Τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου 2023, αποτελούν την αντίστοιχη 11η Σεπτεμβρίου του 2001 των ΗΠΑ, για το Ισραήλ. Και αυτό είναι κατανοητό για όποια/όποιον ασχολείται με ζητήματα ασφαλείας. Είναι πολύ δύσκολο για έναν επιστήμονα ή ειδικό, να εξηγήσει την πραγματικότητα που είναι μόνο βαριά. Δεν υπάρχει ακόμα λύση. Και αυτή είναι η πραγματικότητα. Είναι σκληρή η αλήθεια. Είναι «βαριά η πέννα» για τον ίδιο τον αρθρογράφο. Γιατί ακόμα δεν προβλέπεται κάποια θετική εξέλιξη. Τα παρακάτω είναι απλά μια ουσιαστική ανάλυση με τα γεγονότα να τρέχουν και να αλλάζουν άρδην το περιβάλλον το γεωπολιτικό, αναμένοντας την νεότερη στρατηγική ασφάλεια και πραγματικότητα της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου.
Θεμελιώδη στοιχεία ασφάλειας για το Ισραήλ και την Παλαιστίνη
Το Ισραήλ είναι ένα κράτος, το οποίο χαρακτηρίζεται από θέματα ασφαλείας. Είναι η κοινωνία του Ισραήλ δομημένη έτσι, που εμπεριέχει ουσιαστικά και θεμελιώδη στοιχεία ασφάλειας στην κοινωνία της. Αυτό δείχνει η εμπειρική γνώμη για τη χώρα. Δεν είναι τυχαία η πολιτική απόφαση της ηγεσίας του Ισραήλ να πορευτεί στη Γάζα επιχειρησιακά και κλιμακωτά με τον τρόπο που το πράττει. Ας μην αναμένουμε πλέον το Ισραήλ να σταματήσει.
Θα αλλάξει πορεία και τρόπο αλλά όχι στόχο. Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις. Είναι σκληρή η πραγματικότητα. Καθώς στο μεσοδιάστημα το ανθρωπιστικό κομμάτι, για όλους τους αθώους μας αγγίζει όλους. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι είναι και το χαρακτηριστικό των τρομοκρατικών ομάδων να επιζητούν να ζουν ανάμεσα σε αθώες ψυχές και να απειλούν εξίσου αν επιδιώξει κανείς να τους «προδώσει ή πετάξει».
Δεν συμβαίνει, μόνο στη Γάζα το χαρακτηριστικό αυτό. Έγινε και αλλού. Για το Ισραήλ η γνώση αυτή είναι δεδομένη. Ωστόσο μπροστά στους χίλιους και πλέον νεκρούς που ακόμα δεν ξέρουμε πόσοι είναι για το Ισραήλ ο στόχος/απάντηση είναι ξεκάθαρος: Το Ισραήλ αντεπιτίθεται. Δεν σταματά. Πλέον αυτό είναι το μήνυμα που επιθυμούν να περάσουν στην διεθνή γνώμη: Ότι η κοινωνία είναι σκληρή και η πραγματικότητα είναι σκληρή και για αυτό το Ισραήλ θα συνεχίσει την στρατιωτική του επιχείρηση. Είναι και κατηγορητήριο προς την διεθνή κοινότητα ότι τίποτα δεν λύνεται στην περιοχή χωρίς βία. Αυτά εννοούνται μεταξύ άλλων.
Μετά την κατάληψη της πόλης της Γάζας τι;
Μετά την κατάληψη της Βόρειας πλευράς της Γάζας, το Ισραήλ, θα προχωρήσει σταδιακά με τη κεντρική Γάζα επιχειρώντας πάντα στη Νότια πλευρά του επίσης το Yunis. Στο μεταξύ καταστρέφει μια και καλή τη Βόρεια περιοχή της Γάζας. Δεν πιστεύεται πως η Βόρεια περιοχή θα ξανακατοικηθεί από Παλαιστινίους. Και για αυτό υπάρχει λόγος που αφορά τις βασικές υποδομές του Ισραήλ Κοντά στο Σντερότ.
