Στην ηγεσία των Τόρις από τον Οκτώβριο του 2022, ο Ρίσι Σούνακ έχει δαπανήσει τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο και έχει ουσιαστικά συναρτήσει το πολιτικό του μέλλον με το αμφιλεγόμενο «Σχέδιο Ρουάντα», το οποίο και έχει διχάσει τους Τόρις σε βαθμό που κάθε ψηφοφορία επί άρθρων του μετατρέπεται σε κοινοβουλευτικό θρίλερ με «άγνωστο Χ» εάν ο Βρετανός πρωθυπουργός θα «επιβιώσει». Και μπορεί να έχει γλιτώσει μέχρι στιγμής τα χειρότερα -μία ανοιχτή εξέγερση της σκληρής δεξιάς πτέρυγας- όμως η εξουσία του διαρκώς αποδυναμώνεται, οι διαιρέσεις στο Συντηρητικό Κόμμα βαθαίνουν και μία σκιώδης κούρσα για τη διαδοχή του βρίσκεται ήδη σε πλήξη εξέλιξη. Όλα αυτά στο εκλογικό 2024 και με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν συντριβή των Τόρις στις κάλπες.
Ο Ρίσι Σούνακ απέκρουσε την ανοιχτή εξέγερση κατά την κρίσιμη ψηφοφορία επί του επίμαχου νομοσχεδίου στη Βουλή των Κοινοτήτων, προσφέροντας «συμβολικούς» συμβιβασμούς σε όσους απαιτούν την αυστηροποίηση του πλαισίου του νόμου που αφορά στην απέλαση αιτούντων άσυλο στη Ρουάντα. Όπου αυστηροποίηση επί της ουσίας σημαίνει να μπορεί να αψηφήσει η βρετανική κυβέρνηση δικαστικές αποφάσεις και το ευρωπαϊκό και διεθνές Δίκαιο για τα ανθρώπινα Δικαιώματα. Για τους κεντρώους του κόμματος, που θεωρούν ότι η νομοθεσία βρίσκεται ήδη στα όρια του αποδεκτού, ανάλογες κινήσεις θα συνεπάγονταν αυτόματα καταψήφιση.
Αφότου προηγήθηκαν συσκέψεις επί συσκέψεων στους κόλπους των συντηρητικών, τελικά μόνο οι 11 από τους 60 «αντάρτες» αποφάσισαν να την καταψηφίσουν στο σύνολο κατά την τρίτη και τελευταία ανάγνωση στη Βουλή των Κοινοτήτων. Οι υπόλοιποι ψήφισαν απρόθυμα υπέρ του νομοσχεδίου αντί να διακινδυνεύσουν να «βυθίσουν» συνολικά τη μεταναστευτική πολιτική -που πρώτος ο Μπόρις Τζόνσον «οραματίστηκε»- και μαζί και ολόκληρη την κυβέρνηση Σούνακ.
Ο Βρετανός πρωθυπουργός πέρασε τον σκόπελο (το σχέδιο εγκρίθηκε με 320 ψήφους υπέρ έναντι 276 κατά), αλλά η εμφανής διαίρεση ήλθε να φέρει ξανά σε πρώτο πλάνο ότι μετά βίας ελέγχει το κόμμα. Και δεν είναι καν το τέλος της διαδρομής όσον αφορά την επίμαχη πολιτική για το μεταναστευτικό που ο Βρετανός πρωθυπουργός έχει καταστήσει «σημαία» της πολιτικής του και στην οποία ποντάρει για να «τρέξει» την προεκλογική εκστρατεία για τις κάλπες που πιθανότατα θα στηθούν το δεύτερο εξάμηνο του έτους.
Ο λόγος περνά τώρα στη Βουλή των Λόρδων, ενώ δεδομένες θεωρούνται και οι δικαστικές προσφυγές ενάντια σε μία πολιτική που επικρίνεται ως υπερβολικά ακραία και σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες δεν είναι συμβατή με το Διεθνές Δίκαιο για τους Πρόσφυγες. Η αντιπολίτευση των Εργατικών έχει δεσμευτεί ότι θα καταργήσει το νόμο, μιλώντας για έναν (μη εκλεγμένο) πρωθυπουργό που αδυνατεί να ηγηθεί και έναν «εμφύλιο πόλεμο» των Συντηρητικών που συνεχίζεται με τη χώρα να πληρώνει το τίμημα.
