Η Ευρωπαϊκή Ένωση βιώνει μια από τις πιο κρίσιμες στιγμές για την ασφάλειά της και προχωρά στην υιοθέτηση ενός σχεδίου που περιλαμβάνει μεγάλη αύξηση αμυντικών δαπανών για τον επανεξοπλισμό της ώστε να μπορέσει να υπερασπιστεί τόσο την Ουκρανία όσο και τον εαυτό της.
Στις Βρυξέλλες, η Σύνοδος Κορυφής αποφάσισε την Πέμπτη, «η Ευρώπη να γίνει πιο κυρίαρχη, πιο υπεύθυνη για τη δική της άμυνα και καλύτερα εξοπλισμένη».
Πριν τρία χρόνια, όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες έσπευσαν τότε σε βοήθεια γιατί ίσχυε αυτό που έλεγε ο πρόεδρος Μπάιντεν, πως «η αμερικανική ηγεσία είναι αυτή που διασφαλίζει τη συνοχή στον κόσμο, γιατί οι συμμαχίες μας είναι αυτές που κρατούν εμάς, τις ΗΠΑ ασφαλείς».
Σήμερα, τρία χρόνια αργότερα, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ ξαναγράφει την ιστορία της εισβολής με μια γεωπολιτική στροφή που ανοίγει τον δρόμο στον αναθεωρητισμό. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, πυροδότησε αλυσιδωτές αντιδράσεις στη Δύση με πλήρη στήριξη του Κιέβου και απομόνωση της Μόσχας (διπλωματική και οικονομική) αλλά και με επέκταση του ΝΑΤΟ, με την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας. Όμως πόνταρε σε μακροπρόθεσμο γεωπολιτικό παιχνίδι «ήττας» της Δύσης για να θυμηθούμε και τον εύστοχο τίτλο του βιβλίου του Εμανουέλ Τοντ, «Η Ήττα της Δύσης» (εκδόσεις Πεδίο 2025). Ήλθε η εκλογή Τραμπ για να τον δικαιώσει.
Στον πρώτο κιόλας μήνα της εποχής Τραμπ 2.0, οι ΗΠΑ έβγαλαν το Κρεμλίνο από την απομόνωση και απομακρύνθηκαν από τους Ευρωπαίους συμμάχους τους, προχωρώντας και σε ωμές πολιτικές παρεμβάσεις υπέρ της Ακροδεξιάς στη Γερμανία, στη Ρουμανία και αλλού, γράφει ο Matthew Luxmoore στη «Wall Street Journal». Αυτό διευκολύνει τον Πούτιν γιατί εκείνο που επιδιώκει είναι πολύ περισσότερο από μια συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου. Θέλει να μετατρέψει την Ουκρανία σε ένα αποδυναμωμένο κράτος, μόνιμα ευάλωτο στη ρωσική επιθετικότητα. Από την άλλη πλευρά ο Τραμπ έχει υποσχεθεί να τελειώσει τον πόλεμο και βλέπει το Κρεμλίνο να του στέλνει ένα μήνυμα του τύπου, «κάντε μας μια πρόταση που δεν μπορούμε να αρνηθούμε. Περιμένουμε».
Την ίδια στιγμή, δυτικές δημοκρατίες, όπως η δική μας που είχαν συνηθίσει να μιλούν για διεθνή νομιμότητα και στάση αρχών, σήμερα βρίσκονται μπροστά σε μια μεγάλη πολιτική αλλαγή στις ΗΠΑ που ίσως υπονομεύσει την πολιτική και οικονομική κυριαρχία της Δύσης.
Η νέα τάξη πραγμάτων, αυτό το «σχίσμα» της Δύσης, ήταν θέμα χρόνου να καταγραφεί και στη λειτουργία του ΟΗΕ. Αποτυπώθηκε στις ψηφοφορίες στη Γενική Συνέλευση (ΓΣ) και στο Συμβούλιο Ασφαλείας (ΣΑ) του ΟΗΕ για το Ουκρανικό.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πλέον υποχρεωμένη να οικοδομήσει ένα στέρεο περίγραμμα γύρω από την ασφάλεια και τη δημοκρατία και τις διάφορες διαστάσεις της: τον σεβασμό των συνόρων, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του Κράτους Δικαίου.
Με τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα και τον αναθεωρητισμό του Πούτιν που επιβραβεύει ο Τραμπ, Ευρώπη και ΗΠΑ θα είναι δύσκολο να ανιχνεύσουν πεδία συναντίληψης και να αναπτύξουν σχετικές συνέργειες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε επαναπαυθεί τις προηγούμενες δεκαετίες σε μια «ευτυχισμένη υποτέλεια» στα θέματα της άμυνας και της ασφάλειάς της. Πλέον είναι αναγκασμένη να προχωρήσει στην αυτονόμησή της από τις ΗΠΑ. Θα προχωρήσει με τις δημοκρατικές αξίες και την άμυνα. Δηλαδή της αξίες της και ένα ραβδί που έλεγε ο Θεόδωρος Ρούσβελτ.
Όμως, σε κάθε περίπτωση ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να είναι αποτρεπτικός ενός νέου διπολισμού ΗΠΑ - Κίνας.
Όσον αφορά εμάς, οτιδήποτε ευνοεί τη λειτουργία και τον ρόλο της ΕΕ, ευνοεί και τα εθνικά μας συμφέροντα.
Σήμερα έχουμε ανάγκη ένα πιο λειτουργικό σύστημα που θα οδηγήσει στην εμβάθυνση και ολοκλήρωση της ενοποιητικής διαδικασίας μέσα από περισσότερες κοινές πολιτικές. Θα περιλαμβάνει ένα σχέδιο διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης που θα οδηγεί στην ανάπτυξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας, προκειμένου η ΕΕ να είναι σε θέση να εξασφαλίζει τη στρατηγική της αυτονομία και να εγγυάται τα εξωτερικά σύνορά της.
Η νέα συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης που προκάλεσε ο Τραμπ, οδηγεί σήμερα εκ των πραγμάτων σε αναζήτηση μιας νέας αλληλεγγύης.
* Ο Σωτήρης Ντάλης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, Πρόεδρος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Πρόσφατα επιμελήθηκε και προλόγισε την ελληνική έκδοση των βιβλίων, «Παγκόσμιος Γεωπολιτικός Άτλας» και «Η Ήττα της Δύσης» (εκδ. Πεδίο 2025)
