Από τα τέλη του δευτέρου δεκαημέρου του 2018, οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις πλαισιώνονται από τον Στρατηγικό Διάλογο. Ο τότε Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Κατρούγκαλος μαζί με τον τότε ομόλογό του Μάικ Πομπέο, εγκαινίασαν τον Στρατηγικό Διάλογο μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ.
Οι ΗΠΑ διατηρούν τις διμερείς τους σχέσεις σε επίπεδο στρατηγικού διαλόγου με τουλάχιστον 25 χώρες σε όλον τον κόσμο, ακόμη και με χώρες που οι ΗΠΑ δεν έχουν συμμαχικές σχέσεις αλλά που είναι σημαντικές. Το πλαίσιο του Στρατηγικού Διαλόγου εγγυάται οτι θα διατηρηθούν οι επαφές και οι επισκέψεις σε υψηλό επίπεδο. Πρόκειται ουσιαστικά, για την πλαισίωση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων σε κάθε πτυχή συνεργασίας (ενέργεια, οικονομία και επενδύσεις, άμυνα και ασφάλεια, αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και των ασύμμετρων απειλών, εκπαίδευση, συνεργασία σε θέματα πολιτισμού, κτλ.).
Μια άλλη μορφή συνεργασίας, (ίσως πιο σημαντική επειδή είναι περιφερειακή) είναι αυτή που ονομάστηκε «Συνεργασία 3+1» και αφορά τη συμμετοχή των ΗΠΑ στο τριμερές σχήμα περιφερειακής συνεργασίας, μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ.
Ο Μάικ Πομπέο ήταν ο πρώτος Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών που συμμετείχε στο επίπεδο του υπουργού Εξωτερικών στο σχήμα 3+1 το 2019. Όλα τα κρίσιμα θέματα της Ανατολικής Μεσογείου, της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, αναμένεται να τεθούν επί τάπητος, την ώρα που Ελλάδα και Κύπρος βρίσκονται σε προεκλογικό πυρετό, ενώ στο Ισραήλ ο Νετανιάχου επέστρεψε στην ηγεσία του Ισραήλ.
Η επιβεβαίωση των πολύ καλών ελληνοαμερικανικών σχέσεων και η ενέργεια
Η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν στην Ελλάδα, είναι από μόνη της σημαντική, καθώς έρχεται μετά από άλλες δύο επισκέψεις, του πρώην ομολόγου του, τον Οκτώβριο του 2019 και του 2020. Αυτή η επίσκεψη έρχεται σε μια προεκλογική περίοδο τόσο για την Ελλάδα και την Κύπρο, όσο και για την Τουρκία. Το βέβαιο είναι ότι οι ΗΠΑ μέσω του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας θα διαμηνύσουν ότι επιθυμούν σταθερότητα στην ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια, την ώρα που ο πόλεμος στην Ουκρανία μαίνεται.
Ο ρόλος της Ελλάδας στην υποστήριξη της Ουκρανίας είναι πολύ σημαντικός και ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, έχει κάθε λόγο να επιβεβαιώσει με αυτήν του την επίσκεψη ότι οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις συνεχίζουν να βαδίζουν στο δρόμο της βελτίωσης που είχαν την περασμένη δεκαετία. Ο πόλεμος στην Ουκρανία κατέστησε πολύ σημαντική όχι μόνο την διευκόλυνση του ΝΑΤΟ στη νοτιοανατολική του πτέρυγα, αλλά και την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης.
Ο τομέας της ενέργειας και της ενεργειακής συνεργασίας των κρατών της περιοχής προκειμένου να μειωθεί η εξάρτηση της Ευρώπης από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες, (χωρίς η οικονομική κρίση που ακολουθεί τη μετάβαση να επηρεάσει την πολιτική σταθερότητα της Ευρώπης) είναι ο πλέον σημαντικός για τις ΗΠΑ.
