Πριν από λίγες ημέρες, ο ύποπτος θάνατος ενός Ρώσου μουσικού πέρασε στα «ψιλά» των δυτικών μέσων ενημέρωσης. Ο Βαντίμ Στρόικιν, δημοφιλής στην πατρίδα του και γνωστός για τις σκληρές δημόσιες δηλώσεις του κατά του Βλαντιμίρ Πούτιν, «έπεσε» από τον δέκατο όροφο στη διάρκεια εφόδου της αστυνομίας στο σπίτι του που πήγε να τον συλλάβει. Ο 58χρονος Στρόικιν είχε αποκαλέσει «ανόητο» των Ρώσο πρόεδρο όταν ξεκίνησε τον πόλεμο στην Ουκρανία και πέρυσι, όταν έγινε γνωστός ο θάνατος του φυλακισμένου ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης, Αλεξέι Ναβάλνι, είχε αναρτήσει ένα μονολεκτικό υβριστικό σχόλιο στη ρωσική πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης VK: «Μπάσταρδοι».
Ο θάνατος του Στρόικιν, επισήμως αυτοκτονία, είναι ο τελευταίος κρίκος στην μακριά αλυσίδα των Ρώσων αντιφρονούντων που το νήμα της ζωής τους κόπηκε υπό αμφιλεγόμενες συνθήκες -συνήθως πτώση από το παράθυρο, αυτοκτονία διά απαγχονισμού, νεκρός σε δωμάτιο ξενοδοχείου κ.ο.κ. Ο θάνατός του Ρώσου μουσικού ήλθε να πυροδοτήσει για μία ακόμη φορά τη συζήτηση γύρω από τις συνθήκες του θανάτου του Ναβάλνι, όπως και άλλων μη αρεστών προς το καθεστώς που προηγήθηκαν.
Ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Αλεξέι Ναβάλνι στην αρκτική σωφρονιστική αποικία (βλ. γκουλάγκ) FKU IK-3, 60 χιλιόμετρα βόρεια του Αρκτικού Κύκλου, όπου εξέτιε συνολική ποινή κάθειρξης 19 ετών για το μπαράζ κατηγοριών που του απηύθυνε το καθεστώς, το κίνημα της αντιπολίτευσης στη Ρωσία αντιμετωπίζει σήμερα μια κλιμακούμενη καταστολή, και την ίδια ώρα η χήρα του, Γιούλια Ναβάλναγια, και οι σύντροφοί του συνεχίζουν να ζητούν λογοδοσία για το προδιαγεγραμμένο τέλος του ντε φάκτο ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης.
Στις 17 Ιανουαρίου, έναν μήνα πριν συμπληρωθεί ένας χρόνος από τον θάνατο του Αλεξέι Ναβάλνι, τρεις δικηγόροι που εκπροσωπούσαν στο παρελθόν τον Αλεξέι Ναβάλνι -ο Βαντίμ Κόμπζεφ, ο Ιγκόρ Σεργκούνιν και ο Αλεξέι Λίπτσερ- καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης που κυμαίνονται από τρεισήμισι έως πεντέμισι χρόνια με την κατηγορία της συμμετοχής σε «εξτρεμιστική οργάνωση», επειδή φέρεται να παρέδιδαν μηνύματα από τον Ναβάλνι στους υποστηρικτές του ενώ εκείνος ήταν φυλακισμένος. Η κίνηση αυτή του Κρεμλίνου κρίνεται, κατά κοινή ομολογία, ως μια προσπάθεια αποθάρρυνσης των δικηγόρων υπεράσπισης από την ανάληψη πολιτικά ευαίσθητων υποθέσεων και περαιτέρω απομόνωσης της αντιπολίτευσης. Οι καταδίκες των δικηγόρων προκάλεσαν την αντίδραση των Βρυξελλών, των Ηνωμένων Πολιτειών επί Μπάιντεν και της Γερμανίας, μεταξύ άλλων.
Εκτός από τους δικηγόρους και δύο δημοσιογράφοι, ο Κονσταντίν Γκάμποφ και ο Σεργκέι Καρέλιν, κατηγορήθηκαν επίσης για την αποστολή περιεχομένου στο κανάλι του Ναβάλνι στο YouTube, το οποίο ερευνούσε υποθέσεις διαφθοράς που εμπλέκεται το Κρεμλίνο.