Ειδικότερα, ίσως υπάρχει ακόμα κι ένα πιο εξειδικευμένο σχέδιο. Και το σχέδιο αυτό είναι η πλήρης αποστρατιωτικοποίηση της όλης της περιοχής, κατ’ αρχάς της Γάζας, από όποια δύναμη της Χαμάς και των συνεργατών αυτής. Και επιπλέον η εγκατάσταση ειδικής δύναμης που θα συσταθεί με διεθνή παράγοντα υπό το Ισραήλ, για τον πολιτικό και διοικητικό έλεγχο. Για να γίνει κάτι τέτοιο, η επιθετικότητα αυτή αναμένεται να συνεχιστεί. Θα ενταθεί σε επίπεδα με διαλειτουργικό και στρατιωτικό τρόπο. Με απλά λόγια, το Ισραήλ δεν πρόκειται να σταματήσει.
Τα παραπάνω είναι ανησυχητικά, όχι μόνο για το ανθρωπιστικό κομμάτι, αλλά και γιατί διαμορφώνεται ένα νέο ρεαλιστικό πλαίσιο - μια αντίδραση - απέναντι σε θέματα «τρομοκρατίας» και εγκληματικών πράξεων: Το τι ορίζεται ή θα ορίζεται μελλοντικά ως «τρομοκρατία» είναι επίσης ανησυχητικό, ιδιαίτερα σε μια περίοδο που όλα θυμίζουν μια λεπτή κόκκινη γραμμή.
Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και η κατά τα άλλα «ειδική επιχείρηση» της Ρωσίας θεωρείτο ειδική επιχείρηση εναντίον «εξτρεμιστών και τρομοκρατών-Ναζιστών» όπως επικαλείτο ο Πρόεδρος Πούτιν. Και όχι μόνο. Ακόμα και η κατά τα άλλα «ειρηνική Τουρκία», που επικαλείται ο Πρόεδρος Ερντογάν, εξακολουθεί να επιχειρεί στην Βόρεια Συρία και το Ιράκ, αλλά ακόμα και στα δικά της ανατολικά μέρη, με πρόσχημα τον πόλεμο εναντίον της τρομοκρατίας.
Το ίδιο επικαλέστηκε και ο Πρόεδρος Αλίεφ του Αζερμπαϊτζάν εναντίον του Αχτσάρ που το ξεχάσαμε… Υπό τα δεδομένα αυτά, χρειάζεται ρεαλιστική και πραγματιστική προσοχή απέναντι σε όλες τις μορφές βίας και πως τις αντιλαμβανόμαστε αυτές. Και να είμαστε προσεκτικοί ιδίως γνωρίζοντας την πρόβλεψη για αλλαγή πολιτικού περιφερειακού και διεθνούς περιβάλλοντος. Χωρίς, βέβαια, να ξεχνάμε στην προκειμένη περίπτωση, ότι η 7η Οκτωβρίου 2023 ήταν πράγματι μια τρομοκρατική επίθεση απέναντι στο Ισραήλ, από μια τρομοκρατική οργάνωση, τη Χαμάς, που ξύπνησε την «αρκούδα της Μέσης Ανατολής» αλλά ιστορικά θα αποτελέσει την αρχή τέλους της οργάνωσης αυτής. Όμως με τι κόστος για το Ισραήλ θα συμβεί κάτι τέτοιο;
Όταν ο πόλεμος καλά κρατεί
Ίσως είναι καλό να αντιληφθούμε ότι μια μακροχρόνια πολεμική τροπή μπορεί να τύχει διαφορετικής έκβασης από αυτή που υπολογίζουμε. Δεν γνωρίζουμε τις όποιες άλλες αντιδράσεις από τις γειτνιάζουσες χώρες. Ο πόλεμος καλά κρατεί, αλλά πλέον απειλεί την ειρήνη αλλά και την εφοδιαστική αλυσίδα, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Όσο διατηρούνται παγκόσμιες στρατιωτικές δυνάμεις να κοιτάζουν, ανοιχτά και ετοιμοπόλεμα, έχουν εξίσου κόστος διατήρησης όσο και πιθανής χρήσης. Ίσως είναι συνετό να μπούμε σε μια διαδικασία πιθανοτήτων και πιθανών σεναρίων, ώστε να κοιτάξουμε τέσσερα βασικά σημεία:
- Την πολεμική λύση
- Τον έλεγχο της Γάζας
- Την επιχειρησιακή αρχιτεκτονική ασφάλειας των παλαιστινιακών εδαφών και συνεργασίας των χωρών της περιοχής.