Οι συνεργασίες της Ελλάδας με τη Βουλγαρία και με άλλα βαλκανικά κράτη στον τομέα της ενέργειας, καθώς και η ανάδειξη της Ελλάδας σε κόμβο LNG και τη συμμετοχή αμερικανικών επιχειρηματικών κολοσσών στον τομέα της ενέργειας νότια της Κρήτης, καθιστούν πολύ σημαντική την επίσκεψη, ιδιαίτερα όταν ο πρώην επιτυχημένος Αμερικανός πρέσβης στην Ελλάδα Τζέφρι Πάιατ, έχει πλέον αναλάβει καθήκοντα υφυπουργού Ενέργειας του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ. Ο αγωγός Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη είναι ένα ζωτικής σημασίας έργο για την ενεργειακή ασφάλεια όχι μόνο της περιοχής των Βαλκανίων, αλλά και για την ίδια τη «διψασμένη» για ενέργεια, Ανατολική Ευρώπη.
Το έργο θα ξεκινάει από την Αλεξανδρούπολη με προορισμό το Μπουργκάς και από εκεί, τα 10 εκ. τόνων πετρελαίου ετησίως, θα καλύπτουν ανάγκες χωρών των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης. Η Ε.Ε, υποχρεώνει τη βουλγαρική κυβέρνηση στο να απεξαρτηθεί από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες και τα αυξημένα κατά πέντε φορές τέλη διέλευσης στα Στενά του Βοσπόρου, ανοίγουν άλλον ένα δρόμο για την αξιοποίηση της Αλεξανδρούπολης σε γεωστρατηγικό asset, αναβαθμίζοντας παράλληλα συνολικά τον ρόλο της Ελλάδας.
Ο ρόλος της Αλεξανδρούπολης: Θα έχει η Βόρεια Ελλάδα ξανά την τιμητική της;
Η δεύτερη επίσκεψη του Μάικ Πομπέο στην Ελλάδα, δεν είχε την Αθήνα στο επίκεντρό της. Ο τότε Αμερικανός προϊστάμενος του State Department επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη και την Κρήτη, θέλοντας να τονιστεί η σημασία της Ελλάδας ως χώρας που συνδέει τα Βαλκάνια με την Ανατολική Μεσόγειο, κάτι που υπάρχει πλέον σε πολλά επίσημα αμερικανικά έγγραφα (μαζί με το ρόλο της Ελλάδας στον Εύξεινο Πόντο).
Το πρόγραμμα του ταξιδιού του Άντονι Μπλίνκεν θα εξαρτηθεί εν πολλοίς από τις στάσεις που θα κάνει, όμως η Βόρεια Ελλάδα (και ειδικά η Θράκη με την Αλεξανδρούπολη) είναι πολύ πιθανό να μην περάσουν απαρατήρητοι προορισμοί στο πρόγραμμα της επίσκεψης του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας. Άλλωστε, λίγες μέρες πριν, και ο Έλληνας πρωθυπουργός δήλωσε σε επίσκεψή του στη Θράκη ότι θα είναι υποψήφιος του Νομού Έβρου.
Το γεωπολιτικό αποτύπωμα της επίσκεψης του Άντονι Μπλίνκεν ίσως να ακολουθήσει εν μέρει, το αντίστοιχο του προκατόχου του. Είναι άλλωστε γνωστό το πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της Αλεξανδρούπολης στους σχεδιασμούς του ΝΑΤΟ για την ασφάλεια της Ουκρανίας. Ο ρόλος της Αλεξανδρούπολης θα είναι ένα σημαντικό θέμα στον προσεχή γύρο του Στρατηγικού Διαλόγου, ενώ σημαντικό θα είναι να δούμε και το αν θα ανοίξει η συζήτηση για νέες βάσεις των ΗΠΑ στην Ελλάδα, κάτι που αναμένεται να δημιουργήσει και άλλες ανησυχίες στην Τουρκία.
Ακόμη και πριν τον πόλεμο, η άσκηση Atlantic Resolve του ΝΑΤΟ, είχε την Αλεξανδρούπολη στον πυρήνα των σχεδιασμών, εξελίσσοντας την ακριτική πόλη σε ένα γεωστρατηγικό asset της Ελλάδας, κάνοντας την Τουρκία να δυσφορεί με την αναβάθμιση μιας ελληνικής πόλης που δεν έχει μόνο αμυντική συνεισφορά στον πόλεμο της Ουκρανίας, αλλά και σημαντικές οικονομικές προοπτικές (υποδομές) και ενεργειακή αξία τόσο με τον ΟΛΑ, (Οργανισμός Λιμένος Αλεξανδρούπολης), του οποίου η ιδιωτικοποίηση έχει «παγώσει» προσώρας) όσο και στο δίκτυο αγωγών στην περιοχή.