Με τη Μόσχα να έχει θέσει ήδη εκτός νόμου όλες τις μορφές δημόσιας διαφωνίας εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία, κλιμάκωσε την καταστολή της οργάνωσης, των συμμάχων, των συνεργατών και των μελών της οικογένειας του Ναβάλνι ακόμη και μετά τον θάνατό του. Ο Αλεξέι Ναβάλνι και νεκρός παραμένει στον κατάλογο των «τρομοκρατών και εξτρεμιστών» και ο χαρακτηρισμός αυτός συνεχίζει να δίνει το άλλοθι για τη δίωξη των συνεργατών του.
Η Γιούλια Ναβάλναγια έχει αναδειχθεί πλέον σε εξέχουσα φωνή για την αντιπολίτευση και σθεναρή υπερασπίστρια των πολιτικών δικαιωμάτων. Ανακοίνωσε ότι θα συνεχίσει το έργο του συζύγου της, από την 1η Ιουλίου 2024 ανέλαβε πρόεδρος του Ιδρύματος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HRF) με έδρα τη Νέα Υόρκη και ηγείται επίσης του Ιδρύματος κατά της Διαφθοράς (FBK), το οποίο ο Ναβάλνι είχε ιδρύσει το 2011.
Έχει κατηγορήσει ευθέως τον Βλαντίμιρ Πούτιν ως υπεύθυνο για τον θάνατο του συζύγου της και δεσμεύτηκε να συνεχίσει τον αγώνα του κατά της διαφθοράς και του αυταρχισμού στη Ρωσία. Τον Μάρτιο πέρυσι, λίγο μετά τον θάνατο του Ναβάλνι και λίγο πριν από τις εκλογές, η Ναβάλναγια επανέλαβε την έκκληση του νεκρού συζύγου της προς τους Ρώσους να διαμαρτυρηθούν στις προεδρικές εκλογές με το να προσέλθουν όλοι και να σχηματίσουν μεγάλες ουρές στα εκλογικά κέντρα το μεσημέρι της 17ης Μαρτίου, καθώς αυτή θα ήταν μια ενέργεια διαμαρτυρίας που θα μπορούσε να δείξει τη δύναμη του αντι-Πούτιν κινήματος χωρίς οι αρχές να είναι σε θέση να την εμποδίσουν ή να συλλάβουν πολίτες.
Παρά την απόρριψη από το Κρεμλίνο οποιασδήποτε ανάμειξης, οι καταγγελίες για τις συνθήκες γύρω από τον θάνατο του Ναβάλνι επιμένουν. Υποστηρικτές του και ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι υποστηρίζουν ότι οι υπηρεσίες ασφαλείας δηλητηρίασαν τον Ναβάλνι, επικαλούμενοι προς επίρρωσιν των θέσεών τους ανακρίβειες σε επίσημα έγγραφα σχετικά με τις συνθήκες του θανάτου του.
Έρευνα από το CNN και το Bellingcat, την ερευνητική δημοσιογραφική ομάδα με έδρα την Ολλανδία, είχε συνδέσει τη Ρωσική Υπηρεσία Ασφαλείας (FSB) με τη δηλητηρίαση του Ναβάλνι με τον νευροτοξικό παράγοντα νόβιτσοκ το 2020 στη Σιβηρία. Το 2021, πριν επιστρέψει στη Ρωσία από τη Γερμανία όπου είχε διακομιστεί για περίθαλψη, ο Ναβάλνι συμμετείχε στα γυρίσματα του βραβευμένου με Όσκαρ ντοκιμαντέρ «Navalny». Στην τελική σεκάνς της ταινίας, παρότρυνε τους Ρώσους να μην παραιτηθούν αν πεθάνει, λέγοντας ότι «αυτό θα σημαίνει ότι είμαστε πλεόν ασυνήθιστα δυνατοί, αφού αποφάσισαν να με σκοτώσουν».
Ο θάνατος του Αλεξέι Ναβάλνι ήλθε ως μεγάλο πλήγμα για τη ρωσική αντιπολίτευση καθώς άφησε πίσω του ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Η ρωσική κυβέρνηση έχει συστηματικά καταστείλει την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και του συνέρχεσθαι, καθιστώντας δύσκολη την οργάνωση της αντιπολίτευσης με νόμιμο τρόπο και την προεκλογική εκστρατεία των κομμάτων, την ώρα που επιβάλλει αυστηρές απαιτήσεις για την υποβολή υποψηφιοτήτων στις εκλογές και οι αρμόδιες επιτροπές συχνά απορρίπτουν τους υποψηφίους της αντιπολίτευσης προφασιζόμενες τυπικούς λόγους. Εξάλλου, η ρωσική νομοθεσία περί αντιμετώπισης της ξένης επιρροής επιτρέπει στις αρχές να χαρακτηρίζουν αυθαίρετα άτομα και οργανώσεις «ξένους πράκτορες», μία πρακτική στιγματισμού που μπορεί να οδηγήσει στη φίμωση κάθε φωνής κατά της απολυταρχίας Πούτιν.