- Τον ρόλο και την προσέγγιση του Ισραήλ στη μετεξέλιξη του πολέμου, γιατί ο πόλεμος γεννά ισχυρή άποψη αλλά και περισσότερη ανασφάλεια.
Ο αρχικός στόχος θα παραμείνουν τόσο η Χαμάς όσο και οι όμηροι που ίδια κρατά. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο θα συνεχίσει να υπάρχει ωμή βία από πλευράς Ισραήλ, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Το Ισραήλ κινείται με πλάνο για τον πλήρη έλεγχο της περιοχής της Γάζας και της μετεξέλιξης αυτής σ’ ένα αποστρατιωτικοποιημένο προτεκτοράτο.
Και το ερώτημα που προκύπτει είναι ποιος θα ελέγχει την περιοχή της Γάζας και πώς; Είναι πολύ δύσκολο να υπάρχει μια λύση δύο κρατών, αυτή τη στιγμή. Δεν θα το δεχτεί το Ισραήλ και σίγουρα κανένας Παλαιστίνιος, γιατί πλέον η βία είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό εκατέρωθεν. Ποια θα είναι η διοικητική μέριμνα και η πολιτική στάση; Γιατί ακόμα η Παλαιστινιακή Αρχή είναι πολύ αδύναμη και διεφθαρμένη να το κάνει αυτό. Ενώ η Δύση συνομιλεί, γνωρίζει πως η διοίκηση της Παλαιστινιακής Αρχής και αυτή θα πρέπει να αλλάξει.
Ο Μαχμούτ Αμπάς, που ζει τον «πολιτικόν του βίο», δεν θα συνεχίσει να είναι ο ηγέτης, γιατί ούτε εξουσία ελέγχει ούτε έχει την πίστη από τη Δύση ότι μπορεί να καταφέρει να ελέγξει τους Παλαιστίνιους. Και αυτό το ξέρουν και άλλες χώρες και συζητούν μαζί του προσωρινά, αν γίνει κάτι και μέχρι την εσωτερική αλλαγή. Όμως η ειρήνη εξασθενεί και το πολεμικό συναίσθημα είναι έντονο, όπως και το μίσος. Η βία είναι κοινό χαρακτηριστικό, το οποίο θα συνεχίσει να υπάρξει και μετά το πόλεμο. Είναι όλοι φοβισμένοι. Κι αυτή, ακριβώς η λεπτή γραμμή υπάρχει και εντός του Ισραήλ.
Όταν ο φόβος ξεπερνά την προσπάθεια για ειρήνη, τότε η πολεμική μηχανή ενισχύεται όπως και το μίσος. Αυτό το χαρακτηριστικό το ξέρουν οι γειτνιάζουσες χώρες. Ωστόσο, το εκμεταλλεύονται, θέλοντας να θέσουν το ρόλο τους στην γεωπολιτική σκακιέρα της ασφάλειας. Γνωρίζουν ότι το Ισραήλ δεν θα σταματήσει και επιζητούν και οι ίδιες ρόλο με πρόσχημα το ισοζύγιο δυνάμεων ή την αντιμετώπιση του Ισραήλ με τις δικές τους απειλές.
