Ενώ η Δύση καταδικάζει απρόσκοπτα την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, εντός της Ρωσίας φαίνεται να επικρατεί σιγή ιχθύος. Γιατί παρά την πολιτική και στρατιωτική αποτυχία της εισβολής δε φαίνεται να υπάρχουν αντιδράσεις σε κάτι που όλοι εμείς θεωρούμε αδιανόητο;
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ευρώπη δεν έπιασε στον ύπνο μόνο τους Ευρωπαίους, έπιασε και τους ίδιους τους Ρώσους. Από τους φιλελεύθερους της Ρωσίας και το Harvard Club της Μόσχας, στους τεχνοκράτες του Πούτιν, ακόμα και μέσα στον ίδιο τον στρατό.
Τι πρώτες μέρες της εισβολής αρκετοί θέλησαν να δείξουν την αντίθεσή τους. Υπήρξαν δημόσιες διαδηλώσεις και πράξεις ακτιβισμού. Το καθεστώς φρόντισε από την αρχή για την πλήρη καταστολή κάθε πράξης αντίδρασης.(1) Ακόμη και το να τύπωνε κανείς αυτοκόλλητα που έλεγαν «ΟΧΙ στον πόλεμο» μπορούσε να οδηγήσει σε ξυλοδαρμό και φυλάκιση.
Τις πρώτες εβδομάδες, μέχρι τα τέλη Μαρτίου, οδηγήθηκαν στα κρατητήρια περισσότεροι από 15.000 διαδηλωτές κατά του πολέμου(2) – 19.478 μέχρι σήμερα (3). Εκατοντάδες φυλακίσθηκαν για 10 μέρες. Με νόμο απαγορεύτηκε οποιαδήποτε αναφορά στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ως «εισβολή» ή «πόλεμο», η διασπορά «fake news» -δηλαδή ο,τιδήποτε κατά του πολέμου - επισείει πολυετή φυλάκιση. Με εκφοβισμούς και συλλήψεις, οι διαφωνούντες αναγκάστηκαν να σιωπήσουν ή να φύγουν από τη χώρα.
Παρά τις κυρώσεις, τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς και τον απομονωτισμό της Ρωσίας ο Πούτιν διατήρησε πλήρως τον έλεγχο όλων τον σημαντικών ομάδων. Το οικονομικό επιτελείο με τους τεχνοκράτες, όπως, η άλλοτε προοδευτική μεταρρυθμίστρια, Ελβίρα Ναμπιουλίνα, επικεφαλής της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, συντάχθηκαν με τον Πούτιν και έσωσαν τη Ρωσία από οικονομική καταστροφή μετά τις κυρώσεις. (4)
Οι ολιγάρχες έχουν το παράδειγμα του Μίκαελ Κοντορκόφσκι, ο οποίος πέρασε 10 χρόνια στη φυλακή επειδή προκάλεσε τον Πούτιν πολιτικά και εν συνεχεία εξορίστηκε στο Λονδίνο, καθώς και άλλων οι οποίοι «αυτοκτόνησαν» ξαφνικά. Καθώς οι κυρώσεις έχουν αποδυναμώσει τους ολιγάρχες, οι siloviki, δηλαδή η ρωσική ελίτ του στρατού, απέκτησαν ακόμη μεγαλύτερο ρόλο και είναι πιο κοντά από όλους στον Πούτιν. (5) Κατά μία έννοια, η μετεξέλιξη της KGB, σε διάφορές μορφές, με επικεφαλής τον ίδιο τον Πούτιν κυβερνά τη Ρωσία.
Εντός της Ρωσίας, μέσα σε ένα μήνα, η αποδοχή του Πούτιν ανέβηκε σε 83% από 71% που ήταν πριν την εισβολή σύμφωνα με το Levada Center*. (6)
Αυτό το ποσοστό αντικατοπτρίζει το πόσο πετυχημένο είναι το αφήγημα του καθεστώτος - ότι υπήρχε απειλή στους «δικούς τους ανθρώπους»- δηλαδή τους ρωσόφωνους στην ανατολική Ουκρανία και ότι ό,τι συμβαίνει στην Ουκρανία είναι ευθύνη της Δύσης . Η Αμερική, η Ευρώπη, η Γερμανία και φυσικά και η Ουκρανία, είναι «κακές», ενώ «καλές» παραμένουν η Κίνα και η Λευκορωσία.
Με μία όμως πιο αναλυτική ματιά, 74% των Ρώσων εξακολουθούν και υποστηρίζουν τον πόλεμο στην Ουκρανία και 42% νιώθει «περηφάνια» για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, όμως ταυτόχρονα 34% νιώθει «άγχος, φόβο, τρόμο» και 11% «σοκ». (7)
Με την ανακοίνωση της μερικής επιστράτευσης τον Σεπτέμβριο καταγράφηκε δημοσκοπικά μια μικρή «αντίδραση» απέναντι στο καθεστώς, η οποία όμως πολύ γρήγορα υποχώρησε. Άλλωστε 300.000 άντρες σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού δεν είναι μεγάλο ποσοστό και αφορά κυρίως απομακρυσμένες περιοχές και μειονότητες. Την ίδια ώρα που φυλακίζονται αυτοί που είναι κατά του πολέμου, η ομάδα Wagner στρατολογεί κλέφτες και δολοφόνους να πολεμήσουν απέναντι στην Ουκρανία. (8)
Στα 23 χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία ο Πούτιν έχει καταφέρει να «υπνωτίσει» μεγάλο μέρος των Ρώσων. (9)
Υπάρχει κάποια, έστω «σιωπηλή» αντίδραση κατά του πολέμου;
Δεν μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια πόσοι είναι κατά του πολέμου. Επίσης, δεν υπάρχει ενιαία ενωμένη αντιπολίτευση. Οι Ρώσοι στις πόλεις έχουν τελείως διαφορετικές αντιλήψεις από αυτούς στις απομακρυσμένες περιοχές. Οι νέοι με τους γέρους το ίδιο.