Το νομοσχέδιο που ψηφίστηκε στη Βουλή των Κοινοτήτων είναι η απόπειρα του Βρετανού πρωθυπουργού να παρακάμψει την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ηνωμένου Βασιλείου στα τέλη του περασμένου έτους, βάσει της οποίας η απέλαση των αιτούντων άσυλο στη Ρουάντα είναι παράνομη βάσει του Διεθνούς Δικαίου. Μετά -και παρά- το«χαστούκι» του Ανώτατου Δικαστηρίου για τα σχέδια επιβίβασης προσφύγων και μεταναστών σε πτήσεις χωρίς επιστροφή, ο Σούνακ επανήλθε με αναθεωρημένη συμφωνία (νομικά δεσμευτική συνθήκη) με τη Ρουάντα και ένα νομοσχέδιο που περιλαμβάνει ρήτρες που την ορίζουν ως ασφαλή τρίτη χώρα και περιορίζουν τις δυνατότητες των μεταναστών να ασκήσουν εφέσεις.
Το Ανώτατο Δικαστήριο είχε γνωμοδοτήσει ακριβώς ότι η Ρουάντα δεν συνιστά υπό τις παρούσες συνθήκες ασφαλή τρίτη χώρα. Εφόσον αιτούντες άσυλο σταλούν στη Ρουάντα ουδεμία εγγύηση υπάρχει ότι δεν θα παραβιαστούν τα δικαιώματά τους και διατρέχουν κίνδυνο κακομεταχείρισης και επαναπροώθησης στις χώρες από τις οποίες διέφυγαν ή άλλες τρίτες μη ασφαλείς χώρες. Το σχέδιο δεν συνάδει ούτε με τη βρετανική, ούτε και με την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προάσπιση των δικαιωμάτων των προσφύγων. Αυτή ήταν η απόφαση, η οποία και χαιρετίστηκε από οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων των προσφύγων στο Ηνωμένο Βασίλειο και διεθνώς.
Πολιτικοί της αντιπολίτευσης, ομάδες προσφύγων και οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν καταγγείλει από την πρώτη στιγμή ότι το «Σχέδιο Ρουάντα» είναι ανήθικο και πρακτικά ανεφάρμοστο. Η επίμαχη συμφωνία της Βρετανίας με τη Ρουάντα υπεγράφη τον Απρίλιο του 2022. Η πρώτη προγραμματισμένη πτήση που θα μετέφερε μετανάστες στη Ρουάντα δεν απογειώθηκε ποτέ έπειτα από επείγουσα διαταγή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΑΑ) στη βάση της διάταξης του άρθρου 39. Κανένας πρόσφυγας δεν έχει σταλεί στη Ρουάντα έως σήμερα, ενώ η βρετανική κυβέρνηση έχει ήδη καταβάλει 240 εκατομμύρια λίρες στη χώρα.
Βάσει του νομοσχεδίου, μετανάστες που φθάνουν με μικρές βάρκες στο Ηνωμένο Βασίλειο θα μεταφέρονται στη Ρουάντα και εκεί θα γίνεται η επεξεργασία του αιτήματος για άσυλο. Ακόμη όμως και αν το αίτημα γίνει δεκτό ορίζεται ότι οι πρόσφυγες και μετανάστες θα μείνουν εκεί και δεν θα υπάρχει καμία οδός επιστροφής προς τη Βρετανία. Το «εκεί» ήλθε να απαντήσει στις ανησυχίες του Ανώτατου Δικαστηρίου ότι μπορεί να σταλούν πίσω στις χώρες προέλευσης, όπου μπορεί να κινδυνεύουν. Πάντως, ακόμη και εάν η νομοθεσία «περάσει» από τη Βουλή των Λόρδων και ξεπεραστούν όλα τα πολιτικά εμπόδια, είναι δεδομένο ότι θα ακολουθήσουν νέες δικαστικές προσφυγές για να μπλοκάρουν τις απελάσεις.