Η επομένη του ναυαγίου των συνομιλιών και οι νέοι περιφερειακοί ρόλοι
Οι προχωρημένες συνομιλίες με νέα μέρη και χώρες, όπως συνέβη ανάμεσα στη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, ναυάγησαμ. Και αυτό ήταν κακό. Υπήρχε έντονος διάλογος και κινητικότητα, ιδίως σε ό,τι αφορά το μέλλον των Παλαιστινίων με δικό τους ανεξάρτητο κράτος, για το οποίο, στην παρούσα περίοδο, δεν θα μάθουμε πλέον ποιος ακριβώς ήταν ο σχεδιασμός.
Στο εξής, καλούμαστε να δούμε τα εξελικτικά σενάρια της παρούσας χρονικής συγκυρίας. Και να περιμένουμε από κάποια ηγεσία να πάρει το πολιτικό κόστος και να επιδιώξει έμμεση και άμεση διαπραγμάτευση για α) την παύση εχθροπραξιών και β) τη συζήτηση για το μέλλον της Γάζας, αναφορικά με το ανθρωπιστικό της κομμάτι αλλά και το ζήτημα της Δυτικής Όχθης. Σε κάθε περίπτωση, είμαστε ακόμη πολύ μακριά από το να μιλούμε για μια λύση δύο κρατών.
Κατανοώντας τους νέους όρους στρατηγικής ασφάλειας
Καλούμαστε να κατανοήσουμε το ρόλο των πολλαπλών δυνάμεων που υπάρχουν στη Μέση Ανατολή αλλά και τον πιθανό ρόλο μας σε αυτή τη περίπτωση. Ίσως είναι εγωιστικό να το πούμε έτσι απλά, αλλά πρέπει να βρούμε το δικό μας ρόλο. Όχι μόνο ανθρωπιστικά αλλά και πολιτικά. Ίσως είναι καλό να αναλάβουμε πρωτοβουλία διαπραγμάτευσης καθώς και η Ελλάδα και η Κύπρος είναι χώρες που θεωρούνται διπλωματικά έμπιστες: Μπορούν να διαμεσολαβήσουν με όλους. Μπορούν να συνεισφέρουν σε σοβαρό ρόλο και όχι μόνον ανθρωπιστικό. Γιατί το ανθρωπιστικό δεν φέρνει μακροχρόνια αποτελέσματα, αν δεν υπάρχει μια κάποια λύση για την παύση και την αναδιοργάνωση της περιοχής, ώστε ο κόσμος να μπορεί να ζήσει.
Η πρόσφατη έκτακτη Σύνοδος για την ειρήνη στην Αίγυπτο έδειξε πως ακόμα και η Αίγυπτος, όπως και η Ιορδανία, αλλά και άλλες χώρες έχουν το δικό τους συμφέρον. Το ίδιο ισχύει ακόμα και για την Τουρκία, η οποία πορεύεται αναλόγως. Και το παζάρι πολιτικών συμμαχιών και πολιτικής δύναμης στην ευρύτερη περιοχή παραμένει σε πλήρη εξέλιξη .
Η κατανόηση των όρων και των πρακτικών της στρατηγικής ασφάλειας στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή έχει πλέον αλλάξει. Οφείλουμε να το γνωρίζουμε και να κινηθούμε αναλόγως, ρεαλιστικά και πραγματιστικά, αν θέλουμε όντως να είμαστε μια περιφερειακή δύναμη σταθερότητας και παροχής ασφάλειας, αλλά και να είμαστε σύμμαχοι και συνεργάτες στη μεταπολεμική εποχή, για όλες τις πλευρές. Ο πόλεμος αυτός είναι πλέον υβριδικός και ασύμμετρος. Το είχαμε αναφέρει και προγενέστερα: Οι αθώοι θα συνεχίσουν να πληρώνουν το τίμημα και είναι αυτή ακριβώς η φρικαλεότητα, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του πολέμου.
* Ο Δρ. Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Στρατηγικής και Ασφάλειας Πρόεδρος Τμήματος Ιστορίας, Πολιτικής και Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος, Πρόεδρος του Strategy International (SI) Ltd.