Πολλοί δεν ασχολούνται, αισθάνονται ότι δεν τους αφορά. Τον Νοέμβριο, περισσότερο από 40 % των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι παρακολουθούν τις εξελίξεις του πολέμου από λίγο, έως καθόλου. (10)
Μόλις 20% δεν υποστηρίζει τον πόλεμο και ένα 7% δεν απαντά. Όμως, ξεκάθαρα, αυτοί που καταδικάζουν την εισβολή είναι οι νέοι, τους οποίους αφορά πιο άμεσα και είναι περισσότερο ενημερωμένοι. Χαρακτηριστικά, ο αριθμός αυτών κάτω των 25 που είναι κατά του πολέμου ισοδυναμεί με τον αριθμό των ανθρώπων όλων των ηλικιών που τον υποστηρίζουν. (11)
Από την αρχή της εισβολής περίπου 500.00 Ρώσοι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους, κυρίως νέοι και μορφωμένοι. (12) Το καθεστώς «έδιωξε» σημαντικό μέρος των διαφωνούντων. Τους δημοσιογράφους ξεκίνησε μεθοδικά να τους εξορίζει ένα χρόνο πριν την εισβολή και μετά τις 24 Φεβρουαρίου έχει καταστεί σχεδόν αδύνατο να ακουστεί δημοσιογραφική φωνή που να ασκεί κριτική στον πόλεμο. Λίγοι έμειναν εντός της χώρας. Όσοι έχουν το θάρρος να βγουν «εκτός» καθεστωτικής γραμμής πληρώνουν μεγάλα πρόστιμα και είναι προετοιμασμένοι να τους συλλάβουν ανά πάσα στιγμή. Η ανεξάρτητη δημοσιογραφική κάλυψη του πολέμου διεξάγεται πλέον, κυρίως, από τη Ρήγα και τη Βίλνιους, χρησιμοποιώντας στοιχεία από διαδικτυακές επικοινωνίες, χωρίς επιτόπια κάλυψη.
Μέχρι τον Ιούλιο του 2022, το καθεστώς μπλόκαρε 5.300 σελίδες και links και 138.000 ιστοσελίδες έχουν υποστεί στρατιωτική λογοκρισία. (13) Παρόλα αυτά, όσοι θέλουν να ενημερωθούν, μπορούν, μέσω εικονικών ιδιωτικών δικτύων (VPN) και με τα κινητά τους, να έχουν πρόσβαση σε ανεξάρτητη ενημέρωση, αντί της προπαγάνδας των κρατικών καναλιών. Όμως παραμένει πολύ δύσκολο να υπάρξει διείσδυση σε μεγαλύτερο μέρος των Ρώσων πολιτών.
Το μικρό ποσοστό που κατανοεί τι συμβαίνει πρέπει να το διαχειριστεί εσωτερικά, μόνο του. Ο Πούτιν, ο άλλοτε εγγυητής της σταθερότητας, τώρα είναι καταστροφέας. Το Κρεμλίνο αναζητά το αφήγημα για τη Ρωσία του μέλλοντος. Όμως, όσο η Ρωσία απομονώνεται γίνεται πιο εύκολο για τον Πούτιν να δοξάζει τη χώρα, να περνάει το μήνυμα ότι η Δύση ευθύνεται για όλα και να στρέφει του πολίτες να κατηγορούν όσους αμφισβητούν τη χώρα, με αποτέλεσμα, η κυριαρχία του προς το παρόν να παραμένει φαινομενικά άτρωτη.
Με τα λόγια του Αλεξέι Ναβάλνι, «Ας μην είμαστε κατά του πολέμου. Ας πολεμήσουμε κατά του πολέμου». (14) Πώς όμως;
*Οι δημοσκοπήσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται προσεκτικά, μια και οι περισσότερες ελέγχονται από το καθεστώς (15), ωστόσο το Levada Center θεωρείται το πιο ανεξάρτητο και αξιόπιστο.
Πηγές:
1.https://www.wsj.com/articles/we-will-kill-you-how-russia-silenced-its-antiwar-movement-11649237478
2. https://carnegieendowment.org/politika/88474
3. https://ovd.news/news/2022/11/28/timeline-russian-anti-war-protests
4. https://www.ft.com/content/fe5fe0ed-e5d4-474e-bb5a-10c9657285d2
5. https://www.businessinsider.com/russia-security-elite-oligarch-silovarch-powerful-2022-
6. https://www.levada.ru/en/
7. https://www.levada.ru/en/
8. https://www.theguardian.com/world/2022/sep/20/russia-recruits-inmates-ukraine-war-wagner-prigozhin
9. https://www.foreignaffairs.com/russian-federation/hypnotist-kremlin-putin-disinformation-russia
10. https://www.levada.ru/en/
11. https://www.opendemocracy.net/en/odr/russia-why-no-protests-ukraine-putin-soviet-union/
12. https://www.liberal.gr/diethni-themata/oi-500000-apokliroi-tis-moshas-anepithymitoi-stin-eyropi
13. https://www.foreignaffairs.com/russian-federation/hypnotist-kremlin-putin-disinformation-russia
14. https://twitter.com/navalny/status/1498948991228293120
15. https://www.opendemocracy.net/en/odr/russia-opinion-polls-war-ukraine/