Η βρετανική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι η πολιτική της για τη Ρουάντα θα αποτρέψει τους ανθρώπους από το επικίνδυνο, ενίοτε θανατηφόρο, ταξίδι στο Ηνωμένο Βασίλειο και ελπίζει ότι θα είναι σε θέση να ξεκινήσει τις πτήσεις σύντομα -πριν από τις βουλευτικές εκλογές που αναμένονται το φθινόπωρο- αποδεικνύοντας την αποφασιστικότητά της «να σταματήσει τις βάρκες» στη Μάγχη. Ο Σούνακ επιχειρηματολογεί ότι το νομοσχέδιο θα καταστήσει «εξαιρετικά σπάνιο» για οποιονδήποτε αιτούντα άσυλο να είναι σε θέση να εμποδίσει την απέλαση με προσφυγή στα δικαστήρια, και θα σημαίνει επίσης ότι ο εκάστοτε υπουργός Μετανάστευσης του θα έχει την εξουσία να αποφασίζει εάν θα συμμορφωθεί με οποιεσδήποτε εντολές του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Ωστόσο, ορισμένοι νομικοί εμπειρογνώμονες αμφισβητούν και τους δύο αυτούς ισχυρισμούς. Υποστηρίζουν ότι το ίδιο το νομοσχέδιο θα μπορούσε να αμφισβητηθεί ενώπιον δικαστηρίου του Ηνωμένου Βασιλείου, ότι προσφυγές δεν μπορούν να αποτραπούν και ότι η Βρετανία θα εξακολουθούσε να έχει την υποχρέωση βάσει του Διεθνούς Δικαίου να συμμορφώνεται με οποιαδήποτε απόφαση του ΕΔΑΑ.
Όσο για τα όσα έπονται στη Βουλή των Λόρδων, τα μέλη της θα μπορούσαν να επιχειρήσουν να επιφέρουν τροποποιήσεις στο νομοσχέδιο, γεγονός που σημαίνει ότι θα άρχιζε να εναλλάσσεται μεταξύ των δύο κοινοβουλευτικών σωμάτων σε μια διαδικασία που είναι γνωστή ως «πινγκ πονγκ». Κατά κανόνα, τα μη εκλεγμένα μέλη της Βουλής των Λόρδων αποφεύγουν να ματαιώνουν τη βούληση του εκλεγμένου Σώματος και δεν καταψηφίζουν νομοσχέδιο που περιλαμβάνεται στο προεκλογικό πρόγραμμα του κυβερνώντος κόμματος. Ωστόσο, το σχέδιο για τη Ρουάντα δεν περιλαμβανόταν στο πρόγραμμα των Συντηρητικών για το 2019, γεγονός που σημαίνει ότι θα μπορούσαν θεωρητικά να αρνηθούν να περάσουν το νομοσχέδιο χωρίς τροποποιήσεις.
Σε τέτοιες ακραίες περιπτώσεις, η όλη διαδικασία θα μπορούσε να διαρκέσει έως και ένα χρόνο, και αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι το νομοσχέδιο δεν θα μπορούσε να ψηφιστεί πριν από τις επόμενες εκλογές. Και στις επόμενες εκλογές, οι δημοσκοπήσεις εμφανίζουν τους Τόρις να οδεύουν προς συντριβή όμοια με του 1997 όταν ήλθε στην εξουσία ο Τόνι Μπλερ. Ο Σούνακ, -πέμπτος πρωθυπουργός σε 13 χρόνια αδιάλειπτης διακυβέρνησης των Συντηρητικών- είναι σήμερα τόσο αντιδημοφιλής όσο και ο Μπόρις Τζόνσον όταν οι Τόρις του έδειξαν την «έξοδο» στη σκιά του σκανδάλου Partygate. Ήδη πολλοί διαγκωνίζονται για τη θέση του με την νυν υπουργό Επιχειρήσεων, Ενέργειας και Βιομηχανικής Πολιτικής, Κέμι Μπάντενοχ, να προβάλλει στα δημοσιεύματα του βρετανικού Τύπου ως επικρατέστερη διάδοχος.
