφθούν η διεθνής κοινότητα μένει απαθής ενώ δυσαρεστείται με όσους θέλουν να αποκαλύψουν την αλήθεια.
Δεν έχουμε μάθει τίποτα.
Η διατήρηση της ιστορικής μνήμης είναι μια απόφαση και ας μην κοροϊδευόμαστε είναι μια απόφαση πολιτική. Πρόκειται για μια δέσμευση της κοινωνίας ότι δεν θα εξαντλείται σε τελετουργικά «Ποτέ Ξανά» αλλά θα ενσωματώνει τη μνήμη ως βίωμα σε αληθινές πολιτικές αποτροπής σε κάθε επίπεδο.
Όσοι έχουμε ασχοληθεί έστω και λίγο με την Ιστορία ζούμε σήμερα με το φόβο ότι το Ολοκαύτωμα μπορεί να ξανασυμβεί, το είχε υποστηρίξει άλλωστε και ο μεγάλος ιστορικός και «πατέρας» της μελέτης του Ολοκαυτώματος, Ραούλ Χίλμπεργκ.
Το Ολοκαύτωμα μπορεί να ξανασυμβεί.
Και αυτή η σκέψη αντί να μας παγώνει, κάτι άλλωστε που είναι και βολικό, θα έπρεπε να μας κινητοποιεί. Οι ευθύνες μας λοιπόν είναι τεράστιες και πρέπει να τις αναλάβουμε.