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και ο ρόλος των ΗΠΑ
Το τρίγωνο σχέσεων μεταξύ Ελλάδας-ΗΠΑ-Τουρκίας προβληματίζει τις κυβερνήσεις των τριών χωρών από το 1952 όταν Ελλάδα και Τουρκία πραγματοποίησαν την εισδοχή τους στο ΝΑΤΟ. Ο Μοντήγκλ Στερνς στο περίφημο βιβλίο του «Entangled Allies: U.S. Policy Toward Greece, Turkey and Cyprus» ανέλυσε διεξοδικά τις πολύ δύσκολες εξισώσεις που καλείται να επιλύσει η αμερικανική εξωτερική πολιτική απέναντι σε δύο σημαντικούς της συμμάχους στο ΝΑΤΟ. Όπως αναφέραμε, το τελευταίο που θα επιθυμούσαν οι ΗΠΑ να δουν κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, θα ήταν ένα ρήγμα στη Ν/Α πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
Οι απειλές της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα, ανησυχούν ιδιαίτερα τις ΗΠΑ, γνωρίζοντας πως αυτές οι απειλές σχετίζονται και με τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, καθώς συχνά-πυκνά στο κάδρο των ρητορικών επιθέσεων που εκτοξεύονται από Τούρκους αξιωματούχους, μαζί με την Ελλάδα, μπαίνουν και οι ΗΠΑ.
Ο ρόλος της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ προβληματίζει τις ΗΠΑ καθώς οι σχέσεις Άγκυρας-Μόσχας έχουν αποκτήσει κάποια στρατηγικά χαρακτηριστικά. Το μεγάλο ζήτημα όμως για τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας με φόντο τον πόλεμο της Ουκρανίας, έχει τέσσερα σκέλη: Πρώτον, το ζήτημα του σημαντικού ρόλου που παίζει η Τουρκία στη συμφωνία εξαγωγής σιτηρών και η οποία αν ακυρωθεί θα δημιουργήσει επισιτιστική κρίση στην Αφρική.
Δεύτερον, οι εκβιασμοί της Τουρκίας για τις υποψηφιότητες Σουηδίας-Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Τρίτον, το τουρκικό αίτημα για την αγορά F-16 και η πιθανή σύγκρουση της αμερικανικής κυβέρνησης με το Κογκρέσο. Τέλος, την μη υιοθέτηση από πλευράς Τουρκίας των κυρώσεων του ΝΑΤΟ εναντίον της Ρωσίας. Το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσει ο Ερντογάν τη στρατηγική της έντασης εναντίον της Ελλάδας για προεκλογικούς λόγους, εξετάζεται από τις ΗΠΑ, την ώρα που στην Ουάσινγκτον έχουν οργή για το γεγονός ότι η Τουρκία είναι η μόνη νατοϊκή χώρα που δεν έχει υιοθετήσει τις κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας.
Το τελευταίο, αποτελεί και ένα από τα βασικά επιχειρήματα πολλών νομοθετών του Κογκρέσου για να μπλοκάρουν το αίτημα της αμερικανικής κυβέρνησης για την αγορά των F-16 από την Τουρκία. Όπως ανέλυσε η πρόσφατη έκθεση του Κογκρέσου για την Τουρκία, οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις είναι σε ένταση και υπάρχουν ερωτηματικά για το μέλλον των σχέσεων των δύο χωρών.
Το γεγονός ότι το ταξίδι του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας στην περιοχή περιλαμβάνει επισκέψεις και στην Ελλάδα και στην Τουρκία, μπορεί να σημαίνει και μιας πρώτης τάξης ευκαιρία για να γίνει κάποιας μορφής διαμεσολάβηση η οποία θα τονίζει την αντίθεση των ΗΠΑ σε απειλές και επιθετικές ενέργειες, σε μια περίοδο που ο πόλεμος στην Ουκρανία σε συνδυασμό με το ότι Ελλάδα, Κύπρος και Τουρκία βρίσκονται σε προεκλογική περίοδο, δημιουργούν αρκετούς κινδύνους για τα αμερικανικά συμφέροντα.
Ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι στρατηγικός αναλυτής - διεθνολόγος.
