Ο Γιώργος Παπανδρέου, το 2004, εισήγαγε την εθελοντική καθολική ψηφοφορία του πληθυσμού στην εκλογή του αρχηγού του Πασόκ. Ακολούθησε η ΝΔ (το 2009) και αρκετά αργότερα (το 2022) ο Σύριζα. Προσωπικά, από την αρχή είχα υποδεχτεί αυτή την αλλαγή με έκπληξη και αμφιθυμία. Για πολλά χρόνια δεν μπορούσα να καταλήξω εντός μου, αν αυτό το βήμα που κυριολεκτικά μεταμόρφωσε τον χαρακτήρα των ελληνικών κομμάτων, ήταν προς τη σωστή ή τη λάθος κατεύθυνση.
Από τη μια, η πρακτική αυτή μοιάζει τρομερά δημοκρατική. Τι πιο συμμετοχικό και ανόθευτο, από το να ψηφίζει με κάλπη όλος ο κόσμος για να αναδείξει τον αρχηγό που θα τον εκπροσωπήσει; Από την άλλη, έβλεπα τον Νεοδημοκράτη να ψηφίζει για αρχηγό του Σύριζα, τον Συριζαίο για αρχηγό του Πασόκ και τον Πασόκο για αρχηγό της ΝΔ. Παράξενα πράγματα, άνευ νοήματος. Όλα έγιναν ένας ιδεολογικός, πολιτικός και οργανωτικός χυλός.
Για τους σκεπτόμενους ανθρώπους, δεν ήταν διόλου εύκολη ούτε η πλήρης αποδοχή αυτής της χαοτικής διαδικασίας, ούτε η άκριτη απόρριψη της. Όποιος επιζητά την επιστροφή στο κόμμα-γκρούπα με κλειστές και μυστικοπαθείς λειτουργίες, μυρίζει μούχλα του 19ου και 20ου αιώνα. Οι κοινωνίες άλλαξαν δραματικά από τότε. Στην εποχή της διάχυσης των πληροφοριών, της παγκοσμιοποίησης, της διασύνδεσης και των social media, οι «στοές» έχουν πεθάνει και οι «δημοκρατικοί συγκεντωτισμοί είναι για γέλια. Τώρα όλοι είναι συμμέτοχοι σε όλα.
Αλλά και η (δια της άκριτης μαζικοποίησης της κορυφαίας ψηφοφορίας) εξαΰλωση των κομμάτων ως θεσμικών μηχανισμών, δεν αποτελεί de facto πολιτική και κοινωνική πρόοδο. Η δυνατότητα κάθε άσχετου, χαβαλεδιάρη ή στημένου να έχει λόγο στην εκλογή αρχηγού ενός μεγάλου κόμματος με το οποίο ο τυχαίος ψηφοφόρος δεν έχει καμιά άλλη λειτουργική σχέση, δεν είναι απλή υπόθεση. Όποιος πάει σ’ αυτή την κάλπη, δυνητικά επιλέγει μελλοντικούς πρωθυπουργούς ή κυβερνητικούς εταίρους ή αρχηγούς αντιπολίτευσης, όχι επικεφαλής μιας ημερήσιας εκδρομούλας.
Και φυσικά, όταν στην κορυφαία διαδικασία που είναι η εκλογή αρχηγού μπορεί να μετέχει όποιος περνά τυχαία από τον δρόμο, για ποιο λόγο να υφίσταται και να δουλεύει το κόμμα τον υπόλοιπο καιρό; Αμ η ιδεολογική και πολιτική συνάφεια που (θεωρητικά) πρέπει να έχουν τα μέλη ενός κόμματος; Πώς ακυρώνεται αυτή, την ώρα της κρισιμότερης κομματικής διαδικασίας; Και βεβαίως, η εκλογή ενός (ή μίας) αρχηγού ανάμεσα σε περισσότερους, δεν πρέπει να υπακούει μόνο σε όρους επικοινωνίας ή πρόσκαιρου εντυπωσιασμού ή μονομερούς πρόσληψης των αναγκαιοτήτων της συγκυρίας.
Ο αρχηγός ενός κόμματος δεν είναι τραγουδιστής, που επειδή σ’ αρέσει η φωνή του πας ένα βράδυ στη συναυλία του κι ύστερα γυρίζεις σπίτι. Ούτε ποδοσφαιριστής που επειδή σ’ αρέσει η ντρίπλα του, πας ένα απόγευμα στο γήπεδο να τον δεις. Ούτε κινέζικο προϊόν στο ράφι που σε εντυπωσιάζει ή σου δημιουργεί περιέργεια, το πετάς στο καλάθι κι ύστερα, αν δε σου κάνει, το ξαναπετάς στα σκουπίδια. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, αυτός που θα εκλεγεί θα διαφεντέψει τη ζωή σου.
(Αύριο το δεύτερο μέρος. Τι έδειξε ως τώρα η ελληνική εμπειρία)
