Το Καζακστάν είναι η μεγαλύτερη περίκλειστη χώρα του κόσμου, κατέχει γεωγραφικά μια πολύ νευραλγική θέση, εξαιρετικά σημαντική τόσο για τη ρωσική, όσο και για την κινεζική ασφάλεια, ενώ διαθέτει πολύ πλούσια κοιτάσματα σε πετρέλαιο, κυρίως όμως σε ουράνιο, έχοντας τα μεγαλύτερα στον πλανήτη.
Οι παραπάνω είναι πολλοί και ικανοί λόγοι, ώστε το βλέμμα των μεγάλων δυνάμεων και όλων των κορυφαίων εταιρειών διεθνώς που εξορύσσουν ουράνιο και πετρέλαιο να είναι στραμμένο τις ημέρες αυτές στο Καζακστάν. Μια χώρα υπόδειγμα «μετασοβιετικής μετάβασης», καθώς σε αντίθεση με άλλες, ουδέποτε έζησε εμφύλιες συγκρούσεις και συρράξεις, όπως το Ουζμπεκιστάν και το Τατζικιστάν. Ο Ναζαρμπάγιεφ, ο ηγέτης της χώρας, επί τριάντα περίπου χρόνια, είχε τα ηνία στο Καζακστάν και επί Σοβιετικής Ένωσης, με συνέπεια η μετάβαση να γίνει με μεγάλη σταθερότητα. Σε αυτήν ακριβώς τη μετάβαση, το ευρύτερο περιβάλλον Ναζαρμπάγιεφ ήλεγχε επί χρόνια τόσο το Δημόσιο, όσο και τον ιδιωτικό τομέα. Μέλη της οικογένειας Ναζαρμπάγιεφ είχαν μετοχές με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, ακόμη και σε αμερικανικές εταιρείες, όπως η Chevron που εκμεταλλεύονται μέρος από τα καζάκικα πετρελαϊκά κοιτάσματα.
Δύο λόγοι προκάλεσαν την εξέγερση: Ο πρώτος είναι ότι μετά από τριάντα χρόνια ελέγχου της χώρας από το καθεστώς, οι κοινωνικές ανισότητες στη χώρα μεγαλώνουν αντί να μικραίνουν. Τις έχουν ενισχύσει μια σειρά από συγκυριακές αιτίες, όπως η πτώση στις τιμές του πετρελαίου το 2020 που ανάγκασε την κυβέρνηση να περικόψει επιδοματικές πολιτικές και η εξάπλωση της πανδημίας. Ο δεύτερος είναι ότι μετά την τυπική παραίτηση του Ναζαρμπάγιεφ από την προέδρια, το καθεστώς σπαράσσεται από εσωτερικές έριδες για τη διαδοχή.
Τα ερωτήματα για το μέλλον του Καζακστάν πολλά. Παραθέτω τα κυριότερα. Μπορεί να δούμε μια νέα γεωπολιτική εστία έντασης; Θα επιτρέψει η Ρωσία να διολισθήσει η χώρα σε μια κατάσταση αναρχίας; Ποιος ο ρόλος που θα διαδραματίσει το Πεκίνο; Θα διεκδικήσει κάποιο ρόλο στην περιοχή η Τουρκία ; Και πόσο επηρεάζει τις εξελίξεις η παρουσία στη χώρα μερικών από τις μεγαλύτερες πολυεθνικές του πλανήτη;
Ας ξεκινήσουμε με τους Ρώσους. Η ταχύτατη παρέμβασή τους, έπειτα από το άμεσο κάλεσμα του καθεστώτος, δείχνει ότι δεν έχουν την παραμικρή διάθεση να βρεθούν αντιμέτωποι με εκπλήξεις. Το πάνω χέρι στο Καζακστάν έχει αυτή τη στιγμή η Μόσχα, ενώ σοβαρή αντίδραση από τις ΗΠΑ δεν υπάρχει. Το Καζακστάν δεν «διεκδικείται» αυτή τη στιγμή από τους Αμερικανούς, εξέλιξη που θα προκαλούσε περαιτέρω όξυνση των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων μετά την Ουκρανία. Οι Αμερικανοί δεν θέλουν στην πραγματικότητα νέα μέτωπα με τους Ρώσους - ειδικά στην «πίσω αυλή» της Μόσχας. Το βασικό τους πρόβλημα είναι η Κίνα.
Ούτε οι Κινέζοι από την πλευρά τους θα ήθελαν μια εντονότερη αμερικανική παρουσία σε μια χώρα που βρίσκεται ακριβώς στην πλάτη τους. Και ακριβώς επειδή το Πεκίνο έχει πολύ καλές σχέσεις με το καθεστώς, οποιαδήποτε αλλαγή θα την ενοχλούσε.
Όσο για την Τουρκία, την τελευταία δεκαετία έχει κάνει μεγάλα ανοίγματα στις χώρες της Κ.Ασίας, διαμορφώνοντας το λεγόμενο παντουρκικό συμβούλιο και επιχειρώντας να αναπτύξει δεσμούς με τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Η κατάσταση όμως είναι κρίσιμη και τα συμφέροντα των Ρώσων τόσο σημαντικά στο Καζακστάν, ώστε δεν υπάρχει το παραμικρό περιθώριο για την Άγκυρα να κάνει εκεί παιχνίδι.
Στο έτερο ερώτημα, πόσο μπορεί να επηρεάσει τις εξελίξεις η παρουσία μεγάλων δυτικών εταιρειών στη χώρα, η απάντηση είναι αρνητική. Δεν θα επηρεάσει τα μελλούμενα. Άλλωστε, τη Μόσχα δεν την ενδιαφέρουν τόσο τα κοιτάσματα της χώρας και ποιος τα εκμεταλλεύεται, όσο τα αμυντικά της συμφέροντα. Να μην περάσει το Καζακστάν στη σφαίρα των Αμερικανών.
Φτάνουμε επομένως στο δια ταύτα. Η κατάσταση έχει όλα τα στοιχεία ώστε το Καζακστάν να μετατραπεί σε μια Λευκορωσία της Κεντρικής Ασίας. Δηλαδή να δούμε μια αιματηρή κατάπνιξη της εξέγερσης από το καθεστώς και μια μεγαλύτερη εξάρτηση της χώρας από τη Ρωσία. Τηρουμένων των αναλογιών, είναι ένα αρκετά πιθανό σενάριο να ξεφυτρώσει στην περιοχή ένα κράτος με τα χαρακτηριστικά της Λευκορωσίας.
*O Σωτήρης Ρούσσος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