Η αντιπολίτευση, από την άλλη, είναι κατακερματισμένη, με υποστηρικτές που κυμαίνονται από σοσιαλιστές και φιλελεύθερους έως ακραίους εθνικιστές. Αυτή η έλλειψη ενότητας δεν της επιτρέπει να συγκροτήσει μια ισχυρή δύναμη με συνοχή έναντι του Πούτιν.
Σχηματικά, η ρωσική αντιπολίτευση μπορεί να κατηγοριοποιηθεί γενικά σε δύο ομάδες: Τη λεγόμενη «συστημική» αντιπολίτευση, η οποία περιλαμβάνει κόμματα που εκπροσωπούνται στην Κρατική Δούμα, όπως το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας, το κόμμα «Μια Δίκαιη Ρωσία - Για την Αλήθεια» (SRZP) και το Κόμμα του Νέου Λαού. Τα κόμματα αυτά θεωρούνται καθεστωτικά και, παρά τον ισχυρισμό τους ότι ανήκουν στην αντιπολίτευση, δείχνουν ανοχή ή στηρίζουν τις πολιτικές Πούτιν. Η δεύτερη ομάδα είναι η «μη συστημική» αντιπολίτευση που τοποθετείται εκτός δομών του καθεστώτος και αντιτίθεται ευθέως στη διακυβέρνηση Πούτιν. Κόμματα όπως το Yabloko και το Κόμμα της Ελευθερίας του Λαού (PARNAS), μαζί με άλλες δυνάμεις της αντιπολίτευσης, όπως το απαγορευμένο κόμμα του Ναβάλνι «Η Ρωσία του Μέλλοντος» και το «Ελευθεριακό Κόμμα της Ρωσίας» (LPR), ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
Ο θάνατος του Αλεξέι Ναβάλνι, λίγες μόλις εβδομάδες πριν από τις προεδρικές εκλογές του Μαρτίου 2024, αποδυνάμωσε περαιτέρω την αντιπολίτευση. Για τους νεαρούς Ρώσους που κάποτε θα πήγαιναν κατά χιλιάδες στις συγκεντρώσεις του Ναβάλνι, η κληρονομιά του ντε φάκτο ηγέτη της αντιπολίτευσης έχει ξεθωριάσει γρήγορα κατά το έτος που μεσολάβησε από το θάνατό του. Στους δρόμους της Μόσχας, το όνομά του προκαλεί πλέον αδιαφορία ή φόβο, σχολιάζει το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP) σε ανταπόκρισή του από τη Μόσχα.
Έχοντας γνωρίσει μόνο τον Πούτιν ως ηγέτη της χώρας, οι 20άρηδες της Ρωσίας είναι «απολιτίκ», δηλώνει στο Γαλλικό Πρακτορείο o Ντένις Βολκόφ, διευθυντής του ρωσικού ανεξάρτητου οργανισμού δημοσκοπήσεων και κοινωνικών ερευνών Levada Center. Όταν είχαν ρωτηθεί αμέσως μετά τον θάνατο του Ναβάλνι αν ενέκριναν τις δραστηριότητές του, το 37% των νέων ηλικίας 18-24 ετών δήλωσε ότι δεν γνώριζε τίποτα για αυτόν ή το έργο του. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, οι νέοι αποτελούσαν τον κύριο όγκο των υποστηρικτών του Ναβάλνι επειδή «έλεγε την αλήθεια και δεν φοβόταν να πάει κόντρα στον Πούτιν», παρατήρησε ο Βολκόφ, επικαλούμενος στοιχεία δημοσκοπήσεων.
Έχοντας «καταπνίξει» την αντιπολίτευση και με τον πλήρη έλεγχο του κρατικού μηχανισμού, ο Πούτιν διανύει ήδη άλλη μια εξαετή προεδρική θητεία, αφού προηγουμένως είχε φροντίσει να αλλάξει το Σύνταγμα, ανοίγοντας τον δρόμο για να εκλέγεται ισόβιος «τσάρος».
