Οι Αμερικανικές Προεδρικές εκλογές δεν είναι ένα απλό εθνικό γεγονός, καθώς έχουν διεθνείς γεωπολιτικές επιπτώσεις.
Όλα τα δημοσκοπικά στοιχεία συγκλίνουν στο ότι θα έχουμε πιθανότατα ένα οριακό αποτέλεσμα. Σε περίπτωση νίκης της υποψήφιας των Δημοκρατικών, Κάμαλα Χάρις, δεν διαφαίνονται σημαντικές ανατροπές στην υφιστάμενη εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Η δική της περιορισμένη εμπειρία στα διεθνή ζητήματα την έχει οδηγήσει στο να διαμορφώσει μια ομάδα στηριγμένη σε στελέχη της διακυβέρνησης Μπάιντεν αλλά και Ομπάμα. Αυτή η προοπτική σταθερότητας, σε μια περίοδο έντονης γεωπολιτικής έντασης, λειτουργεί καθησυχαστικά για πολλούς διεθνείς δρώντες, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ.
Το ενδεχόμενο όμως μιας δεύτερης προεδρίας Τραμπ έχει προσελκύσει τη διεθνή προσοχή, ιδίως στην Ευρώπη, όπου οι κυβερνήσεις προετοιμάζονται για μια πιθανή αλλαγή στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Η προηγούμενη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ αμφισβήτησε τα δεδομένα των ευρωατλαντικών σχέσεων, που συμπαγώς είχε δημιουργήσει η ιστορία από τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά. Δημιούργησε κλυδωνισμούς σε παραδοσιακές συμμαχίες και πολυμερείς προσεγγίσεις που αποτελούσαν τη βάση λειτουργίας του διεθνούς συστήματος.
Υπό αυτό το πρίσμα, η ΕΕ ενδέχεται να βρεθεί αντιμέτωπη με νέες προκλήσεις, τις οποίες ομολογουμένως, το τελευταίο διάστημα, έχει ήδη αρχίσει να ψηλαφεί και να προετοιμάζεται γι’ αυτές.
Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Τραμπ, η έμφαση της κυβέρνησής του στη μείωση της εμπλοκής των ΗΠΑ στην παγκόσμια ασφάλεια δημιούργησε ερωτήματα σχετικά με το μέλλον του ΝΑΤΟ, με τον τότε Πρόεδρο να πιέζει τα ευρωπαϊκά κράτη να αυξήσουν τις οικονομικές τους συνεισφορές στη Συμμαχία.
Η αβεβαιότητα ως προς το αμερικανικό ενδιαφέρον για την Ευρώπη, οδήγησε στη συνειδητοποίηση της ανάγκης για τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ, που σήμερα γίνεται ακόμα πιο πιεστική, λαμβάνοντας υπόψιν τον εν εξελίξει πόλεμο στην Ουκρανία και την κρίση στη Μέση Ανατολή.
Σε περίπτωση που ο Τραμπ επιστρέψει στην εξουσία, οι προτεραιότητες της εξωτερικής του πολιτικής θα μπορούσαν να σηματοδοτήσουν περαιτέρω απομάκρυνση από το ΝΑΤΟ και άλλες πολυμερείς δεσμεύσεις, προτρέποντας την Ευρώπη να δώσει προτεραιότητα στις αμυντικές της ικανότητες και τις ικανότητες ασφαλείας της ανεξάρτητα.
Η απάντηση της ΕΕ θα περιλαμβάνει πιθανότατα την επιτάχυνση πρωτοβουλιών, όπως η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO) για την ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, που είναι ικανά και πρόθυμα να συμμετέχουν σε αυτήν. Στην ίδια κατεύθυνση θα μπορούσε να ενισχυθεί και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, με στόχο τη χρηματοδότηση των επενδύσεων σε προηγμένες στρατιωτικές τεχνολογίες, κυβερνοασφάλειας, καθώς και μηχανισμούς ανταλλαγής πληροφοριών (intelligence).
Σε οικονομικό επίπεδο, η πολιτική «Πρώτα η Αμερική» του Τραμπ οδήγησε προηγουμένως σε δασμούς και εμπορικές διαμάχες με την Ευρώπη, στοχεύοντας κυρίως σε κλάδους, όπως ο χάλυβας, το αλουμίνιο και η γεωργία. Ήδη, από την προεκλογική περίοδο, ο Ντόναλντ Τραμπ, δίνει έμφαση στην εγχώρια οικονομική ανάπτυξη και τη μεταποίηση, προτείνοντας την περαιτέρω θωράκισή τους με την επιβολή νέων δασμών. Η ΕΕ - που είναι ο βασικός εμπορικός εταίρος των ΗΠΑ - ενδέχεται να βρεθεί σε ένα πιο πιεστικό περιβάλλον στο πεδίο των διεθνών εμπορικών σχέσεων. Αντίστοιχα και στο τεχνολογικό επίπεδο, η προσέγγιση του Τραμπ αποκλίνει σημαντικά από το ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ.
Ένας άλλος τομέας δυνητικής απόκλισης αφορά στην πολιτική για το κλίμα και την ενέργεια. Η προηγούμενη απόσυρση του Τραμπ από τη Συμφωνία του Παρισιού και ο γενικός σκεπτικισμός απέναντι στη δράση για το κλίμα παρουσίασαν σημαντικά εμπόδια για τις παγκόσμιες προσπάθειες για τον περιορισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου. Σε περίπτωση που επιστρέψει στον Λευκό Οίκο, η Ευρώπη μπορεί να χρειαστεί να ενισχύσει την ενεργειακή της ανεξαρτησία και να αναλάβει ένα πιο ηγετικό ρόλο στις παγκόσμιες περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες.
Τα τελευταία χρόνια, η Ευρώπη έχει ήδη λάβει μέτρα για να ενισχύσει την ενεργειακή της αυτονομία, επιταχύνοντας τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές και μειώνοντας την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα -ιδιαίτερα υπό το φως των πρόσφατων ενεργειακών κρίσεων που επιδεινώθηκαν από τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Με την ενδεχόμενη απουσία ευθυγράμμισης των ΗΠΑ στις πολιτικές για το κλίμα, η Ευρώπη θα πρέπει να ετοιμαστεί για νέες ενεργειακές πολιτικές.
Συνολικά, μια δεύτερη προεδρία Τραμπ είναι πολύ πιθανόν να δοκιμάσει την ενότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά θα μπορούσε επίσης να λειτουργήσει ως καταλύτης για την Ευρώπη ώστε να κινηθεί αποφασιστικά προς μεγαλύτερη στρατηγική αυτονομία. Η ΕΕ έχει ήδη κάνει βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, ιδίως με τη Στρατηγική Πυξίδα για την Ασφάλεια και την Άμυνα και τις πρωτοβουλίες για την προώθηση της κυριαρχίας στην τεχνολογία και την ενέργεια. Περαιτέρω, το πλαίσιο αυτό θα μπορούσε να δώσει στην ΕΕ την ώθηση να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές διαιρέσεις, να προωθήσει τη στενότερη ευθυγράμμιση μεταξύ των κρατών μελών και να καθορίσει μια συνεκτική στάση σε μείζονα διεθνή ζητήματα.
Η ικανότητα της Ευρώπης να ενεργεί ανεξάρτητα σε τομείς όπως η ασφάλεια, η ενέργεια, το εμπόριο και η τεχνολογία θα μπορούσε να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της στην παγκόσμια σκηνή. Εξάλλου, η ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έχει προωθηθεί μέσα από τις κρίσεις που αντιμετώπισε, γεγονός που μπορεί να μας κάνει αισιόδοξους, ότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα μπορεί -υπό συνθήκες- να μετουσιώσει την όποια πρόκληση σε ευκαιρία. Για να συμβεί αυτό, χρειάζεται να σταθεί αποφασιστικά η ευρωπαϊκή ηγεσία απέναντι στην ιστορική συγκυρία και τα κράτη μέλη να κινηθούν με γνώμονα την αρχή «η ισχύς εν τη ενώσει».
*Ο Παναγιώτης Κακολύρης είναι Αντιπρόεδρος στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πολιτικών Ιδρυμάτων, στις Βρυξέλλες.
